Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich włączy się w działania na rzecz włączenia pomagających osobom w kryzysie bezdomności do do etapu „0” i etapu „I” szczepień w ramach przeciwko COVID-19.
• Rzecznik jest przekonany, że ze względu na specyfikę zjawiska bezdomności jest to potrzebne dla zapewnienia bezpieczeństwa samym osobom w kryzysie bezdomności i tym, którzy pomagają tej najbardziej wykluczonej grupie społecznej, a z uwagi na duży stopień ryzyka przenoszenia zakażeń w tych grupach, także dla zapewnienia bezpieczeństwa całemu społeczeństwu.

12 lutego rzecznik praw obywatelskich prof. Adam Bodnar spotkał się z przedstawicielami organizacji pozarządowych, zajmujących się pomocą dla osób w kryzysie bezdomności, w tym również prowadzących placówki dla takich osób (schroniska, noclegownie, ogrzewalnie i inne). Przedmiotem spotkania był problem braku jednoznacznych wytycznych Ministerstwa Zdrowia, które rozstrzygałyby, czy i jakie preferencje w zakresie szczepień przeciwko COVID-19 przysługują pracownikom organizacji świadczącym pomoc osobom w kryzysie bezdomności, jak i samym osobom doświadczającym bezdomności.

Podczas spotkania ujawniony został ponadto niezwykle niepokojący problem braku komunikacji w omawianym zakresie pomiędzy Ministerstwem Zdrowia i Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej, który powoduje pogłębienie stanu niepewności, co do zakresu uprawnień omawianych grup społecznych.

Zasadniczo pilnego wyjaśnienia „na już” wymagają dwa najistotnejsze problemy:

• Po pierwsze – czy w zawartym w Narodowym Programie Szczepień  sformułowaniu „pensjonariusze domów pomocy społecznej oraz zakładów opiekuńczo-leczniczych, pielęgnacyjno-opiekuńczych i innych miejsc stacjonarnego pobytu” (osoby zakwalifikowane do I etapu) mieszczą się również pensjonariusze ogrzewalni, noclegowni, schronisk dla osób bezdomnych oraz schronisk dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi, a także innych placówek pomocy społecznej, z których korzystają osoby w kryzysie bezdomności – m.in. domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, ośrodki interwencji kryzysowej i specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie.

Zgodnie z ostatnimi dostępnymi danymi Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej (2018[1]), w Polsce funkcjonowało 539 placówek dla osób bezdomnych wymienionych w art. 48a ustawy o pomocy społecznej i dysponowały one niemal 20 tys. miejsc, co w przeliczeniu daje średnio ok. 37 miejsc na placówkę (jednak w największych miastach liczba miejsc w pojedynczych placówkach dla osób bezdomnych często przekracza 100). Bardzo często placówki te mają niewielkie możliwości odseparowywania od siebie ich pensjonariuszy, ze względu na wspólne pomieszczenia sypialne (do 20 osób w jednym pomieszczeniu), jadalne, rekreacyjne i sanitarne. Z kolei pensjonariusze tych placówek (również zgodnie z danymi MRiPS) to najczęściej osoby w starszym wieku oraz w trudnej sytuacji zdrowotnej, a ich pobyt w tych placówkach (w szczególności w schroniskach i schroniskach z usługami opiekuńczymi), wbrew ustawowym zapisom o tymczasowym schronieniu, trwa często wiele miesięcy lub nawet lat.

Wszystko to powoduje, że placówki dla osób bezdomnych są obciążone bardzo wysokim ryzykiem wystąpienia ognisk koronawirusa. To w pełni kwalifikuje je do objęcia szczególnym priorytetem w dostępie do szczepień na równi z domami pomocy społecznej, w oparciu o obecne zapisy Narodowego Programu Szczepień. Niestety wobec braku jednoznacznych wytycznych dotyczących tej właśnie grupy obywateli, w praktyce wskazane osoby nie są obecnie kwalifikowane do szczepień.

• Drugi bardzo ważny problem, to kwestia objęcia wszystkich osób udzielających wsparcia osobom bezdomnym -  tak w placówkach różnego typu, jak i w przestrzeni publicznej - szczepieniami w ramach grupy „0” .

W nowelizacji rozporządzenia w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii z 14 stycznia 2021 r.. czytamy, iż w etapie „0” szczepieniami objęci zostaną m.in. pracownicy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej – w przypadku placówek, z których korzystają osoby w kryzysie bezdomności oznacza to przede wszystkim schroniska i schroniska z usługami opiekuńczymi, a także inne placówki specjalistyczne, takie jak domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz ośrodki interwencji kryzysowej. Niestety zgłaszani do szczepienia w etapie „0” pracownicy tych placówek spotykają się z odmowami szczepienia wynikającymi z faktu, iż zostali przez Ministerstwo Zdrowia dopisaniu do etapu „0” w dniu, w którym zakończono zapisy na szczepienia w etapie „0”. Odmowy te raportowane są przez organizacje z terenu całej Polski i to pomimo, iż 31 stycznia Ministerstwo Zdrowia wydało dokument zatytułowany „Wytyczne dla podmiotów prowadzących szczepienia przeciwko COVID-19 w placówkach i podmiotach, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej wynikające ze zmiany rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 2021r. Dz.U. poz. 91”, który potwierdza prawo pracowników ww. placówek do szczepienia w etapie „0”.

Jednocześnie, Ministerstwo Zdrowia zapomniało o pracownikach tzw. placówek niskoprogowych – ogrzewalni i noclegowni (z których część na czas epidemii przekształciła się w placówki całodobowego pobytu), a także o streetworkerach, pracownikach placówek dystrybuujących żywność, jadłodajni, łaźni i innych dziennych punktów pomocowych, a także o pracownikach asystujących w mieszkaniach chronionych, wspomaganych i innych spełniających podobne funkcje, w których reintegrują się m.in. osoby bezdomne (ale także niepełnosprawne, czy młodzież po opuszczeniu pieczy zastępczej). Pracownicy Ci mają regularny kontakt z dużą liczbą osób bezdomnych, a jednocześnie z uwagi na znacznie częstsze kontakty społeczne niż osoby bezdomne, analogicznie jak w domach pomocy społecznej, to właśnie oni są najbardziej prawdopodobnym źródłem ognisk koronawirusa w różnych formach pomocy instytucjonalnej dla osób bezdomnych, w których, jak podkreślono wcześniej, często przebywają osoby starsze i schorowane. Trzeba też mieć na uwadze, że grupa osób wspierających osoby w kryzysie bezdomności jest stosunkowo nieliczna, nie ma wielu chętnych do takiej pracy, więc w razie zachorowania, w zasadzie takich osób nie ma jak zastąpić.

Rzecznik Praw Obywatelskich uważa za zasadne wszystkie przedstawione postulaty i włączy się w działania na rzecz jednoznacznego wyjaśnienia, czy omawiane grupy społeczne mają prawo do szczepień w ramach etapu „0” i etapu „I” w świetle zapisów Narodowego Programu Szczepień, a jeśli takiego prawa nie mają, to na rzecz włączenia ich w krąg preferencji. Rzecznik jest przekonany, że ze względu na specyfikę zjawiska bezdomności jest to potrzebne dla zapewnienia bezpieczeństwa samym osobom w kryzysie bezdomności i tym, którzy pomagają tej najbardziej wykluczonej grupie społecznej, a z uwagi na duży stopień ryzyka przenoszenia zakażeń w tych grupach, także dla zapewnienia bezpieczeństwa całemu społeczeństwu.