Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zasady dotyczące zwrotów nieruchomości - wywłaszczonych na cele publiczne, których potem nie zrealizowano  - powinny być jednakowe dla wszystkich grup dawnych współwłaścicieli
• Rzecznik wnosi, aby nowelizacja prawa uwzględniała także tych współwłaścicieli, którzy zwrotu wywłaszczonej nieruchomości nie chcieli, a dostali za nią odszkodowanie czy nieruchomość zamienną
• Celem nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami, nad którą pracuje Sejm, jest wykonanie dwóch wyroków Trybunału Konstytucyjnego dotyczących zwrotu wywłaszczonych nieruchomości

Poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej na cel publiczny nieruchomości lub jej części, jeżeli stała się ona zbędna na ten cel. Gdy taka nieruchomość miała wielu właścicieli, warunkiem zwrotu było wspólne wystąpienie wszystkich właścicieli. Brak zgody choć jednego oznaczał odmowę zwrotu.

14 lipca 2015 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł (sygn. SK 26/14), że zasada zwrotu takich nieruchomości w zakresie, w jakim uzależnia żądanie poprzedniego współwłaściciela od zgody pozostałych współwłaścicieli, jest niezgodna z Konstytucją.

12 grudnia 2017 r. Trybunał uznał zaś (sygn. SK 39/15) za niezgodny z Konstytucją przepis pozwalający na zwrot tylko takiej wywłaszczonej nieruchomości, która była przejęta przez państwo na podstawie decyzji administracyjnej. Ktoś, kto sam odprzedał swą własność państwu, wiedząc że może być wywłaszczony na cel publiczny, nie mógł się ubiegać o jej zwrot. 

Obecnie Sejm pracuje nad rządowym projektem nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami, która ma być wykonaniem obu tych wyroków.

W ocenie RPO projekt co do zasady prawidłowo wykonuje wyroki TK. M.in. zapewnia  ochronę praw osób dotkniętych w przeszłości niekonstytucyjnym przepisem. Umożliwia wszczynanie na nowo postępowania administracyjnego o zwrot udziałów w wywłaszczonej nieruchomości tym osobom, którym tego wcześniej odmówiono ze względu na brak zgody wszystkich współwłaścicieli. Każdy mógłby wystąpić w ramach swego udziału.

W ocenie Rzecznika projekt nie obejmuje jednak tych współwłaścicieli, którym udział w wywłaszczonej nieruchomości zwrócono wbrew ich woli -  wskutek prawomocnego orzeczenia sądu na podstawie art. 199 Kodeksu cywilnego. Stanowi on, że współwłaściciele, którzy mają co najmniej połowę udziałów, mogą żądać rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd, mimo braku zgody na to innego współwłaściciela.

Według Rzecznika sytuacja prawna tych osób jest podobna do tych, którym odmówiono zwrotu ze względu na brak zgody wszystkich uprawnionych, a którzy dzięki nowelizacji mogliby występować o wszczęcie nowych postępowań administracyjnych przez 3 lata od wejścia noweli w życie.

Takie same prawo powinni mieć także i ci współwłaściciele, którzy wówczas sprzeciwiali się zwrotowi, a których stanowisko - wbrew ich woli - zostało zastąpione orzeczeniem sądu. W zamian za swój udział w wywłaszczonej nieruchomości dostawali oni odszkodowanie lub nieruchomość zamienną.

Niekonstytucyjna wykładnia art. 136 ust. 3 ustawy prowadziła do przymuszenia ich do stania się właścicielem nieruchomości, której nie chcą uzyskać, a zarazem do przymusowego odebrania praw majątkowych (czyli własności nieruchomości zamiennej bądź zwaloryzowanego odszkodowania).

Rzecznik podkreśla, że wszczęcie przez nich nowego postępowania nie pozbawiałoby żadnych praw osób, które udziały w dawnej własności odzyskały (skoro udziały współwłaścicieli w prawie do zwrotu będą mocą nowelizacji prawnie niezależne).

- Obie te kategorie podmiotów powinny być przez ustawę traktowane jednolicie. Obie powinny mieć możliwość doprowadzenia do ponownego orzekania o ich prawach, obie bowiem są dotknięte działaniem tej samej niekonstytucyjnej normy  – wskazał Rzecznik.

RPO wystąpił do Ministra Inwestycji i Rozwoju o rozważenie pilnej korekty projektu. Do  przewodniczącego sejmowej Komisji ds. Petycji zwrócił się zaś o wniesienie odpowiedniej poprawki podczas drugiego czytania projektu.

IV.7003.274.2016