Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniach 18 – 21 października 2021 r. przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur: Marcin Kusy – Zastępca Dyrektora Zespołu i Michał Żłobecki oraz Agnieszka Szmajdzińska z Wydziału Praw Migrantów i Mniejszości Narodowych w Biurze RPO przeprowadzili równoczesne i niezależne wizytacje znajdujących się w obszarze właściwości Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej: Strzeżonego Ośrodka dla Cudzoziemców w Krośnie Odrzańskim (SOC) oraz Tymczasowego Strzeżonego Ośrodka dla Cudzoziemców w Wędrzynie (TSOC), utworzonego w związku z obserwowanym wzrostem liczby cudzoziemców zatrzymywanych z uwagi na przekroczenie granicy państwowej w sposób nieuregulowany i brak tytułu pobytowego na terytorium RP. W prowadzonych czynnościach udział wzięła także Maria Książak, zewnętrzna ekspertka z zakresu psychologii, członkini Komisji Ekspertów KMPT.

Wizytacje ad hoc KMPT  ukierunkowane były na sprawdzenie warunków detencji i traktowania osób pozbawionych wolności przebywających w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców. W szczególnym zainteresowaniu wizytujących pozostawały kwestie dotyczące: warunków bytowych w placówkach oraz realizacji tzw. minimalnych gwarancji antytorturowych, w tym m.in.: prawa do informacji, dostępu do opieki zdrowotnej i pomocy prawnej, możliwości złożenia skargi czy kontaktu ze światem zewnętrznym. Analizie poddano także ujawnione przypadki osób z doświadczeniem przemocy, w złym stanie zdrowia oraz niepełnoletnich umieszczonych w detencji.

Wizytujący przeprowadzili rozmowy z gen. bryg. SG Tomaszem Michalskim - komendantem Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej (NOSG), ppłk. SG Rafałem Potockim – kierownikiem Strzeżonego Ośrodka dla Cudzoziemców oraz jego zastępcą mjr. SG Markiem Radziukiewiczem, kierującym TSOC. Przedstawiciele RPO dokonali oglądu i pomiaru wybranych pomieszczeń, odbyli również rozmowy grupowe i indywidualne z cudzoziemcami oraz z funkcjonariuszami. W trakcie wizytacji dokonano analizy wybranej dokumentacji dostępnej w ośrodkach, sporządzili także dokumentację fotograficzną.

Z informacji przekazanych przez komendanta NOSG i kierownika SOC wynika, iż do czasu wydania rozporządzenia MSWiA z dnia 13 sierpnia 2021 r. strzeżony ośrodek w Krośnie Odrzańskim przeznaczony był dla maksymalnie 65 osób, pełnoletnich mężczyzn. W czasie prowadzonych przez KMPT i ZRT czynności pojemność SOC wynosiła 97 miejsc, co znacząco wpłynęło na ograniczenie przestrzeni życiowej umieszczonych tam cudzoziemców. Mężczyźni przebywali w maksymalnie dziewięcioosobowych salach. Z uwagi na zwiększone potrzeby lokalowe imigranci umieszczani są także w monitorowanych celach wchodzących w skład PdOZ. W dniu rozpoczęcia wizytacji przedstawiciele RPO poinformowani zostali, iż 47 cudzoziemców odbywa kwarantannę z uwagi na ujawniony przypadek zakażenia koronawirusem SARS-COV-2. Ostatniego dnia wizytujących powiadomiono o drugim stwierdzonym przypadku koronawirusa. W tym kontekście warto także zwrócić uwagę, iż w dniu 21 października br. w SOC przebywało 99 osób, co wskazuje na przekroczenie maksymalnej pojemności ośrodka.

Z uwagi na aktualną sytuację migracyjną podjęto decyzję o utworzeniu placówki dla cudzoziemców na terenie czynnego poligonu wojskowego w Wędrzynie, dla którego maksymalna pojemność określona obecnie została na 600 osób. Planowane jest także otwarcie na terenie TSOC izolatorium przeznaczonego dla maksymalnie 150 cudzoziemców poddanych kwarantannie w związku z pandemią COVID-19. Zgodnie z przekazanym stanem ewidencyjnym, w dniu 19 października br. w TSOC przebywało 434 cudzoziemców. Liczba ta jednak sukcesywnie rośnie i z uwagi na rozpoczęte 20 października doprowadzenie łącznie 120 dorosłych mężczyzn przebywających dotychczas w Strzeżonym Ośrodku w Kętrzynie (przeniesienie odbywa się w związku ze zmianą profilu placówki w Kętrzynie na rodzinny), w najbliższym czasie placówka zostanie zapełniona. W tym kontekście zauważyć należy, że aktualnie SOC w Krośnie Odrzańskim i TSOC w Wędrzynie to jedyne w kraju strzeżone ośrodki o profilu męskim. 

Warunki bytowe w SOC ocenić należy jako złe. Poza problemami wynikającymi z przeludnienia, wizytujący stwierdzili panujący w placówce nieporządek i zaduch. W oknach zainstalowane są kraty (zgodnie z przepisami rozporządzenia MSW z dnia 24 kwietnia 2015 r. w sprawie strzeżonych ośrodków i aresztów dla cudzoziemców zabezpieczenie okien kratami zewnętrznymi dopuszczalne jest jedynie w przypadku cel mieszkalnych w aresztach dla cudzoziemców). Co prawda mieszkańcy dwóch bloków mieszkalnych korzystać mogą z wspólnych toalet na piętrach, niemniej jednak cudzoziemcy ulokowani w celach PdOZ potrzeby fizjologiczne załatwiają w swoich wieloosobowych pokojach, w kącikach sanitarnych zabudowanych do wysokości ok. 1 metra. Warto zwrócić także uwagę, iż kabiny prysznicowe w łaźniach przedzielone są identycznymi murkami, nie zapewniają także osłony z trzech stron, co w ocenie KMPT poważnie godzi w intymność korzystających z urządzeń sanitarnych osób. 

Warunki lokalowe w TSOC w Wędrzynie ocenić należy jako bardzo złe, niespełniające standardów godnego traktowania osób pozbawionych wolności. Z uzyskanych informacji wynika, iż komendantowi NOSG zlecono przygotowanie tymczasowego ośrodka w pięć dni. Dwa budynki   mieszkalne podzielone na dwa oddziały każdy (w oddziale przebywać może maksymalnie 150 osób) przypominają zakłady karne, otoczone są zasiekami Concertina. Wizytujący odnotowali także, iż zasieki znajdują się na dostępnych dla cudzoziemców, niewielkich placach spacerowych. Rozwiązanie to stanowi realne zagrożenie dla bezpieczeństwa zarówno umieszczonych tam osób, jak i pełniących służbę funkcjonariuszy. Po zewnętrznej stronie okien zainstalowano panele kratowe, które z jednej strony potęgują penitencjarny wizerunek placówki, nie stanowiąc jednocześnie zabezpieczenia. Należy także zauważyć, że przebywające w TSOC osoby nie miały świadomości, iż placówka znajduje się na terenie czynnego poligonu wojskowego, w związku z czym ogromny stres wzbudzały w nich słyszane na co dzień odgłosy strzałów i eksplozji (rozwiązanie takie jest szczególnie bulwersujące wziąwszy pod uwagę, iż wśród umieszczonych w TSOC są osoby, które opuściły kraj pochodzenia w związku z toczącymi się tam konfliktami zbrojnymi, a warunki detencji prowadzić mogą do pogłębienia traum).

Cudzoziemcy zakwaterowani zostali w wieloosobowych salach, mieszczących maksymalnie 20 – 22 osoby. Imigranci śpią na dwupiętrowych pryczach, w pokojach brakuje jakiegokolwiek umeblowania poza stołem i taboretami. W oknach pomieszczeń mieszkalnych brakuje osłon, w związku z czym mężczyźni okleili szyby papierem toaletowym. W barakach panuje nieporządek, zastrzeżenia budzi także stan czystości sanitariatów. Na korytarzach i w innych pomieszczeniach wspólnych widoczne są odpady oraz niedopałki papierosów. Odzież cudzoziemcy przechowują na podłodze lub w plastikowych workach. 

Przedstawiciele RPO odnotowali także, iż obecna sytuacja ma jednoznacznie negatywny wpływ na możliwość realizacji przez cudzoziemców umieszczonych w placówkach swoich podstawowych praw, m.in. do otrzymania informacji w zrozumiałym dla siebie języku czy do kontaktu ze światem zewnętrznym. W trakcie prowadzonych czynności wizytujący ujawnili w ośrodkach osób z doświadczeniem tortur i innych form przemocy, a także cudzoziemców w złym stanie zdrowia. W tym kontekście zauważalny jest brak adekwatnej pomocy lekarskiej i psychologicznej. Wizytujący odnotowali także skrajnie ograniczony dostęp do świata zewnętrznego cudzoziemców umieszczonych w placówce w Wędrzynie. Powoduje to także problemy z uzyskaniem kontaktu z prawnikami czy organizacjami pozarządowymi.