Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Otrzymanie spadku czy darowizny z zagranicy może powodować konieczność zapłacenia dodatkowego podatku w Polsce
• W ustawie o podatku od spadków i darowizn nie ma bowiem przepisów co do  wysokości podatku, gdy składniki majątku nabyte z innego państwa zostały już w nim opodatkowane
• Problemu nie rozwiązują umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, bo dotyczą podatków dochodowych i majątkowych
• Rzecznik Praw Obywatelskich występuje w tej sprawie do minister finansów Magdaleny Rzeczkowskiej
• AKTUALIZACJA:  Ministerstwo Finansów nie prowadzi obecnie prac nad wprowadzeniem sugerowanych zmian legislacyjnych - odpowiada resort

Do RPO wpłynęło pismo sygnalizujące problem podwójnego opodatkowania otrzymanego z zagranicy spadku lub darowizny po osobach niemających związków z Polską oraz osób - nabywców mających obywatelstwo polskie, które mieszkają na stałe poza granicami kraju.

Narastająca migracja, szczególnie wewnątrz UE, powoduje zwiększenie liczby nieruchomości nabywanych za granicą. Z braku odpowiednich uregulowań otrzymanie spadku czy darowizny z zagranicy może powodować konieczność zapłacenia dodatkowego podatku w Polsce. Ustawa o podatku od spadków i darowizn nie zawiera przepisów co do wysokości podatku, gdy nabyte z innego kraju składniki majątku zostały już opodatkowane w innym państwie.

Zgodnie z art. 2 upsd nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu w Polsce. Obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn będzie ciążył na osobie mającej stałe miejsce zamieszkania w Polsce nawet gdy do nabycia rzeczy i praw majątkowych dojdzie  poza granicami kraju. Obowiązek podatkowy będzie także ciążył na nabywcy-obywatelu polskim nawet jeśli przebywa na stałe poza Polską.

Posiadanie obywatelstwa polskiego oznacza zatem, że każda czynność objęta zakresem upsd będzie implikować obowiązek podatkowy - niezależnie od faktu, czy do zdarzenia wchodzącego w zakres doszło w Polsce, czy też za granicami kraju.

W związku z tym, że poszczególne państwa nakładają podatek na podstawie nie jednego, ale większej liczby powiązań beneficjentów ze spadkodawcami lub darczyńcami (zasada rezydencji, zasada domicylu, zasada obywatelstwa), może dochodzić do podwójnego lub nawet wielokrotnego opodatkowania tego samego składnika majątku przez kilka państw.

Problemu nie rozwiązują umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, ponieważ dotyczą podatków dochodowych oraz majątkowych (głównie podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku dochodowego od osób prawnych).

Obecne uregulowania nie przewidują instrumentów ochrony podatników przed podwójnym opodatkowaniem. W ustawie o podatku od spadków i darowizn nie istnieje jednostronny mechanizm unikania międzynarodowego podwójnego opodatkowania. Taki sposób rozwiązywania konfliktów jurysdykcyjnych przewidywała zaś ustawa z 29 maja 1920 r. w przedmiocie zmiany przepisów o opodatkowaniu spadków i darowizn. Jej celem była unifikacja zasad opodatkowania spadków i darowizn na całym terytorium Polski. 

Na problem zwracano uwagę  w interpelacji nr 29417. Sformułowano w niej pytanie, czy resort finansów planuje podjęcie prac legislacyjnych w celu uchronienia Polaków od podwójnego opodatkowania zagranicznych spadków i darowizn. MF odpowiedziało, odnosząc się w szczególności do spadków i darowizn transgranicznych nabytych w obrębie UE, że nie planuje działań zmierzających do zawierania dwustronnych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania w zakresie podatku od spadków i darowizn. 

Wyjaśniono - powołując się na komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z 15 grudnia 2011 r. dotyczący zwalczania przeszkód w odniesieniu do opodatkowania spadków transgranicznych w obrębie UE  – że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE państwa członkowskie nie są zobowiązane do unikania podwójnego opodatkowania spadku, wynikającego z równoczesnego wykonywania przez państwa członkowskie swoich kompetencji podatkowych.

Mimo że opodatkowanie spadków i darowizn nie podlega harmonizacji, to Komisja wydała stosowne zalecenia zmierzające do wprowadzenia jednostronnego mechanizmu unikania podwójnego opodatkowania. Komisja zwróciła uwagę, że osoby, które nabywają spadki transgranicznie, mogą napotykać problemy podatkowe prowadzące do nadmiernie wysokiego poziomu opodatkowania spadków. Całkowite obciążenie podatkowe w przypadku niektórych spadków nabytych transgranicznie może być tak wysokie, że spadkobierca, aby uiścić podatek, będzie zmuszony zaciągnąć pożyczkę lub sprzedać majątek nabyty w drodze spadku. 

W ocenie Komisji problemy związane z opodatkowaniem spadków transgranicznych mogą zostać rozwiązane poprzez zadbanie o to, aby przepisy państw członkowskich oddziaływały na siebie bardziej spójnie w celu ograniczenia możliwości podwójnego, a nawet wielokrotnego opodatkowania spadków. Zaleceniem Komisji jest np. przyznanie ulgi w przypadku wystąpienia podwójnego opodatkowania spadków.

Marcin Wiącek prosi panią minister o stanowisko.

Odpowiedź Artura Sobonia, sekretarza stanu w MF

Odpowiadając na pismo z dnia 27 marca 2023 roku w sprawie problemu podwójnego opodatkowania nabycia rzeczy i praw majątkowych w drodze spadków i darowizn transgranicznych, uprzejmie informuję.

Podatek od spadków i darowizn

Przedmiotem opodatkowania w podatku od spadków i darowizn (dalej: „podatek”), jest nabycie tytułem dziedziczenia przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczpospolitej Polski lub praw majątkowych wykonywanych na jej terytorium. Z kolei nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku nabywca był obywatelem polskim lub miał stałe pobytu miejsce na terytorium RP . Wskazane warunki stanowią alternatywę rozłączną, to jest wystąpienie jednej z opisywanych sytuacji jest wystarczające dla objęcia opodatkowaniem.

Obowiązek podatkowy ciąży na spadkobiercy (nabywcy praw majątkowych i własności rzeczy) i co do zasady w przypadku dziedziczenia powstaje z chwilą przyjęcia spadku.

Stanowisko Komisji Europejskiej

Należy podkreślić, że Ministerstwo Finansów potwierdza fakt, że podatek od spadków i darowizn nie podlega zharmonizowaniu w ramach prawa UE. Prawdą jest także, że Komisja Europejska przyjęła zalecenie  dotyczące zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu spadków. Podkreślić należy jednak, że nie ma ono charakteru wiążącego, a w konsekwencji państwa członkowskie mogą swobodnie kształtować przepisy krajowe w tym zakresie. Przepisy te nie mogą jednak dyskryminować ze względu na obywatelstwo oraz ograniczać swobody przepływu kapitału, które to wytyczne realizowane są przez zasady opodatkowania ujęte w polskich przepisach.

Podwójne opodatkowanie spadków

Równocześnie należy zauważyć, że kwestia podwójnego opodatkowania w Polsce ma charakter marginalny. Stan ten wynika z faktu występowania szerokiego zwolnienia podmiotowego dla nabycia rzeczy i praw majątkowych przez członków najbliższej rodziny, o ile spełnią oni przesłanki określone w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, to jest zgłoszą nabycie w odpowiednim terminie.

Nie jest brane pod rozwagę wprowadzenie w polskim prawie ulgi w postaci pomniejszenia polskiego podatku od spadków i darowizn o podatek zapłacony za granicą. Takie jednostronne rozwiązanie skutkowałoby jedynie pomniejszeniem wpływów do budżetów jednostek samorządu terytorialnego (podatek stanowi źródło dochodów własnych gmin). Takie działanie nie jest możliwe m.in. ze względu na wymóg zrekompensowania gminom utraconych dochodów z tego tytułu. Dodatkowo, podejmowanie działań skutkujących pozbawieniem wpływów z podatku od spadków i darowizn wyłącznie po krajowej stronie, przy pozostawieniu możliwości uzyskiwania wpływów podatkowych z tego tytułu w innych państwach, jest niezasadne.

Do Ministerstwa Finansów nie dotarły informacje, aby Komisja Europejska wyraziła potrzebę harmonizacji przepisów unijnych odnośnie do opodatkowania spadków i darowizn (w tym transgranicznych) i że podjęte zostały prace nad wprowadzeniem zmian w tym zakresie. Z tych względów państwa członkowskie nie są obecnie zobowiązane do unikania podwójnego opodatkowania spadku będącego efektem równoczesnego wykonywania przez nie swoich kompetencji podatkowych. Ewentualna eliminacja podwójnego opodatkowania spadków lub darowizn leży wyłącznie w gestii poszczególnych państw członkowskich. Inne państwa członkowskie nie wykazują obecnie chęci rezygnacji z zachowania swojej odrębności podatkowej i nie zgłaszają potrzeby zawarcia umów w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe, dziękuję bardzo za przekazanie wystąpienia i uprzejmie informuję, że Ministerstwo Finansów nie prowadzi obecnie prac nad wprowadzeniem sugerowanych zmian legislacyjnych.

Podstawa Prawna

1.    Ustawa z dnia28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043, z późn. zm.)
2.    Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 15 grudnia 2011 r. dotyczący zwalczania przeszkód w odniesieniu do opodatkowania spadków transgranicznych w obrębie UE (COM/2011/864)
3.    Zalecenie z dnia 15 grudnia 2011 r. dotyczące zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu spadków (K (2011) 8819)

V.511.183.2023