Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W 2021 r. opublikowano tzw. Zasady Mendeza - międzynarodowe wytyczne odnoszące się do sposobu prowadzenia przesłuchań i gromadzenia informacji przez przedstawicieli władzy publicznej 
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się do Ministra Sprawiedliwości o spowodowanie przetłumaczenia Zasad na język polski i udostępnienie polskiej wersji językowej odpowiednim resortom, instytucjom i samorządom zawodowym dla celów edukacyjnych i szkoleniowych

W maju 2021 r. opublikowano międzynarodowe wytyczne odnoszące się do sposobu prowadzenia przesłuchań i gromadzenia informacji przez przedstawicieli władzy publicznej („Principles on Effective Interviewing for Investigations and Information Gathering") - nazwane od ich pomysłodawcy Zasadami Mendeza.

O opublikowaniu Zasad RPO informował Prezesa Rady Ministrów, podkreślając ich wagę, potrzebę przetłumaczenia na język polski oraz upowszechnienia wśród podległych resortów i opinii publicznej. Z informacji RPO nie wynika jednak, by dokument ten został przetłumaczony. Polska wersja językowa nie jest dostępna na stronie Stowarzyszenia na rzecz Zapobiegania Torturom (APT). Nie jest też zamieszczona na stronach internetowych odpowiednich resortów i instytucji.

A mogłoby to pomóc opinii publicznej poznać wytyczne oraz wzbogacić publiczną debatę w tym zakresie, z korzyścią dla służb i innych instytucji, ustawodawcy i obywateli. Skuteczne zapobieganie torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu wymaga przede wszystkim edukacji i całościowych działań - połączenia środków legislacyjnych, administracyjnych, sądowych i innych.

Zgodnie z Konwencją ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur, Polska powinna systematycznie nadzorować zasady, instrukcje, metody i praktykę dotyczące przesłuchiwania, a także przepisy dotyczące nadzoru i obchodzenia się z osobami poddanymi wszelkim formom zatrzymania, aresztowania lub pozbawiania wolności na terytorium podlegającym jego jurysdykcji, w celu niedopuszczenia do wypadków stosowania tortur.

Zasady Mendeza mają innowacyjny i praktyczny charakter. Pokazują, że metodyka i kultura pracy organów dochodzeniowo-śledczych i wywiadowczych oparta na presji, manipulacji, przymusie, a nawet torturach, nie działa i ma szkodliwy wpływ na  ustalenie prawdy. Takie praktyki mogą prowadzić do uzyskania niewiarygodnych informacji, wadliwych decyzji, błędnych wyroków skazujących i pomyłek sądowych. Konsekwencją jest krzywda ludzka oraz spadek zaufania do wymiaru sprawiedliwości i innych instytucji państwa.

Dlatego Zasady Mendeza stanowią skuteczną alternatywę dla niewłaściwych metod przesłuchań i zbierania informacji. Opierając się na wynikach badań naukowych, doświadczeniach praktyków i przyjmując za fundamentalne założenie potrzebę ochrony praw człowieka, proponują prowadzenie rozmów opartych na budowaniu relacji. Zawierają też zabezpieczenia proceduralne, co zmniejsza ryzyko tortur i może pomóc w poprawie wyników śledztw i innych działań wywiadowczych, zwiększając zaufanie do instytucji państwa. Z tego względu powinny być upowszechnione wśród praktyków, osób odpowiedzialnych za opracowanie i wdrażanie przepisów, zasad i wytycznych dotyczących przesłuchań i zbierania informacji, sędziów, prokuratorów, prawników i opinii publicznej.

Zasady Mendeza stanowią uznany dokument na arenie międzynarodowej. Były zalecane m.in. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, Radę Praw Człowieka ONZ, Komitet Przeciwko Torturom (CAT), Podkomitet ONZ ds. Prewencji Tortur (SPT) i Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom (CPT). 

KMP.570.8.2021