Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Jak Polska wykonuje rekomendacje znajdujące się w wyrokach ETPC w sprawach, które obywatele polscy wytoczyli przed tym Trybunałem? 16 marca na spotkaniu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych przedstawiciele ministerstw informowali, jakie działania zostały podjęte w związku z orzeczeniami ETPC: Rutkowski i inni v. Polska, Grabowski v. Polska, Szafrański v. Polska, Paluch v. Polska i Świderski v. Polska, Kędzior v. Polska, Potomska i Potomski v. Polska.

W spotkaniu brał udział zastępca RPO Krzysztof Olkowicz, który zajmuje się prawami osób pozbawionych wolności.

Sprawa Rutkowski i inni v. Polska (przewlekłość postępowania oraz sprzeczne z standardami konwencyjnymi funkcjonowanie skargi na przewlekłość postępowania, wyrok z dnia 7 lipca 2015 r., skarga nr 72287/10)

Przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości poinformował, że trwają prace nad nowelizacją przepisów ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
Potwierdził wskazany w wyroku Trybunału problem, że polskie sądy badając skargi na przewlekłość postępowania ograniczają się wyłącznie do aktualnego stanu postępowania, a nie badają całego jej przebiegu. Prawdą jest też, że kwota odszkodowań przyznawanych przez polskie sądy jest zbyt niska. W ocenie przedstawiciela MS nadmierna przewlekłość wynika z nadmiernego formalizmu.

Krzysztof Olkowicz zwrócił uwagę, że do Biura RPO w 2015 r. wpłynęło 115 skarg na przewlekłość postępowania. Daleko niesatysfakcjonująca jest odpowiedź Ministra Sprawiedliwości na wystąpienie generalne RPO z sierpnia 2015 r., w której Minister poinformował, iż zagadnienie przewlekłości postępowania pozostaje w sferze działalności sądów powszechnych i nie ma podstaw do podejmowania w tej sprawie działań w zakresie nadzoru administracyjnego.

Sprawa Grabowski v. Polska (przedłużające się pozbawienie wolności w schronisku dla nieletnich, wyrok z dnia 30 czerwca 2015 r., skarga nr 57722/12)

Przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości poinformował o odstąpieniu od prac nad projektem założeń do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Nie ma obecnie decyzji kierunkowych, jak ma ona zostać zmieniona.

Bez zmiany prawa można jednak było zmienić praktykę w zakresie przedłużania pobytu nieletnich w schronisku dla nieletnich.. Wszczęte zostały prace legislacyjne nad przygotowaniem projektu ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, który obejmie również problematykę stanowiącą przedmiot sprawy Grabowski v. Polska.
Zastępca RPO poinformował, że RPO zwracał się w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwości, który pismem z dnia 22.02.2016 r. poinformował Biuro RPO o wszczęciu prac legislacyjnych.

Sprawa Szafrański v. Polska (prawo do intymności więźniów w kontekście niezabudowanych kącików sanitarnych w celach mieszkalnych, wyrok z dnia 15 grudnia 2015 r., skarga nr 17249/12)

Według Ministerstwa Sprawiedliwości obecnie jedynie w dwóch okręgach Służby Więziennej wszystkie kąciki sanitarne w więzieniach i aresztach mają pełną zabudowę. Ale w ciągu dwóch lat powinny zostać zabudowane wszystkie kąciki sanitarne w całym  kraju.

Rzecznik Krzysztof Olkowicz  podkreślił, że RPO sygnalizował potrzebę poszanowania prawa do intymności w kontekście zabudowy kącików sanitarnych, znacznie wcześniej, niż zwrócił na to uwagę Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku. Bezwzględnego zapewnienia prawa do intymności wymagają także kąciki w celach jednoosobowych – osłona od strony wizjera, maskowanie sfer intymnych w celach monitorowanych za pomocą kamer telewizji przemysłowej.

Sprawy Paluch v. Polska (wyrok z dnia 16 lutego 2016 r., skarga nr 57292/10) i Świderski v. Polska (wyrok z dnia 16 lutego 2016 r., skarga nr 5532/10)  - dotyczące zasad osadzania w oddziałach dla niebezpiecznych, czyli o zaostrzonym reżimie.

W ocenie Ministra Sprawiedliwości ostatnia, dotycząca przepisów regulujących postępowanie z więźniami niebezpiecznymi, nowelizacja kodeksu karnego wykonawczego, zapewnia właściwe wdrożenie wyroków ETPC. Centralny Zarząd Służby Więziennej rozumie, że trzeba zwrócić uwagę funkcjonariuszom SW na problem traktowania więźniów,  gdyż nie we wszystkich jednostkach penitencjarnych w sposób odpowiedni dokumentuje się podstawy zakwalifikowania do niebezpiecznych czy przedłużania statusu niebezpiecznych (więzień o takim statusie poddawany jest m.in. regularnym kontrolom osobistym, cela jest stale monitorowana, a poza nią więzień porusza się tylko w kajdankach, ma ograniczony kontakt z innymi więźniami, a widzenia -  pod wzmocnionym nadzorem).

Potrzebne są też ustalenia co do dokumentowania i zakresu kontroli osobistych. Obecnie zgodnie z procedurą kontrole osobiste przeprowadzane są w taki sposób, że nie rozbiera się osadzonych do naga – i dotyczy to także osadzonych niebezpiecznych.

Zastępca RPO podkreślił, że mimo iż w sprawie skazanych niebezpiecznych nastąpiła wyraźna poprawa, to jednak zdarzają się przypadki zbyt ogólnego uzasadniania stosowania reżimu dla niebezpiecznych. Wiele wątpliwości nadal budzi procedura przedłużania statusu dla niebezpiecznych.

Część więźniów zakwalifikowanych jako niebezpieczni jest niepełnosprawna intelektualnie (zobacz: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/wiezniowie-o-umyslowosci-dzieci-chorzy-psychicznie-rpo-opowiada-o-wynikach-badan-w-wiezieniach). Ostatnio zdarzyło się, że więzień został zakwalifikowany do niebezpiecznych za to, że – jak zapisano w dokumentacji - „usiłował uderzyć”, a potem ten status przedłużano mu wpisując inną kwalifikację – że „dokonał czynnej napaści”.

Sprawa Kędzior przeciwko Polsce (umieszczanie osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej przez opiekuna prawnego/kuratora bez kontroli sądu, wyrok z dnia 16 października 2012 r., skarga nr 45026/07)

Przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia poinformował, że trwają prace nad projektem nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego: osoba całkowicie ubezwłasnowolniona mogłaby po zmianie tych przepisów wyrażać wolę w zakresie pobytu w domu pomocy społecznej (DPS).

Zastępca RPO zwrócił uwagę, że RPO skierował wniosek do TK w tej sprawie, a rząd poparł zarzuty RPO co do niezgodności zakwestionowanych przepisów ustawy z Konstytucją RP.
Sprawa Potomska i Potomski v. Polska (wpisanie prywatnej nieruchomości do rejestru zabytków może stanowić wywłaszczenie, wyrok z dnia 29 marca 2011 r., skarga nr 33949/05)
Przedstawiciel Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego poinformował, że nie wprowadzono dotychczas żadnego mechanizmu, który umożliwiałby uruchomienie procedury wywłaszczeniowej na wniosek wierzyciela i ustalenie wysokości rekompensaty.

Zastępca RPO zwrócił uwagę, że brak odpowiednich mechanizmów zabezpieczających prawa właścicieli prywatnych nieruchomości nie jest tylko problemem Ministerstwa Kultury. Kluczowe znaczenie mają regulacje planistyczne zawarte w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Rzecznik Olkowicz poinformował również, że w tej sprawie RPO zwrócił się w styczniu 2016 r. do Ministra Infrastruktury i Budownictwa.

Justyna Chrzanowska z MSZ zwróciła uwagę, że niepokojący jest brak aktywności Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przy implementacji wyroku Potomska i Potomski v. Polska. Stąd Minister Spraw Zagranicznych wystąpi do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z prośbą o wyjaśnienia i przedstawienie harmonogramu konkretnych działań.