Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniu 27 listopada 2019 r. przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (KMPT) wizytowali Komisariat Policji w Ząbkach, ul. Górnośląska 30 (woj. mazowieckie). 
Celem wizytacji było sprawdzenie traktowania i warunków detencji osób zatrzymanych przez Policję oraz rekomendowanie rozwiązań, które wzmocnią ich ochronę przed ryzykiem tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz karania.
Przedstawiciele KMPT odbyli wstępną rozmowę z Komendantem placówki, dokonali inspekcji wybranych przez siebie pomieszczeń i samochodu, służącego do przewozu osób zatrzymanych, odbyli rozmowy z funkcjonariuszami oraz zapoznali się z wybraną dokumentacją. 
W czasie wizytacji na terenie obiektu nie przebywały osoby zatrzymane. 
Wizytowany komisariat jest jedną z jednostek podległych Komendantowi Powiatowemu Policji w Wołominie. W jego skład wchodzą: zespół patrolowo-interwencyjny, zespół dyżurnych, zespół dzielnicowych, zespół ds. wykroczeń i Ogniwo Kryminalne. Służbę w jednostce pełniło 33 funkcjonariuszy (wydział patrolowo-interwencyjny posiadał 3 wakaty). 
W ocenie przedstawicieli KMPT wzmocnienia wymagają zabezpieczenia służące ochronie przed złym traktowaniem przez funkcjonariuszy:
•    nie wszyscy zatrzymani są badani przez lekarza (policjanci kierują się w tym zakresie prawem krajowym),
•    w czasie badań lekarskich wykonywanych w publicznej placówce służby zdrowia obecny jest zawsze funkcjonariusz Policji,
•    zatrzymani nie posiadają obrońcy, od samego początku zatrzymania,
•    przesłuchania policyjne nie są rejestrowane w formie audio-wideo (na terenie komisariatu brak jest pokoju do rejestracji przesłuchań oraz kamery umożliwiającej rejestrację czynności policyjnych),
•    pomieszczenia służbowe w jednostce nie są monitorowane (monitoring obejmuje jedynie teren zewnętrzny),
•    policjanci nie są wyposażeni w kamery, noszone przy mundurach (wdrażany przez Policję System Rejestracji Audio-Wideo RAW nie objął swoim zasięgiem ząbkowskiej jednostki),
•    na tablicy informacyjnej przy dyżurce brak jest informacji o instytucjach, stojących na straży praw człowieka i możliwości oraz sposobie złożenia skargi w strukturze Policji (zamieszczono jedynie bardzo ogólną informację o godzinach przyjęć interesantów przez Komendanta w sprawie skarg i wniosków).
Delegacja KMPT miała też zastrzeżenia do sposobu przewozu osób zatrzymanych, który nie spełnia standardów Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu i Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) (Zob. European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT); Transport of detainee, Factsheet, June 2018, CPT/Inf (2018) 24). Inspekcja jednego z pojazdów służącego do przewozu osób zatrzymanych (Fiata Ducato) wykazała, że był on mocno wyeksploatowany (widoczne były pęknięcia, zarysowania oraz rdza, stan licznika wynosił 222 781 km). W części dla osób zatrzymanych brak było pasów bezpieczeństwa, monitoringu i systemu łączności z personelem. 

W ocenie przedstawicieli KMPT nadużywane są też kajdanki wobec osób zatrzymanych. Są one stosowane rutynowo podczas doprowadzeń (zatrzymani są wówczas przewożeni z rękami skutymi z tyłu), badań lekarskich (chyba że lekarz poprosi o ich zdjęcie lub nie pozwoli na ich stosowanie charakter badania) oraz w niektórych sytuacjach, przesłuchań. 
Zgodnie z ustawą o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej kajdanek można użyć m.in. w celu zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia oraz prewencyjnie, w celu zapobieżenia ucieczce i objawom agresji lub autoagresji (Zob. art. 11 pkt. 9, 1-11, 13 i 14; art. 13 ust. 1, art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r. poz. 1834). Niezależnie jednak od powodów stosowania, ich użycie powinno mieć charakter indywidualny, być proporcjonalne do stopnia zagrożenia i niezbędne, dla osiągnięcia celu określonego w ustawie. Wybierając środek przymusu bezpośredniego funkcjonariusz powinien wybrać ten, który wywołuje jak najmniejszy poziom dolegliwości u zatrzymanego (Zob. art. 6 ust. 1 w zw. z art. 12 ust. 1 pkt 2 lit. a) ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej).
CPT podkreśla, że kajdanki nie powinny być stosowane jako zasada w czasie transportu (najlepiej, by konwojowani byli przewożeni w bezpiecznych furgonetkach, co eliminuje konieczność zakładania kajdanek podczas podróży) (Zob. Transport of detainee, Factsheet, June 2018, CPT/Inf (2018) 24, pkt. 3. Security measures; Raport CPT z wizyty w Irlandii, CPT/Inf (2007) 40, § 101; Raport CPT z wizyty w Wielkiej Brytanii, CPT/Inf (2006) 28, § 23; Raport CPT z wizyty na Węgrzech, CPT/Inf (2006) 20, § 126; Raport CPT z wizyty w Serbii, CPT/Inf (2016) 21, § 53). Ich użycie powinno być uzasadnione oceną ryzyka w konkretnym przypadku, kiedy ich zastosowanie wydaje się absolutnie konieczne. Powinny być wówczas stosowane w sposób, który eliminuje ryzyko zranienia osoby konwojowanej (Zob. Transport of detainee, Factsheet, June 2018, CPT/Inf (2018) 24, pkt. 3. Security measures; Raport CPT z wizyty w Serbii, CPT/Inf (2016) 21, § 53).
Eksperci zwracają też uwagę, że skucie zatrzymanego kajdankami na czas transportu stwarza zagrożenie dla jego życia i zdrowia (np., gdy pojazd nieoczekiwanie hamuje lub ulegnie wypadkowi). Stosowanie kajdanek ogranicza bowiem zdolność zatrzymanego do ochrony przed upadkiem (Zob. Essex paper 3 Initial guidance on the interpretation and implementation of the UN Nelson Mandela Rules, Penal Reform International Head Office i Human Rights Centre University of Essex, February 2017, Use of restraints, s. 57). 
KMPT stoi na stanowisku, że rutynowe stosowane kajdanek wobec osób doprowadzanych i konwojowanych stwarza ryzyko nadużyć i złego traktowania. Dlatego też konieczne są systemowe działania ze strony kierownictwa Policji, ukierunkowane na poszanowanie praw człowieka i respektowanie przez funkcjonariuszy zasad konieczności i proporcjonalności. Otrzymywane w jednostkach policyjnych w całej Polsce oraz placówkach dla nieletnich sygnały uzasadniają bowiem podejrzenie, że może dochodzić w tym obszarze do nadużyć. 

Szczegółowe wnioski oraz rekomendacje KMPT zostaną przedstawione w raporcie z wizytacji.