Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich od lat upomina się o prawa właścicieli prywatnych obiektów, włączanych do gminnej ewidencji zabytków
• Dziś regulacje ustawowe nie przewidują ochrony prawnej dla właściciela kwestionującego wpis do ewidencji
• Rzecznik pyta ministra kultury o zapowiadane zmiany, które miały m.in. nakazywać właściwym organom zawiadamianie właściciela o wpisie i jego uzasadnieniu

Od 2012 r. RPO wielokrotnie zwracał się do kolejnych ministrów kultury i dziedzictwa narodowego w sprawie procedur stosowanych przy włączaniu prywatnych nieruchomości do gminnej ewidencji zabytków,  uregulowanej w ustawie z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W ocenie rzecznika wpis do ewidencji oznacza ograniczenie w korzystaniu z własności prywatnej ze względu na dominujący interes publiczny. 

Tymczasem szczątkowe regulacje ustawowe nie przewidują ochrony prawnej dla właściciela kwestionującego taki wpis – jakkolwiek w pewnym zakresie dopuszcza ją orzecznictwo sądów administracyjnych. Według RPO sytuacja taka jest nie do pogodzenia z gwarancjami konstytucyjnymi ochrony prawa własności, gdyż w sprawie takiego wpisu nie prowadzi się postępowania administracyjnego, a co za tym idzie – nie wydaje się decyzji administracyjnej.

Minister zapowiadał zmiany

W ostatniej odpowiedzi z listopada 2017 r. minister, wicepremier Piotr Gliński informował RPO o utworzeniu zespołu do opracowania projektu ustawy regulującej sprawy ochrony zabytków. Jego zadaniem miał być m.in. przegląd i ocena przepisów ustawy o ochronie zabytków i opracowanie projektu nowej ustawy. Przedmiotem analiz miała być też problematyka gminnej ewidencji zabytków i procedur umieszczania w niej zabytków.

Minister deklarował wtedy, iż jeszcze przed zakończeniem prac zespołu możliwa byłaby nowelizacja rozporządzenia MKiDN z 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków. Według jego zapowiedzi, miałaby ona poprawić standard ochrony właścicieli - m.in. przez zobligowanie organów do zawiadomienia właściciela o takim wpisie i jego uzasadnieniu. Rozpoczęcie prac na nowelizacją rozporządzenia miało nastąpić do końca listopada 2017 r.

Dotychczas oczekiwane zmiany nie zostały jednak wprowadzone. Nie wiadomo też, kiedy mogłaby nastąpić nowelizacja zarówno ustawy, jak i rozporządzenia. Tymczasem problem nadal nie jest rozwiązany, a obecny stan prawny budzi zastrzeżenia konstytucyjne.

Także NSA ma wątpliwości

Wyrażane są one także w orzecznictwie sądów administracyjnych. Niedawno Naczelny Sąd Administracyjny skierował bowiem do Trybunału Konstytucyjnego pytanie prawne, w którym zakwestionował konstytucyjność art. 22 ust. 5 pkt 3 ustawy o ochronie zabytków  - w zakresie, w jakim ogranicza on prawo własności nieruchomości poprzez dopuszczenie ujęcia nieruchomości jako zabytku nieruchomego w gminnej ewidencji zabytków, bez zapewnienia właścicielowi gwarancji ochrony prawnej przed dokonaniem takiego ograniczenia.

Problem konstytucyjny został sformułowany przez NSA tak,  jak ujmował go w swoich wystąpieniach także RPO. NSA podał w wątpliwość, czy poziom ochrony zapewnianej właścicielowi spełnia konstytucyjne i konwencyjne standardy, zagwarantowane w art. 64 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oraz w art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zwrócił się w tej sprawie do ministra Piotra Glińskiego. Poprosił o poinformowanie, na jakim etapie znajdują się prace ministerialnego zespołu oraz (jeżeli to możliwe) o przedstawienie założeń projektowanej nowelizacji ustawy. Wystąpił ponadto o informacje, kiedy można oczekiwać wprowadzenia zapowiadanych rozwiązań wzmacniających pozycję właściciela nieruchomości wpisywanej do gminnej ewidencji zabytków.

IV.7002.21.2014