Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniach 14-16 grudnia 2021 r. przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur: Przemysław Kazimirski – dyrektor Zespołu i Michał Żłobecki oraz Agnieszka Szmajdzińska z Wydziału Praw Migrantów i Mniejszości Narodowych w Biurze RPO przeprowadzili ponownie równoczesne i niezależne wizytacje znajdujących się w obszarze właściwości Nadodrzańśkiego Oddziału Straży Granicznej: Strzeżonego Ośrodka dla Cudzoziemców w Krośnie Odrzańskim oraz podległego mu tymczasowego Ośrodka w Wędrzynie. Są to aktualnie jedyne w kraju placówki, do których kierowani są mężczyźni powyżej 18. roku życia.  

Wizytacja KMPT ukierunkowana były na sprawdzenie warunków detencji i traktowania osób pozbawionych wolności przebywających w strzeżonym ośrodku i tymczasowym strzeżonym ośrodku. W szczególnym zainteresowaniu wizytujących pozostawały kwestie dotyczące ewentualnych zmian w funkcjonowaniu placówek wprowadzonych od czasu poprzedniej wizytacji w dniach 18-21 października 2021 r. Przedmiotem analizy były także działania podjęte przez Straż Graniczną w związku z buntem cudzoziemców przebywających w ośrodku w Wędrzynie. 

Wizytujący przeprowadzili rozmowy z komendantem Nadodrzańskiego Oddziału SG oraz z naczelnikiem strzeżonego ośrodka i dwoma jego zastępcami. Przedstawiciele Krajowego Mechanizmu dokonali oglądu wybranych pomieszczeń, odbyli również rozmowy indywidualne z cudzoziemcami oraz z funkcjonariuszami.

W trakcie wizytacji dokonano analizy wybranej dokumentacji dostępnej w ośrodku, sporządzono także dokumentację fotograficzną.
W czasie prowadzonych czynności w SOC w Krośnie Odrzańskim przebywało 76 osób, a w TSOC w Wędrzynie 618. Do czasu zakończenia wizytacji całkowita pojemność ośrodka tymczasowego wynosiła 600 miejsc, co oznacza przekroczenie maksymalnej liczby miejsc.

Wizytujący nie odnotowali zmian dotyczących materialnych warunków detencji cudzoziemców. O ile w placówce w Krośnie Odrzańskim stwierdzono pewną poprawę związaną ze zmniejszeniem liczby osób tam przebywających, o tyle wskazać należy, iż w blokach mieszkalnych w Wędrzynie w dalszym ciągu panuje przeludnienie skutkujące pogarszającymi się stale nastrojami wśród cudzoziemców, co może doprowadzić w przyszłości do kolejnych wydarzeń nadzwyczajnych w tym ośrodku. W tym kontekście przedstawiciele KMPT ze szczególnym zaniepokojeniem przyjęli informację o możliwości zwiększeniu pojemności placówki o kolejnych 300 miejsc.

Podkreślić jednocześnie należy, iż od czasu poprzedniej wizytacji liczba funkcjonariuszy oddelegowanych do pełnienia służby w TSOC wzrosła o 70 (w czasie prowadzonych czynności liczba ta zwiększyć się miała o kolejnych 29 osób). Część funkcjonariuszy oddelegowana została do wsparcia pionu administracyjnego, co jest szczególnie istotne w kontekście kilkunastokrotnego wzrostu liczby cudzoziemców przebywających w SOC i TSOC. 

W ocenie prowadzących wizytację infrastruktura tymczasowego ośrodka w Wędrzynie w dalszym ciągu nie stwarza odpowiednich warunków bezpieczeństwa zarówno dla samych cudzoziemców, jak i pełniących tam służbę funkcjonariuszy. W tym kontekście KMPT pragnie zwrócić uwagę na kilka kwestii.

Pomimo wcześniejszych uwag, na placach spacerowych (po ich wewnętrznej stronie) w dalszym ciągu rozwinięte są zasieki z drutu ostrzowego Concertina. Bezpośredni do nich dostęp generuje ryzyko dla osób przebywających na polach spacerowych. Z uwagi na przypadki samookaleczeń i prób samobójczych podejmowanych przez cudzoziemców przebywających w TSOC (nie były one podejmowane przy użyciu Concertiny ), kierownictwo placówki powinno niezwłocznie podjąć działania zmierzające do usunięcia wszelkich potencjalnie niebezpiecznych elementów infrastruktury.

Co więcej, samo zagęszczenie pokoi mieszkalnych dla cudzoziemców, w których zakwaterowanych jest maksymalnie 24 mężczyzn, uniemożliwia w praktyce stworzenie warunków zapewniających jakąkolwiek prywatność. Cudzoziemcy próbują zatem samodzielnie odgradzać się od reszty współmieszkańców przy pomocy koców, prześcieradeł i innych przesłon wieszanych na piętrowych łóżkach.

W ocenie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur duże ryzyko w kontekście bezpieczeństwa stwarza samo wspólne umieszczanie w ośrodku przedstawicieli różnych grup etnicznych, narodowościowych i religijnych. Jak wskazywali przedstawiciele kierownictwa TSOC, różnice kulturowe i potencjalne konflikty, które mogą z nich wynikać brane są pod uwagę przy kwaterowaniu nowo przyjętych osób. Niemniej jednak, z uwagi na bardzo ograniczone warunki lokalowe, jest to często niemożliwe. 

Co więcej, zważywszy na ogromną dysproporcję pomiędzy liczbą mieszkańców i funkcjonariuszy sprawujących ochronę, w praktyce brak jest ciągłego, bezpośredniego nadzoru nad cudzoziemcami, prowadzonego wewnątrz budynków mieszkalnych. Sytuacja taka powoduje w ocenie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur wysokie zagrożenie dla bezpieczeństwa cudzoziemców, którzy mogą paść ofiarą agresji ze strony innych osób mieszkających w TSOC.

Wizytujący w dalszym ciągu dostrzegają problemy związane z niedostatecznym poziomem zapewnianej opieki lekarskiej i psychologicznej. W obydwu placówkach przyjmuje jeden lekarz i jeden psycholog. Zarówno Komendant Oddziału jak i przedstawiciele kierownictwa strzeżonego ośrodka wskazywali na problemy związane z pozyskaniem do współpracy lekarzy, pomimo zabezpieczonych na ten cel środków finansowych. 

Uwagę zwracają także otrzymane przez przedstawicieli KMPT od cudzoziemców przebywających w SOC i TSOC sygnały dotyczące złego poziomu opieki medycznej. Niektórzy z rozmówców wskazywali także na niestosowne zachowanie lekarza w stosunku do nich oraz bagatelizowanie informacji dotyczących ich schorzeń.

Powyższe wnioski mają charakter wstępny. Dalsze obserwacje i rekomendacje Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, mające na celu poprawę sytuacji osób zatrzymanych i wzmocnienie ich ochrony torturami zostaną przedstawione w późniejszym czasie.