Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dwóm kołom gospodyń wiejskich z sąsiednich wsi Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa nakazała zwrot udzielonego wcześniej wsparcia finansowego
• Koła złożyły wnioski o dofinansowanie niezależnie od siebie, przeznaczając je na organizację w 2021 r. wspólnego wydarzenia  zachęcającego lokalną społeczność do szczepień przeciw COVID-19. We wnioskach wskazały na ten sam czas i miejsce imprezy
• Pół roku potem biuro ARiMR uznało wydarzenie za nieefektywną realizację pomocy finansowej i zobowiązało koła do zwrotu całej kwoty pomocy.  Decyzję utrzymał  oddział regionalny ARiMR oraz WSA
• W skargach kasacyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego Rzecznik Praw Obywatelskich wskazuje, że interpretacja przepisów, która doprowadziła do decyzji o odebraniu środków, jest niezgodna z konstytucyjną zasadą zaufania obywateli do państwa i prawa

Okoliczności sprawy

Koła gospodyń wiejskich uzyskały pomoc finansową na organizację wydarzenia zachęcającego do szczepień na podstawie §13zi rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Przepis ten, wprowadzony do rozporządzenia 15 lipca 2021 r., umożliwiał kołom gospodyń wiejskich włączenie się w działania wspierające lokalne społeczności w  dostępie do szczepień. Wydarzenia w prostej formule, zakładającej przede wszystkim udostępnienie punktu szczepień oraz przeprowadzenie co najmniej 3 atrakcji kulturalnych, miały być odpowiedzią na niski odsetek osób zaszczepionych przeciwko koronawirusowi na obszarach wiejskich. 

Koła złożyły wnioski o pomoc finansową samodzielnie - odpowiednio 24 i 30 sierpnia. We wnioskach wskazały jednakowe miejsce i czas wydarzenia. Oba uzyskały pomoc po 8 tys. zł każde.

Koła wykorzystały te pieniądze na pokrycie poszczególnych kosztów organizacji wydarzenia 5 września 2021 r. Przeznaczono je na m.in. umowę z przychodnią zapewniającą funkcjonowanie punktu szczepień oraz przygotowanie atrakcji kulturalnych. Każde z kół zawierało samodzielne umowy ,tak by wywiązać się ze swoich indywidualnych obowiązków wynikających z udzielonej pomocy.

W rezultacie program wydarzenia był proporcjonalnie bogatszy. Do udziału zostali zaproszeni mieszkańcy obu wsi, których poinformowano dzięki plakatom i kampanii informacyjnej w internecie i mediach społecznościowych.

9 lutego 2022 r. kierownik Biura Powiatowego ARiMR wydał wobec obu kół decyzje zobowiązujące do zwrotu całej kwoty pomocy. Wskazał, że organizowanie wspólnego wydarzenia w miejsce dwóch oddzielnych nie było efektywnym i racjonalnym sposobem realizowania celu udzielonej pomocy - wsparcia lokalnej społeczności w zakresie zwiększenia dostępności do szczepień. W jego ocenie taki sam efekt osiągnięto by, gdyby wydarzenie zorganizowało tylko jedno koło.

Stanowisko te podzielił Wojewódzki Sąd Administracyjny. Wskazał, że „skoro skarżące Koło podało we wniosku, że jest organizatorem wydarzenia, to oznacza, że to ono samodzielnie, a więc odrębnie od innych podmiotów również ubiegających się o pomoc, zobowiązało się do zorganizowania konkretnego wydarzenia, a nie do jego współzorganizowania, czy uczestnictwa w nim.”

Argumenty RPO

W skargach kasacyjnych zastępca RPO Stanisław Trociuk wskazuje, że nie ma wątpliwości, iż w dacie wskazanej we wnioskach kół o pomoc finansową odbyło się wydarzenie promujące akcję szczepień i umożliwiające mieszkańcom zaszczepienie. Zwraca ponadto uwagę na fakt, że – mimo faktycznego przeprowadzenia wydarzenia i poniesienia w związku z tym przez koła istotnych kosztów – oba koła zostały zobowiązane do zwrotu całości środków.

Doszło zatem do „irracjonalnej sytuacji, w której pomimo faktycznego zorganizowania wydarzeń promujących szczepienia i poniesienia przez oba KGW kosztów na ich organizację, zostały one zobowiązane do zwrotu całości środków”.

Nie można, zdaniem RPO, mówić o niezrealizowaniu celu finansowania, gdy bezsprzecznie doszło do promocji szczepień, co jest podstawowym celem stawianym przez ustawodawcę podmiotom ubiegającym się o pomoc finansową. 

Skargi podkreślają, że forma kołom forma pomocy została wprowadzona nieco ponad dwa miesiące przed planowanym terminem organizacji wydarzeń (miały odbyć się do 30 września 2021 r.). Koła gospodyń wiejskich nie miały zatem możliwości, by nabyć doświadczenia w składaniu wniosków w tym przedmiocie ani przewidzieć na podstawie praktyki, że wybrana przez nie forma spowoduje odebranie pomocy - zwłaszcza że przepisy nie zawierały wyraźnych wytycznych co do odrębności czasowej wydarzeń organizowanych przez poszczególne koła.

A skoro kierownik BP ARiMR, wydając decyzje o przyznaniu płatności kołom, dysponował oboma wnioskami i wiedział, że zakładają one organizację wydarzeń w tym samym miejscu i czasie, koła tym bardziej miały prawo przewidywać, że realizacja planu wskazanego we wnioskach nie narazi je na odebranie pomocy.

W ocenie RPO wykładnia przepisów zastosowana przez ARiMR oraz WSA budzi poważne wątpliwości z punktu widzenia zasady zaufania obywateli do państwa i prawa, wywodzonej z art. 2 Konstytucji – obywatel bowiem powinien mieć pewność, że postępując zgodnie z prawem lub wydaną wobec niego decyzją administracyjną nie spotkają go w przyszłości negatywne skutki prawne, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań.

RPO wnosi o uchylenie zaskarżonych wyroków WSA i przekazanie mu obu spraw do ponownego rozpoznania.

VII.612.30.2022, VII.612.31.2022