Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Komenda Główna Policji ograniczyła zakres uprawnień przedstawicieli Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur - działającego w ramach Biura RPO - do czasu ich przebywania w policyjnym pomieszczeniu dla osób zatrzymanych
• Przyjęta przez KGP interpretacja uprawnień KMPT jest błędna i uniemożliwia RPO prawidłowe wykonywanie powierzonej mu funkcji zapobiegawczej
• Narusza to zobowiązania Polski wynikające z Protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (OPCAT)
• Przyznaje on krajowym mechanizmom prewencji dostęp do wszystkich informacji dotyczących traktowania osób pozbawionych wolności, w tym dostęp do wszystkich miejsc uwięzienia, ich instalacji i urządzeń 

RPO Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do ministra spraw wewnętrznych i administracji Marcina Kierwińskiego. Prosi o podjęcie efektywnych działań, które umożliwią przedstawicielom KMPT dostęp do wszelkich niezbędnych informacji podczas wizytacji jednostek organizacyjnych Policji.   

Przedstawiciele KMPT realizują czynności zarówno na podstawie ustawy o RPO, jak i Protokołu fakultatywnego. Działając bezpośrednio na podstawie OPCAT, przedstawiciele KMPT są uprawnieni i zobowiązani do sprawdzania traktowania osób pozbawionych wolności i wypracowanych w tym celu zabezpieczeń, mając na względzie standardy ONZ. W tym celu OPCAT przyznaje im dostęp do wszystkich niezbędnych informacji dotyczących liczby i lokalizacji miejsc pozbawienia wolności, liczby osadzonych oraz innych informacji dotyczących traktowania tych osób i warunków ich przetrzymywania.

Powodem wystąpienia RPO są trudności w realizacji tak określonego mandatu KMPT. Problem wystąpił po wizytacji Pomieszczenia dla Osób Zatrzymanych przy Komendzie Powiatowej Policji w Krotoszynie. Po opuszczeniu jednostki pracownicy KMPT poprosili o kopie nagrań audio-wideo z użycia paralizatora. W odpowiedzi Komendant przekazał dwie płyty z nagraniami, ale obraz zanonimizowano. Komendant wyjaśnił, że to konsekwencja opinii prawnej Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu.

KMPT zgodnie z OPCAT powinien mieć dostęp do wszelkich materiałów bez anonimizacji. Tylko taki sposób udostępnienia nagrań umożliwia rzetelną ocenę sposobu traktowania i ujawnienie obrażeń, które mogą przecież być zlokalizowane w części zanonimizowanej. KMPT ponownie zwrócił się do KWP o oryginały nagrań. KWP udostępnił je KMPT, lecz jednocześnie wystąpił do Komendy Głównej Policji o opinię co do uprawnień KMPT ws. dostępu do informacji. 

Stanowisko w sprawie wyraził Zastępca KGP w piśmie z 22 lutego 2023 r. Choć potwierdził on uprawnienia KMPT, to ograniczył zarazem zakres jego uprawnień do okresu przebywania przedstawicieli KMPT w policyjnym pomieszczeniu dla osób zatrzymanych. Zdaniem Komendanta, po opuszczeniu placówki uprawnienia te nie mogą być realizowane, bowiem mandat KMPT obowiązuje jedynie w wizytowanej jednostce. Zgodnie z tą wykładnią, po opuszczeniu placówki pracownicy KMPT nie mogą zatem żądać dokumentacji. Zastępca KGP poinformował jednostki Policji o tych zasadach.

Jak podkreśla RPO, wykładnia ta w znacznym stopniu ogranicza dostęp Krajowego Mechanizmu do dokumentacji i skuteczne wykonywanie jego niego zadań prewencyjnych. Delegacje KMPT w policyjnych miejscach zatrzymań spotykają się bowiem z odmowami przesłania kopii dokumentacji i nagrań z monitoringu.

Mandat KMPT określają art. 19-23 OPCAT.  Zgodnie z jego art. 20 pkt b i c,  „w celu umożliwienia krajowym mechanizmom prewencji wypełniania ich mandatu Państwa Strony niniejszego protokołu podejmują się przyznać im dostęp do wszystkich informacji dotyczących traktowania tych osób, jak również warunków ich zatrzymania [oraz] dostęp do wszystkich miejsc uwiezienia, ich instalacji i urządzeń". Wyjątku od tej reguły nie ma w żadnym przepisie Protokołu fakultatywnego. 

Należy zatem przyjąć, że dostęp KMPT ma charakter nieograniczony zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. A Protokół fakultatywny nie różnicuje nośnika informacji. Dostęp KMPT do informacji obejmuje więc informacje wytwarzane w formie analogowej (dokumentacja pisemna) oraz elektronicznej (np. elektroniczne rejestry, zdjęcia, nagrania audio-wideo).

Z uwagi na interpretację KGP, Rzecznik zwrócił się o jej analizę do SPT pod kątem zgodności z Protokołem fakultatywnym i  wytycznymi SPT w zakresie funkcjonowania krajowych mechanizmów prewencji. Opinia SPT jest spójna ze stanowiskiem KMPT

SPT wskazał bowiem, że „pojęcia «wizyta» nie należy (...) interpretować w sposób zawężony i nie należy go rozumieć wyłącznie jako czas fizycznie spędzony przez KMP w danej placówce, ale również jako czas przygotowań do wizyty oraz okres po niej następujący. Aby więc na przykład skutecznie przygotować się do wizyty, KMP potrzebuje informacji określonych w art. 20 OPCAT. Informacje te mogą być również potrzebne w okresie następującym po wizycie do skutecznego opracowania raportu".

Ponadto SPT podał, że art. 20 OPCAT „nie wprowadza żadnych ograniczeń co do tego, kiedy KMP ma uzyskać pełny dostęp do wskazanych informacji, a jedynie stanowi, że mają one umożliwić KMP wykonywanie swojego mandatu (...) Jakakolwiek sugestia, że taki dostęp do informacji ograniczony jest wyłącznie do czasu faktycznego przeprowadzania wizyty przez KMP, stanowiłaby poważne ograniczenie dla pełnej realizacji uprawnień prewencyjnych KMP, określonych w OPCAT".

Nie ulega zatem wątpliwości, że na gruncie OPCAT i ustawy o RPO przedstawiciele KMPT mają z urzędu dostęp do wszelkich niezbędnych informacji i dokumentów dotyczących osób pozbawionych wolności, nawet po opuszczeniu wizytowanej placówki. 

Sama zaś obecność pracowników KMPT w miejscu detencji nie jest wyznacznikiem trwania wizytacji prewencyjnej. Wiele czynności wizytacyjnych dokonywanych jest już po powrocie, jak np. zapoznanie się z dokumentacją czy z nagraniami monitoringu. Potwierdził to również SPT, który wskazał, że „Krajowemu Mechanizmowi Prewencji należy zapewnić, jak przewidziano w art. 20 OPCAT, m.in. dostęp do wszystkich informacji (...) w każdym momencie, w którym informacje takie są wymagane przez KMPT".

Przyjęta przez KGP interpretacja uprawnień KMPT jest więc błędna i w praktyce uniemożliwia Rzecznikowi  prawidłowe wykonywanie powierzonej funkcji zapobiegawczej, co narusza zobowiązania Polski wynikające z Protokołu fakultatywnego.

Sytuacja ta jest godna ubolewania, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że RPO wykonuje funkcje krajowego mechanizmu prewencji od 2008 r. W tym czasie monitorował sytuację osób pozbawionych wolności w jednostkach organizacyjnych Policji, uzyskując bez przeszkód dostęp do wszelkiej dokumentacji.

- Mam zatem głęboką nadzieję, że sytuacja ta zostanie należycie wyjaśniona, co pozwoli na efektywną i harmonijną współpracę, ukierunkowaną na prewencję tortur i innych form okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania albo karania – pisze Marcin Wiącek do Ministra. Prosi go o podjęcie efektywnych działań, które umożliwią przedstawicielom KMPT dostęp do wszelkich niezbędnych informacji podczas wizytacji jednostek organizacyjnych Policji.

KMP.570.1.2024