Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nagłe zmiany w harmonogramie szczepień i chaos organizacyjny mogą prowadzić do nieuzasadnionej dyskryminacji i nierówności
• Rzecznik zwrócił się w tej sprawie do pełnomocnika rządu ds. programu szczepień przeciwko COVID-19 
• Chodzi m.in. o zamieszanie z 1 kwietnia, gdy w nocy rząd uruchomił skierowania dla osób w wieku od 40 do 59 lat, które zgłosiły chęć zaszczepienia.  

W obecnym brzmieniu rozporządzenie Rady Ministrów z 19 marca 2021 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii w § 27 ust.1 pkt. 11 lit. d wskazuje, że podmioty przeprowadzające szczepienia mają obowiązek stosowania ich w ramach ,,I” etapu co do osób urodzonych w latach 1962-1981. Niestety w regulacji brak jest podstawy prawnej do wdrażania kolejności szczepień w zależności od zgłoszenia wcześniejszej chęci zaszczepienia.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich dotarły sygnały o nagłych zmianach rządu w harmonogramie szczepień. 1 kwietnia (po północy) 2021 r. została uruchomiona rejestracja dla tych osób, które zgłosiły wcześniejszą chęć szczepienia poprzez internetowy formularz. Ta wiadomość nie została ogłoszona oficjalnie, co wywołało dezorientację obywateli. Podczas zwołanej tego dnia konferencji minister Michał Dworczyk, szef kancelarii premiera i pełnomocnik rządu do spraw programu szczepień przyznał, że rząd rzeczywiście uruchomił w nocy skierowania, które wystawiono dla osób w wieku od 40 do 59 lat, które wcześniej zgłosiły chęć zaszczepienia.

Do Biura Rzecznika zwracają się zaniepokojeni obywatele, którzy nie zgłosili chęci szczepienia na początku tego roku, a chcieliby z tej możliwości skorzystać oraz nie mieli  wcześniejszych informacji, że jeżeli nie zgłoszą takiej gotowości, to do szczepienia będą mogli mieć dostęp w okresie późniejszym. Dochodzi również do sytuacji, że osoby wyraziły chęć zaszczepienia, a nie otrzymały e-skierowania.

Skargi wskazują, że przy uruchamianiu rejestracji dla grupy 18-39 lat priorytetowo będą traktowane osoby, które przez formularz online zgłosiły chęć szczepienia, co dotyczy również osób w wieku 40-59 lat. Są jednak obawy osób, które wyraziły chęć zaszczepienia w innej formie niż  formularz online np. telefonicznie, że zostaną pominięte mimo chęci zaszczepienia oraz bycia w grupie  wiekowej 40-59 lat. 

Zgłaszane są problemy związane z zamknięciem przez rząd, bez uprzedzenia, w marcu strony https://www.gov.pl/web/szczepimysie/zgloszenia na której można było zadeklarować chęć zaszczepienia się. Jest to o tyle ważne, że zgłaszające się do Rzecznika osoby obawiają się, że na podstawie tego zgłoszenia wkrótce mają być wystawiane e-skierowania na szczepienie dla osób z grupy wiekowej 18-39 lat. Wówczas osoby z tej grupy zostaną pominięte, tzn. dla nich e-skierowanie będzie wystawione w późniejszym terminie.

Rodzi to obawy tych osób o dyskryminowanie w dostępie do szczepionki przeciw COVID-19. Uwidocznia to także chaos w zarządzaniu pandemią.

Obywatele podnoszą, że w styczniu podczas wprowadzania możliwości deklaracji przystąpienia do szczepienia nie komunikowano o terminie, do którego ta możliwość jest udostępniona czy konsekwencji, gdy ktoś nie zadeklaruje chęci zaszczepienia się na początku tego roku oraz niezbędności zachowania odpowiedniej formy - formularza online.

Na stronie internetowej https://pacjent.gov.pl/ widnieje informacja, że zgłoszenie chęci szczepienia przez formularz online nie jest rejestracją na szczepienie. Zarejestrować się można w momencie, kiedy zostaną ogłoszone terminy szczepienia dla danej grupy wiekowej i otrzyma się e-skierowanie. Wystawiając formularz online, korzystające z niego osoby były jedynie powiadamiane o możliwości rejestracji. Nie uzyskiwały jednak żadnych informacji, że będzie on służył do późniejszej automatycznej i priorytetowej rejestracji na szczepienia.

Realizacja szczepień jest zapewniona gwarancjami wynikającymi z art. 68 ust. 2 Konstytucji RP. Stanowi on, że obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

Konstytucyjny wymóg określenia w ustawie warunków udzielania świadczeń zdrowotnych nie oznacza oczywiście, że te warunki nie mogą zostać uszczegółowione na poziomie rozporządzenia. Taka możliwość istnieje, jednak organ wydający rozporządzenie może to uczynić włącznie na podstawie wyraźnego upoważnienia z ustawy.

Wątpliwości prawne dotyczące statusu szczepień na COVID-19 oraz konieczności uzupełnienia grup osób priorytetowych w pierwszych etapach szczepień, tj. grup „0” i/lub „I” Programu, były przedmiotem licznych wystąpień Rzecznika. Wydaje się to o tyle istotne, że w skargach wskazywane są dalsze pominięte grupy (osoby mające zgodnie z art. 47c ustawy o świadczeniach prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej poza kolejnością, opiekunowie osób podlegających opiece paliatywnej, ale sprawowanej przez najbliższą rodzinę, osoby z niepełnosprawnością i ich opiekunowie, osoby z przewlekłymi chorobami np. SM) wyrażające prośby o uwzględnienie ich w jednej z pierwszych grup szczepień.

Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 27 listopada 2020 r. wydał oświadczenie w sprawie powszechnego i sprawiedliwego dostępu do szczepionek przeciw COVID-19. Głosi ono m.in., że państwa członkowskie mają obowiązek podjęcia wszelkich niezbędnych środków  w celu zagwarantowania wszystkim osobom dostępu do szczepionek, bez nieuzasadnionej dyskryminacji i nierówności.

Zwalczanie epidemii powinno odbywać się w ramach porządku prawnego, do przestrzegania którego zobowiązani są nie tylko obywatele, lecz także organy władzy publicznej. Ten porządek prawny umożliwia zwalczanie epidemii z zachowaniem poszanowania konstytucyjnych praw i wolności jednostki, o ile tylko władza sięga po adekwatne ku temu narzędzia. Zwalczanie epidemii COVID-19 wymaga niewątpliwie środków specjalnych, ale środki muszą mieścić się one w granicach prawa, w tym zakreślonych w przepisach Konstytucji RP regulujących prawa i wolności jednostki.

V.7018.82.2021