Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele, którzy wcześniej zainwestowali w domową fotowoltaikę, skarżą się na niekorzystne zmiany systemu rozliczania tak uzyskanej, przyjaznej dla środowiska, energii elektrycznej
• Zostali też oni wykluczeni ze świadczeń osłonowych w związku z sytuacją na rynku energii 
• Polska staje się liderem w UE, jeśli chodzi o roczny przyrost mocy fotowoltaiki
• W ogólnym procentowym udziale w konsumpcji odnawialnej energii elektrycznej Polska plasuje się jednak wśród ostatnich pozycji w Unii

- Dalsze motywowanie obywateli do zmiany źródła energii na odnawialne, pochodzące z mikroinstalacji fotowoltaicznej, przyczyniłoby do poprawy tych statystyk, z korzyścią dla środowiska - pisze zastępca rzecznika praw obywatelskich Valeri Vachev do minister klimatu i środowiska Anny Moskwy. 

Do Biura RPO wpływają skargi obywateli w związku z wdrażaniem w ich gospodarstwach domowych ekologicznych rozwiązań opartych na instalacjach zeroemisyjnych. Chodzi o rozwój prosumenckiej energetyki solarnej.

O konieczności, a zarazem słuszności wspierania przez państwo inwestycji w odnawialne źródła energii przesądzają przepisy prawa krajowego i prawa Unii. Inwestowanie przez obywateli w mikrofotowoltaikę może przyczynić się do poprawy stanu środowiska i zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego.  Część skarżących jest jednak rozczarowana zmianą systemu rozliczania wyprodukowanej energii i wsparcia dla domowych inwestycji fotowoltaicznych.

W skargach powtarzają się takie zarzuty, jak:

• Zmiana systemu rozliczania energii z net metering (system opustów) na net billing (system kosztowy) nastąpiła w sposób nagły, co uniemożliwiło racjonalną decyzję o zainwestowaniu w mikrofotowoltaikę lub o przejściu na nowy system.
• Zmiana zasad udzielania dofinansowania z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w związku z przejściem na net billing jest dyskryminująca dla prosumentów rozliczających się na zasadzie opustów.
• Prosumenci zostali niesprawiedliwie wykluczeni ze świadczeń osłonowych w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej.
• Procedura ubiegania się o dofinansowanie z NFOŚiGW oparta na komunikacji elektronicznej dyskryminuje obywateli wykluczonych cyfrowo.

Zmiana systemu rozliczania energii

Do zmiany dotychczasowego systemu rozliczeń zobowiązały Polskę  dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej. 

Od publikacji tych dyrektyw do nowelizacji ustawy o odnawialnych źródłach energii z  z 29 października 2021 r. minęły niemal 3 lata. Przez ten czas rozliczanie energii z mikroinstalacji fotowoltaicznej następowało w Polsce w formie opustów. Od ogłoszenia nowelizacji 21 grudnia 2021 r. do jej wejścia w życie 1 kwietnia 2022 r. obywatele mieli zaledwie 3 miesiące na przygotowanie się do zmiany systemu rozliczeń i ewentualne zrewidowanie planów inwestycji. Z ich punktu widzenia zmiana miała nagły charakter. A decyzję o wyborze fotowoltaiki podejmowali na długo przed nią, mając na uwadze m.in. korzyści wynikające z rozliczeń net metering.

Od rozpoczęcia całej inwestycji (zawarcia umowy z firmą montażową) do chwili, gdy korzysta się z nowego źródła energii, może minąć nawet kilka miesięcy. Jeśli zatem decyzja o inwestycji była u części obywateli podyktowana dogodnym systemem rozliczeń energii, to zmiana go przed zakończeniem inwestycji może wywoływać zrozumiałe poczucie rozgoryczenia i niesprawiedliwości.

Skarżący wskazują, że decyzja o zmianie systemu rozliczeń jest trudna, bo oba systemy (net mettering i net billing) są przewidziane co najmniej na 15 lat. A w tym czasie opłacalność każdego z nich może się bardzo zmienić. Wybór danego rozwiązania wiąże się z daleko idącymi konsekwencjami dla domowego budżetu, również w kontekście skorzystania z programów dofinansowań NFOŚiGW. Rodzi to poczucie dyskryminacji u obywateli pozostających w systemie net mettering.

Zmiana zasad dofinansowania

Pierwszą edycję programu dofinansowania instalacji fotowoltaicznych dla polskich obywateli ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ogłoszono 25 lipca 2019 r. W związku z niedostosowaniem rodzimych przepisów do dyrektyw unijnych, kolejne edycje Programu Mój Prąd oparte były na systemie rozliczeń net metering - aż do 1 kwietnia 2022 r, kiedy to doszło do zmiany prawa. Przez ten czas obywatele przywykli do systemu opustów w fotowoltaice i pozytywnie oceniali płynące z niego korzyści.

Rozpatrzenie wniosku przez Fundusz nie jest niezwłoczne - regulamin przewiduje na to 90 dni od prawidłowego złożenia go na specjalnej platformie. Według skarżących może to nastąpić nawet po kilku miesiącach. Dopiero wtedy obywatele dowiadują się o brakach wniosków i konieczności ich uzupełnienia - co wydłuża procedurę.

Zmiana systemu rozliczeń z grudnia 2021 r. zastała część obywateli w toku procesu inwestycyjnego. Możliwość składania wniosków o dofinansowanie z Programu w ramach systemu net metering ograniczono do 1 kwietnia 2022 r. Obywatele zostali zatem zmuszeni do przyspieszenia procesu inwestycyjnego. Ci, którzy nie zdążyli, czują się rozczarowani.

Niesprawiedliwie potraktowani czują się także obywatele, którzy w chwili wejścia w życie zmian w Programie Mój Prąd byli już prosumentami na starych zasadach i nie zdecydowali się na zmianę systemu rozliczeń na net billing, uznając go za mniej dogodny finansowo. Obywatele ci nie mogą skorzystać z dofinansowania do ekologicznych źródeł ciepła czy magazynów energii, oferowanego w ramach tego programu.

Obecnie prosument, któremu zależy na ekologicznym gospodarstwie domowym, ma dwa wyjścia: zrezygnować z korzystnego dla niego systemu net metering, przejść na system net billing i zawnioskować o dofinansowanie (dodatkowo) do wymiany źródła ciepła w ramach Programu Mój Prąd, albo - pozostając w starym systemie -pogodzić się z brakiem publicznego wsparcia. Taki mechanizm odczytują oni jako bezzasadnie faworyzujący prosumentów rozliczających się w systemie net billing.

Oferta wsparcia dla prosumentów rozliczających się w systemie kosztowym jest zaś szersza niż tych, którzy decyzję o inwestycję w fotowoltaikę podjęli wcześniej, gdy obowiązywał system opustów.

Wykluczenie ze świadczeń osłonowych

Niezadowolenie prosumentów wiąże się także z wykluczeniem ich z możliwości uzyskania publicznego wsparcia finansowego. Zgodnie z art. 27 ust. 2 ustawy z 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej, dodatek elektryczny nie przysługuje odbiorcy, który korzysta z energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznej. 

Prosumenci skarżą się, że niekorzystne zmiany cen energii elektrycznej odbijają się na ich budżetach. Wpływają na opłacalność fotowoltaiki. Ich  rozgoryczenie jest tym większe, że ponieśli ryzyko inwestycji, kierując się m.in. względami ekologicznymi. Skoro przyczyniają się do poprawy stanu środowiska, trudno im zaakceptować wykluczenie ich ze świadczeń osłonowych, analogicznych do tych przysługujących pozostałym obywatelom.

Dyskryminacja obywateli wykluczonych cyfrowo

Jedną z barier, jeśli chodzi o zainwestowanie w mikroinstalację fotowoltaiczną,  jest tzw. wykluczenie cyfrowe. Zjawisko to dotyczy zwykle osób starszych, mieszkańców mniejszych miejscowości. Tymczasem procedura wsparcia jest bowiem całkowicie oparta na komunikacji cyfrowej - od złożenia wniosku aż do zawarcia umowy. Zgodnie z regulaminem Programu, wniosek jest odrzucany wobec błędnie wpisanego adresu e-mail lub nieodczytania wiadomości w terminie umożliwiającym złożenie korekty wniosku, nawet przy braku możliwości dostępu do skrzynki. 

Dopuszczenie możliwości procedowania przez pełnomocnika nie jest wystarczającym udogodnieniem. Pełnomocnik musi mieć profil zaufany lub podpis kwalifikowany. Obywatele borykający się z wykluczeniem cyfrowym podnoszą zaś, że nie mają osoby, która mogłaby i chciałaby być takim pełnomocnikiem.

Podsumowanie

Jeśli chodzi o roczny przyrost mocy fotowoltaiki Polska staje się liderem w UE. Zarazem jednak w ogólnym procentowym udziale w konsumpcji odnawialnej energii elektrycznej w Unii, Polska plasuje się wśród ostatnich pozycji. Dalsze motywowanie obywateli do zmiany źródła energii na odnawialne, pochodzące z mikroinstalacji fotowoltaicznej, przyczyniłoby do poprawy tych statystyk, z korzyścią dla środowiska.

Analizy Biura RPO pozwalają na wniosek, że decyzje obywateli o przejściu na energię solarną dyktowane są głównie dwoma czynnikami: opłacalnością dla budżetów domowych i troską o środowisko. Jakkolwiek drugi czynnik jest przejawem  pogłębiającej się świadomości środowiskowej obywateli, to pierwszy wydaje się wypadkową regulacji prawnych i wsparcia publicznego dla ekologicznych rozwiązań. Zmiany na przestrzeni ostatnich 2 lat wydają się działać na obywateli zniechęcająco - podkreśla RPO.

V.7200.66.2022