Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Latem Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje liczne wnioski od więźniów w sprawie uciążliwości wysokich temperatur w celach i odmów wydania wentylatorów przez dyrektorów jednostek penitencjarnych. Są wtedy trudności w wietrzeniu cel, niesprawna bywa wentylacja grawitacyjna, w celach wieloosobowych panuje zaduch.
• Wobec nadchodzącego sezonu letniego zastępca RPO Wojciech Brzozowski pyta dyrektor generalną Służby Więziennej płk Renatę Niziołek o przygotowanie jednostek do wysokich temperatur, które mogą być uciążliwe i niebezpieczne – zarówno dla osadzonych, jak i funkcjonariuszy SW
• AKTUALIZACJA 3.06.2025: W odpowiedzi płk Renaty Niziołek jest mowa m.in. o umożliwieniu osadzonym przewietrzania cel mieszkalnych, wydawaniu zgód na posiadanie w celi wentylatorów oraz serwowanie dodatkowych, zimnych napojów w oddziałach mieszkalnych w okresie występowania wysokich temperatur

Wzrost średnich temperatur w Polsce stwarza niespotykane wcześniej wyzwania i trudności w miejscach detencji. Problem ma charakter globalny. 

Instytucje międzynarodowe zastanawiają się, jak zarządzać więzieniami, aby złagodzić negatywny wpływ zmian klimatu. W ramach mechanizmu zapobiegania złemu traktowaniu osadzonych Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) przyjął w 2021 r. standardy dotyczące kryteriów oceny warunków pozbawienia wolności. Takie kryteria jak możliwość utrzymania higieny osobistej czy dostęp do świeżego powietrza są bezpośrednio powiązane z kwestią wzrostu temperatur.

RPO, działając jako Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur, w raportach z wizytacji sygnalizuje kwestię dolegliwości wysokich temperatur w jednostkach penitencjarnych. Podczas jednej z wizytacji KMPT stwierdził, że mimo fali upałów osadzeni nie uzyskali zgody na użytkowanie w celi wentylatorów. Powodowało to różnego rodzaju napięcia. W 2023 r. w tej samej jednostce 12 osadzonych odmówiło przyjęcia kolacji z powodu wysokiej temperatury w celi. Sytuację zakwalifikowano jako bunt osób pozbawionych wolności lub naruszenie porządku. Upały ponadto ciężko znosili także funkcjonariusze.

Wysokie temperatury są także zagrożeniem dla zdrowia, zwłaszcza dla osadzonych z grup wrażliwych, np. seniorów. Dolegliwe warunki bytowe w okresie letnim mogą powodować niepokoje wśród osadzonych i rodzić ryzyko zdarzeń nadzwyczajnych.

ZRPO Wojciech Brzozowski prosi dyrektor generalną SW płk Renatę Niziołek o powiadomienie o planowanych działaniach w sprawie oraz o rozwiązaniach już wdrażanych.

Odpowiedź płk Renaty Niziołek, dyrektor generalnej SW

W nawiązaniu do pisma z dnia 16 maja 2025 r. o sygn. KMPT.571.6.2025.KB dotyczącego kwestii przygotowania jednostek penitencjarnych do wysokich temperatur uprzejmie informuję, że w świetle odnotowywanych zmian klimatycznych materia ta pozostaje szczególnie istotna mając na względzie konieczność zapewnienia odpowiednich warunków osobom pozbawionym wolności.

Biorąc powyższe pod uwagę, Służba Więzienna podejmuje szereg działań mających na celu złagodzenie uciążliwości tego zjawiska w warunkach więziennych. W tym celu od wielu lat podejmowane są działania organizacyjne mające na celu zabezpieczenie termomodernizacyjne istniejących obiektów. Dokładane są również starania, aby nowopowstające pawilony i inne budynki spełniały wymagania stawiane tego typu obiektom pod względem ich izolacyjności cieplnej. Prawidłowo zaprojektowana wykonana izolacja cieplna budynków gwarantuje bowiem izolowanie zarówno od niskich, jak i wysokich temperatur zewnętrznych.

W ramach realizowanych zadań inwestycyjnych i remontowych jednostki penitencjarne coraz częściej wyposażane są wentylację wspomaganą mechanicznie lub mechaniczną, zamiast wentylacji grawitacyjnej. Rozwiązania takie, przy jednoczesnej edukacji osób osadzonych podnoszącej ich wiedzę o zasadach użytkowania wentylacji, sprzyjają utrzymaniu odpowiedniego klimatu w pomieszczeniach wentylowanych. Niezależnie od opisanych powyżej działań, administracje jednostek realizują także obowiązek poddania co najmniej raz w roku sprawdzeniu stanu technicznego wentylacyjnych przewodów kominowych oraz instalacji wentylacji. W trakcie sprawdzenia dokonuje się ewentualnego udrożnienia przewodów, regulacji nawiewów lub formułuje wnioski o wykonanie napraw.

Należy przy tym przypomnieć, że zgodnie z art. 110a § 2 Kodeksu karnego wykonawczego, za zgodą dyrektora zakładu karnego, osadzeni mogą posiadać w celi mieszkalnej wentylatory (niezależnie od faktu, że sprzęt tego rodzaju de facto nie schładza powietrza w pomieszczeniu, w którym jest używany). Pomimo wciąż istniejącego obowiązku uiszczania zryczałtowanej miesięcznej opłaty w związku z użytkowaniem sprzętu elektronicznego i elektrycznego, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zwłaszcza gdy skazany nie posiada środków finansowych i zatrudniony jest nieodpłatnie w zakładzie karnym, dyrektor może zwolnić go od uiszczania opłaty. Wydanie przez dyrektora zakładu karnego zgody na posiadanie w celi sprzętu tego rodzaju, zależy od jego indywidualnej oceny możliwości użytkowania tego typu sprzętu w konkretnych warunkach, ograniczonych możliwościami technicznymi jak również względami porządku i bezpieczeństwa obowiązujących w zakładzie karnym.

Z uwagi na odmienny charakter stan techniczny każdej z jednostek oraz zindywidualizowane oddziaływanie na skazanych, kwestia wyrażenia zgody na użytkowanie jakiegokolwiek sprzętu elektronicznego i elektrycznego pozostaje w gestii dyrektorów właściwych jednostek penitencjarnych. Pozostawiając dyrektorom ocenę możliwości i skutki wdrożenia rozwiązań, polegających na wydawaniu zgód na posiadanie w celach wentylatorów, proponuje się rozważenie zastosowania zwolnienia od uiszczania opłaty za użytkowanie tego rodzaju sprzętu ze wskazaniem na występowanie wysokich temperatur, jako czynnika uzasadniającego zwolnienie z opłat.

Służba Więzienna oprócz kontunuowania realizacji zadań inwestycyjnych i remontowych, służących poprawie warunków bytowych w więzieniach oraz utrzymywania obiektów budowlanych i instalacji w sprawności i dobrym stanie technicznym, stara się wdrażać przedsięwzięcia organizacyjne, których podstawowym celem jest złagodzenie negatywnego wpływu zmian klimatu. Do takich rozwiązań należy zaliczyć umożliwienie osadzonym przewietrzania cel mieszkalnych, wydawanie zgód na posiadanie w celi wentylatorów oraz serwowanie dodatkowych, zimnych napojów w oddziałach mieszkalnych w okresie występowania wysokich temperatur. 

KMPT.571.6.2025