Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rozwiązaniu problemu ubóstwa menstruacyjnego służyłoby zapewnienie darmowych środków higieny osobistej we wszystkich szkołach i placówkach edukacyjnych
• Na ich zakup nie stać co dziesiątej dziewczyny w Polsce – wynika z badań 
• Wprowadzenie tematu menstruacji do przestrzeni publicznej sprzyjałoby eliminacji negatywnych stereotypów z nią związanych

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka.

Przy okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet RPO zwrocił uwagę MEiN na potrzebę zapewnienia dziewczętom równych szans edukacyjnych nie tylko w wymiarze formalnym, na poziomie przepisów prawa, ale przede wszystkim w wymiarze faktycznym. A na realizację prawa do nauki (art. 70 Konstytucji) mogą negatywnie rzutować konsekwencje ubóstwa menstruacyjnego  - rozumianego szeroko, nie tylko jako brak dostępu do jakichkolwiek środków higieny, ale także jako brak środków, które zapewniają miesiączkującym komfort dostosowany do ich potrzeb. 

Kwestię podniesiono podczas spotkania RPO z osobami z inicjatywy „Nasz Rzecznik”. Znalazła już wyraz m.in. wystąpieniu do Ministra Finansów co do objęcia stawką podatku VAT 5%  wszystkich artykułów higienicznych stosowanych w czasie menstruacji. MF zapowiedziało, że postulat ten zostanie poddany analizie.

Jak wskazują badania, większość nastolatek doświadcza negatywnych sytuacji związanych z miesiączką, które często wiążą się z rezygnacją z aktywności, w tym udziału w zajęciach lekcyjnych. Ponad połowa ankietowanych dziewcząt nie poszła do szkoły z powodu miesiączki (54%). 1 na 5 dziewcząt (21%) musiała wyjść ze szkoły wcześniej z powodu braku środków higienicznych w czasie miesiączki, a co dziesiąta z tego powodu nie wyszła w ogóle z domu. 

Negatywnych konsekwencji niespodziewanego rozpoczęcia miesiączki doświadczyła ponad połowa ankietowanych dziewcząt (54%), ryzyka poplamienia ubrania w miejscu publicznym w czasie okresu, a w związku z tym – zaplamienia mebla, co stało się udziałem – odpowiednio – 56% i 78%.  Nakładać się na to mogą trudności w wyjściu w trakcie lekcji do toalety (36%). Dziewczęta doznają też żartów ze strony kolegów z powodu miesiączki (10%), a nawet są przez nich z tego powodu źle traktowane (3%).

Zmianę tego stanu rzeczy utrudnia silne społeczne tabuizowanie menstruacji, co pilnie wymaga normalizacji dyskursu na ten  temat. Istotnym narzędziem może tu być edukacja seksualna uczennic i uczniów, ukazująca rzetelnie nie tylko fizjologiczne przejawy płciowości/seksualności, ale zwracająca także uwagę na ich społeczny kontekst. W przypadku osób miesiączkujących jest to zagadnieniem szczególnie ważne i nadal wrażliwe. Postulat ten mógłby zostać zrealizowany przez odpowiednio zorganizowane i przeprowadzone lekcje wychowania do życia w rodzinie, które aktualnie – w ocenie ankietowanych – nie pozwalają na osiągnięcie wskazywanego standardu edukacyjnego.

Zmianę sytuacji mogłoby ułatwić zapewnienie darmowych środków higieny osobistej we wszystkich szkołach i placówkach edukacyjnych. Byłby to krok w stronę rozwiązania problemu utrudnionego dostępu do tych produktów, np. z powodu braku  pieniędzy na zakup, który napotyka co dziesiąta ankietowana. Wprowadzałby też temat do przestrzeni publicznej, co służyłoby eliminacji negatywnych stereotypów. 

Dobre praktyki w tym zakresie płyną z państw europejskich. Np. parlament Portugalii przyjął plan przewidujący bezpłatne produkty higieniczne m.in. dla uczennic i studentek. 

Marcin Wiącek liczy, że wystąpienie spotka się ze zrozumieniem ministra, i że wspólnie uda się zainicjować systemowe działania na rzecz poprawy faktycznych warunków realizacji konstytucyjnego prawa do nauki. Działania w tym zakresie, podejmowane lub wspierane już przez samorządy, m.in. Warszawę, Wrocław, Gogolin czy Łomianki, wymagają wzmocnienia i upowszechnienia tak, by zapewnić powszechną dostępność odpowiednich środków higienicznych dla dziewcząt i kobiet. 

XI.813.23.2022