Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kluby „Senior+" są przeznaczone dla osób, które niekoniecznie wymagają pomocy w codziennym funkcjonowaniu, a chcą pozostać aktywne i w atrakcyjny sposób zagospodarować swój wolny czas 
• Trudno zatem uznać, że usługi oferowane przez te kluby mieszczą się w pojęciu usług opiekuńczych, a zatem świadczeń z pomocy społecznej na rzecz osób, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymagają częściowej opieki i pomocy w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych 
• Wyjęcie działań skierowanych do ogółu osób starszych z dziedziny pomocy społecznej wpisałoby się w obecną tendencję podchodzenia do seniorów z perspektywy praw człowieka, a nie ochrony socjalnej
• Pozostawienie tych działań w formie świadczeń socjalnych ma zaś znamiona utrwalania negatywnych stereotypów odnoszących się do osób starszych jedynie jako odbiorców pomocy społecznej

Rzecznik Praw Obywatelskich pisze w tej sprawie do min. Marleny Maląg. Zwraca uwagę na kwalifikowanie członkostwa w klubach jako świadczeń z pomocy społecznej.

RPO Marcin Wiącek dostrzega potrzebę podjęcia działań na rzecz włączenia społecznego seniorów w ramach polityki społecznej, której celem jest postęp społeczny, równowaga, porządek społeczny, harmonizacja celów osobistych ze społecznymi.  Pomoc społeczna jest zaś narzędziem realizacji polityki socjalnej, która koncentruje się na materialnych warunkach bytu, poziomie życia, dochodach, konsumpcji.

Zasadność wprowadzenia zmian w podejściu do form wsparcia osób starszych potwierdzają wyniki kontroli NIK. Należy zgodzić się z zawartą w nich oceną roli i charakteru Klubów „Senior+" jako oferty dla osób, „które niekoniecznie wymagają pomocy w codziennym funkcjonowaniu, a chcą pozostać aktywne i w atrakcyjny sposób zagospodarować swój wolny czas". 

Trudno zatem uznać, że spełniający takie cele Klub „Senior+” i oferowane przez niego usługi mieszczą się w pojęciu usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, a zatem świadczeń z pomocy społecznej realizowanych przez ośrodki wsparcia na rzecz osób, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymagają częściowej opieki i pomocy w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych - jak wynika z art. 36 pkt 2 lit. l i m w związku z art. 51 ust. 4 u.p.s.

Takie wsparcie osób starszych powinno być realizowane jako część długofalowej i kompleksowej polityki senioralnej. RPO odnotowuje wskazania odnoszące się do programu „Senior+" w Polityce Społecznej wobec osób starszych do 2030 r. Bezpieczeństwo. Uczestnictwo. Solidarność , która ma na celu stworzenie osobom starszym warunków dla pełnego udziału w życiu społecznym. 

Niemniej jednak instrumenty tej polityki nie muszą być kwalifikowane jako świadczenie społeczne. Wręcz przeciwnie - dzięki wsparciu, o którym mowa, można zapewnić osobom starszym nie tylko utrzymanie odpowiedniej jakości życia, ale i opóźnić potrzebę korzystania z takiej formy pomocy, np. z domów pomocy społecznej .

Ponadto cel i charakter wsparcia osób starszych w postaci uczestnictwa w Klubach „Senior+" trudno uznać za realizację świadczeń z pomocy społecznej, które powinny być udzielane, gdy jednostka w sytuacji kryzysowej przestaje być samowystarczalna.

Nie sposób jednak uznać starości samej w sobie, będącej naturalnym etapem życia jednostki, za trudną sytuację życiową, zbliżoną do powodów udzielania pomocy społecznej, których otwarty katalog zawiera art. 7 u.p.s., a Kluby „Senior+" - za narzędzie jej prewencji czy przezwyciężania, spełniające warunki udzielania pomocy społecznej w ramach realizacji przez państwo obowiązku zapewnienia ochrony socjalnej na gruncie u.p.s. . Takie ujęcie celów funkcjonowania Klubów „Senior+” i charakteru oferowanych przez nie usług plasuje je - w ocenie Rzecznika - poza zakresem pomocy społecznej

Wyjęcie działań skierowanych do ogółu osób starszych z dziedziny pomocy społecznej wpisywałoby się też w obecną tendencję podchodzenia do praw osób starszych z perspektywy praw człowieka, a nie ochrony socjalnej. 

Pozostawienie tych działań w formie świadczeń socjalnych nosi zaś znamiona utrwalania negatywnych stereotypów odnoszących się do starości i starszych osób, jako jedynie odbiorców pomocy społecznej, bez uwzględnienia różnorodności osób należących do tej grupy wiekowej. Utrzymywanie działań skierowanych do ogółu osób starszych w dziedzinie pomocy społecznej wzmacnia negatywne stereotypy wobec osób starszych, a przez to w sposób systemowy pogarsza sytuację tych osób.

Zmiana postrzegania osób starszych jako jedynie odbiorców pomocy społecznej w kierunku pełnoprawnych uczestników życia społecznego jest jednym z kluczowych argumentów za opracowaniem i przyjęciem nowej konwencji o prawach osób starszych. W kwietniu tego roku Grupa Robocza ONZ ds. Starzenia się przyjęła decyzję dotyczącą identyfikacji możliwych luk w ochronie praw osób starszych i najlepszego sposobu zaradzenia im. RPO wyrażać satysfakcję, że Polska również wyraziła ogólne poparcie dla prowadzenia dalszych prac w kierunku ustalenia najlepszego sposobu ochrony praw osób starszych. 

Z powyższym łączy się również kwestia subwencji senioralnej, którą RPo przedstawił w piśmie do MRiPS z 10 lutego 2020 r. Dlatego RPO prosi o poinformowanie, czy w resorcie przeanalizowano możliwość wprowadzenia instrumentu, który obejmowałby finansowanie działań wspierających włączenie społeczne osób starszych. Wydaje się, że utworzenie takiej subwencji umożliwiłoby osobne podejście do starzenia się społeczeństwa oparte o zasadę równości, podobnie jak w przypadku subwencji oświatowej.

Rzecznik zwraca się też o przekazanie wyników analizy możliwości wprowadzenia zmian prawnych mających na celu uproszczenie procedury kwalifikacji do Klubów „Senior+" w przypadku osób uczestniczących w zajęciach klubu samopomocy. Pyta także, czy przeanalizowano możliwość rezygnacji z konieczności przeprowadzania rodzinnego wywiadu środowiskowego. 

XI.811.1.2023