Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Trybunał Konstytucyjny orzekł, że niektóre przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości naruszają Konstytucję przez to, że wskazane w nich stawki wynagrodzenia dla obrońców z urzędu są niższe od stawek w tych samych sprawach dla obrońców z wyboru
• Po tym wyroku w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych pojawiły się odmienne sposoby rozstrzygania wniosków obrońców o uzupełnienie wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu
• Rzecznik Praw Obywatelskich kieruje pytanie prawne do Sądu Najwyższego, aby rozstrzygnął te rozbieżności. Zdaniem RPO obrońcy z urzędu powinni mieć możliwość kierowania takich wniosków

Rzecznik Praw Obywatelskich chce, żeby Sąd Najwyższy rozstrzygnął, czy po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 2022 r. adwokaci i pełnomocnicy mogą wnosić do sądów o uzupełnienie (podwyższenie) wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną z urzędu.

Wyrokiem z 20 grudnia 2022 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził niekonstytucyjność niektórych przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2019 r. poz. 18, ze zm.).

TK orzekł, że § 17 ust. 1 pkt 2 oraz § 17 ust. 2 pkt 3 wspomnianego rozporządzenia MS są niezgodne z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 2 i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że wskazane w nich stawki dla adwokatów ustanowionych obrońcami z urzędu są niższe od stawek w tych samych sprawach dla adwokatów ustanowionych obrońcami z wyboru. (sygn. akt. SK 78/21)

Pytanie prawne

Rzecznik kieruje do Izby Karnej SN pytanie prawne: 

"Czy orzeczenie w przedmiocie rozstrzygnięcia o kosztach wydawane w trybie art. 626 § 2 k.p.k. mieści się w pojęciu innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a jeżeli tak, to czy wobec eliminacji z porządku prawnego norm prawnych zawartych w § 17 ust. 1 pkt. 2 oraz § 17 ust. 2 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2019 r. poz. 18, z późn. zm.), obrońcom oraz pełnomocnikom przysługuje uprawnienie do skorzystania ze skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2022 r. o sygn. akt. SK 78/21 poprzez wnioskowanie na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. o uzupełnienie (podwyższenie) wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu, świadczoną w postępowaniach zakończonych prawomocnym orzeczeniem sądu powszechnego, opartych, w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, na niekonstytucyjnej normie prawnej?"

Pytanie prawne zostało zarejestrowane w Sądzie Najwyższym pod sygn. akt I KZP 5/23. SN pochyli się nad problemem w składzie 7 sędziów.

Rozbieżności w orzecznictwie

Po grudniowym wyroku TK w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych ujawniła się rozbieżność w wykładni art. 626 § 2 Kodeksu postępowania karnego, który określa zasady orzekania o kosztach procesu.

Według pierwszego stanowiska uprawnionym, w celu realizacji skutków orzeczenia sądu konstytucyjnego, przysługuje wniosek o uzupełnienie wyroku, w oparciu o art. 626 § 2 k.p.k. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Stanowisko takie zaprezentowano w uzasadnieniu orzeczenia TK z dnia 20 grudnia 2022 r. - „Na podstawie niniejszego wyroku, skarżący ma możliwość wystąpienia do właściwego sądu z wnioskiem na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji w związku z art. 626 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1375, ze zm.)". Art. 190 ust 4. Konstytucji stanowi, że orzeczenie TK o niezgodności z Konstytucją (…), na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Pogląd ten został potwierdzony m.in. postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2022 roku, sygn. akt. V KZ 57/20 oraz w licznych orzeczeniach sądów powszechnych.

Zgodnie z drugim stanowiskiem, wniosek oparty o art. 626 § 2 k.p.k. nie znajduje podstaw do uzupełnienia wyroku w postępowaniu karnym, nawet w świetle orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Pogląd ten przedstawił m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu 26 stycznia 2023 r., (sygn. akt. V KK 4/21) wskazując, że właściwy tryb do ewentualnej korekty rozstrzygnięcia o kosztach opartego na obowiązujących przepisach, które następnie zostały uznane za niekonstytucyjne, przewidziany jest w art. 540 § 2 k.p.k. (wznowienie postępowania). Stanowisko, według którego nie jest możliwe zastosowanie art. 626 § 2 k.p.k., pojawia się również w orzecznictwie sądów powszechnych.

RPO: obrońcy z urzędu powinni mieć możliwość składania wniosków o uzupełnienie wyroku na podstawie art. 626 § 2 k.p.k.

W uzasadnieniu pytania prawnego RPO wskazuje, że przepis art. 626 § 2 k.p.k. jest jedyną regulacją prawną w procedurze karnej, którą zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji można zastosować wobec obrońców i pełnomocników. Zwraca uwagę, ze postępowanie w trybie art. 540 § 2 k.p.k. zostało wyłączone w stosunku do obrońców i pełnomocników, ponieważ wznowienie postępowania karnego dokonane po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, przewidziane w procedurze karnej, nastąpić może wyłącznie na korzyść strony.

Z tego powodu RPO opowiada się za taką wykładnią przepisów, która dopuszcza wniosek o uzupełnienie wyroku na podstawie art. 626 § 2 k.p.k. w związku z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP.

Problematyka stosowania tego przepisu jest doniosła i wynika z tego, że sprawy dotyczące możliwości uzupełnienia rozstrzygnięcia o kosztach na tej podstawie nie mają charakteru odosobnionych i wielokrotnie pojawiają się w związku z wyrokiem Trybunał Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2022 r.

Dokonanie przez Sąd Najwyższy zasadniczej wykładni ustawy pozwoliłoby przeciwdziałać rozbieżnościom interpretacyjnym, które już wystąpiły w orzecznictwie samego Sądu Najwyższego, a które to rozbieżności są niekorzystne dla prawidłowego funkcjonowania prawa w praktyce.

Marcin Wiącek wskazuje również, że rozstrzygnięcie pytania prawnego wydaje się konieczne z uwagi na jego doniosłość z punktu widzenia konstytucyjnie chronionych praw i wolności człowieka.

II.510.258.2023