Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Prokuratura odmówiła wszczęcia dochodzenia w sprawie publicznego znieważenia grupy ludności z powodu przynależności narodowej podczas jednej z gal freak fightowych
• O zbadanie możliwości realizacji znamion przestępstwa podczas konferencji i gal freak fightowych przez ich uczestników zwrócił się w sierpniu 2024 r. Rzecznik Praw Obywatelskich
• RPO kieruje teraz do sądu zażalenie na postanowienie prokuratora
• Zdaniem Rzecznika większość okoliczności faktycznych przedstawionych w zawiadomieniu została przez prokuratora pominięta. Prokuratura błędnie też uznała, że obelżywe nazwanie innej osoby „j… Żydem” nie jest przestępstwem

W sierpniu 2024 r. zastępca RPO Stanisław Trociuk zwrócił się m.in. do Prokuratury Okręgowej w Warszawie o zbadanie możliwości promowania zachowań patologicznych podczas gal freak fightowych i towarzyszących im wydarzeń. Działanie to związane było bezpośrednio z zaplanowaną na 31 sierpnia 2024 r. galą Fame MMA na stadionie PGE Narodowy, lecz zawiadomienie Rzecznika nie ograniczało się jedynie do zdarzeń związanych z organizacją tego wydarzenia.

Z przekazanych Rzecznikowi wniosków wynika, że podczas takich wydarzeń może dochodzić do przemocy fizycznej, słownej i psychicznej, dręczenia ludzi, pochwalania i nawoływania do popełniania przestępstw oraz prezentowania treści pornograficznych. Nierzadko uczestnicy konferencji, które są streamowane w internecie, przedstawiają poglądy homofobiczne, seksistowskie, rasistowskie, ksenofobiczne. Ich niecenzuralne wypowiedzi znieważają całe grupy społeczne. W ocenie Rzecznika zachowania uczestników konferencji i gali freak fightowych mogą pozostawać w sprzeczności z wartościami ogólnospołecznymi i wypełniać znamiona przestępstwa.

Prokuratura odmawia wszczęcia dochodzenia

Zawiadomienie RPO przekazano Prokuraturze Rejonowej Warszawa-Ochota, która po jego rozpoznaniu postanowiła odmówić wszczęcia dochodzenia w sprawie znieważenia grupy ludności z powodu przynależności narodowej, polegającego na publikacji w Internecie filmiku wideo, na którym jeden mężczyzna kieruje wobec drugiego mężczyzny obraźliwe słowa „jesteś j… Żydem", tj. o czyn z art. 257 k.k. - z uwagi na uznanie, że czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego (art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.).

W uzasadnieniu postanowienia prokurator wskazuje m.in., że epitet rzucony przez mężczyznę, skądinąd fatalny, stanowił lekkomyślną i impulsywną reakcję na zachowanie jego rozmówcy, który odmówił mu zjedzenia bułki. Prokurator zwraca uwagę, za Słownikiem Języka Polskiego PWN, że określenie kogoś mianem "żyda" jest określeniem człowieka skąpego i chciwego. Wskazuje, że oceniając to wszystko, nie można przyjąć, że motywem działania mężczyzny była „sama w sobie" przynależność etniczna osoby widocznej na nagraniu, a właśnie fakt skąpstwa i żałowania zjedzenia pieczywa.

Ponadto prokurator w uzasadnieniu wskazuje, że przy ocenie, czy określona wypowiedź ma charakter znieważający lub nawołujący do nienawiści ma znaczenie również fakt używania przez internautów specyficznego języka. Charakteryzuje się on dosadnością, skrótowością, często odbiega od standardów komunikacji, jakie obowiązują w społeczeństwie.

Zażalenie RPO

W zażaleniu Marcin Wiącek wskazuje, że większość okoliczności faktycznych przedstawionych w zawiadomieniu RPO została przez Prokuratora pominięta.

Oceniony przez prokuraturę film był tylko jednym z wielu przykładów wskazanych w zawiadomieniu, do którego dołączono obszerny wniosek, który wpłynął do RPO. We wniosku tym przedstawiono szereg okoliczności wskazujących, że podczas konferencji poprzedzających gale oraz w trakcie samych walk freak fightowych regularnie dochodzi do przemocy fizycznej, słownej i psychicznej, a także dręczenia ludzi, pochwalania i nawoływania do popełnienia przestępstwa czy prezentowania treści pornograficznych. W przekazanej Prokuraturze kopii wniosku wskazano linki do nagrań i postów w serwisach społecznościowych, na których udokumentowane są okoliczności, na które powołuje się wnioskodawca.

Z postanowienia prokuratury nie wynika, by przed wydaniem decyzji o odmowie wszczęcia dochodzenia dokonano sprawdzenia powyższych treści utrwalonych w mediach społecznościowych. Takiego sprawdzenia dokonano jedynie w odniesieniu do użycia przez mężczyznę obraźliwego sformułowania ”jesteś j… Żydem".

Świadczy to o daleko idącej wadliwości, jaką dotknięte jest zaskarżone postanowienie, polegającej na wybiórczej ocenie materiału dowodowego oraz pominięciu i nierozważeniu wszystkich okoliczności przedstawionych w zawiadomieniu.

W zażaleniu RPO odnosi się również do uznania przez prokuratora, że w sprawie nie doszło do wypełnienia znamion czynu zabronionego stypizowanego w art. 257 k.k. (znieważenie z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej lub z powodu bezwyznaniowości).

Prokuratura nie podważa prawdziwości faktycznego opisu czynów wskazanych w przekazanym przez Rzecznika wniosku. Wywód prokuratora ogranicza się jedynie na stwierdzeniu, że nazwanie drugiej osoby obelżywie „j… Żydem” ma swoje uzasadnienie kulturowe i w konsekwencji nie może być rozpatrywane w kategoriach czynności sprawczej opisanej w art. 257 k.k.

RPO podkreśla, że głównym przedmiotem ochrony omawianego typu czynu zabronionego są prawa i wolności obywatelskie przysługujące osobom przebywającym w RP. Prawnokarna ochrona przed przestępstwami popełnianymi z nienawiści stanowi jeden z elementów antydyskryminacyjnej polityki państwa demokratycznego. Art. 32, art. 35 i art. 53 Konstytucji RP gwarantują prawo do równości, wolności od dyskryminacji i tożsamości mniejszości narodowych i etnicznych, a także zapewniają wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji, jak również wolność sumienia i religii. Ponadto Polska jest także stroną szeregu aktów prawa międzynarodowego, odnoszących się do walki z dyskryminacją, czego wyrazem jest implementacja do polskiego prawa szeregu aktów prawa międzynarodowego o przeciwdziałaniu dyskryminacji z różnych powodów, w tym rasowych.

Przedmiotem bezpośredniego działania sprawcy znieważenia może być zarówno poszczególna osoba, jak i grupa ludzi odpowiadająca cesze znieważającej, przy czym w sytuacji, gdy do ataku dochodzi na poszczególną osobę, to jej dobra są na gruncie art. 257 k.k. chronione „nie tyle w aspekcie indywidualnym, ile w odniesieniu do funkcjonowania całego porządku publicznego, którego filarem jest pluralizm oraz respektowanie podstawowych praw i wolności innych osób, a przez to zwalczanie wszelkich form prześladowań, nietolerancji i wykluczenia społecznego”.

Fakt, że sformułowanie „j… Żyd” odnosiło się bezpośrednio do określonej osoby, która, jak przyjęła Prokuratura, nie jest osobą pochodzenia żydowskiego, nie zmienia tego, że użycie takiego sformułowania świadczy o znieważeniu tej grupy ludności. Autor tych słów użył określenia odnoszącego się do przynależności etnicznej określonej grupy jako synonimu osoby skąpej czy chciwej.

Zdaniem RPO użycie w tym znaczeniu słowa „Żyd”, dodatkowo poprzedzonego nacechowanym pejoratywnie przymiotnikiem, ma charakter obraźliwy, naruszający cześć i godność osób pochodzenia żydowskiego, utrwalający nieprawdziwe i krzywdzące stereotypy. Sam obraźliwy charakter użycia słowa „żyd” w takim znaczeniu potwierdza także Słownik Języka Polskiego PWN, do którego odwołano się w postanowieniu.

W ocenie Rzecznika, wbrew twierdzeniom zamieszczonym w zaskarżonym postanowieniu, o kierunkowości zamiaru w okolicznościach niniejszej sprawy świadczy świadome wyrażenie negatywnego stosunku przez mówiącego wobec określonej grupy podmiotów, mimo że jak wskazano wyżej, jego komunikat kierowany był bezpośrednio do określonej osoby, w sposób wskazujący na chęć okazania ich niższości.

Zdaniem Rzecznika, powiedzenie, że ktoś jest „j… Żydem” jest równoznaczne z wydaniem negatywnej oceny nie tylko względem bezpośredniego adresata tej wypowiedzi, lecz także wobec wszystkich osób będących punktem odniesienia dla tej skrajnie negatywnej paraleli.

RPO wnosi o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Prokuraturze Rejonowej do dalszego prowadzenia.

VII.501.108.2024