Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatel Ukrainy został ukarany przez sąd grzywną za prowadzenie w lutym 2023 r. samochodu bez uprawnień - miał bowiem nieważne ukraińskie prawo jazdy 
• Tymczasem, zgodnie z ustawą w związku z konfliktem zbrojnym na terenie Ukrainy, w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2023 r. za ważne w Polsce uznaje się także ukraińskie prawa jazdy, których termin ważności już upłynął
• Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył kasacją ten wyrok na korzyść ukaranego
• AKTUALIZACJA: Uwzględniając kasację, 18 stycznia 2024 r. Sąd Najwyższy (III KK 551/23) uchylił zaskarżony wyrok, a sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania

Historia sprawy 

Obywatel Ukrainy został obwiniony o to, że w lutym 2023 r. kierował na drodze publicznej pojazdem mechanicznym, nie mając do tego uprawnień. 

Zgodnie z art. 94 § 1 Kodeksu wykroczeń, kto na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu prowadzi pojazd mechaniczny, nie mając do tego uprawnienia, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 1500 zł.

W marcu 2023 r. obwiniony wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego został uznany za winnego i ukarany 1500 zł grzywny. Sąd orzekł też środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na 6 miesięcy.

Z uwagi na odmowę przywrócenia terminu do złożenia sprzeciwu od wyroku nakazowego, któremu obwiniony uchybił, orzeczenie uprawomocniło się. Sąd Okręgowy odmówił przyjęcia wniosku ukaranego o wznowienie postępowania.

Zarzut kasacji RPO 

Rzecznik zarzucił wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, to jest art. 93 § 2 k.p.w. Polegało to na niesłusznym przyjęciu, że wina i okoliczności czynu zarzucanego obwinionemu, nie budziły wątpliwości co do wyczerpania przez niego znamion wykroczenia z art. 94 § 1 k.w.

Tymczasem wynikające z materiału dowodowego okoliczności wskazujące, że obwiniony posiadał prawo jazdy wydane w Ukrainie, uzasadniały powzięcie wątpliwości co do jego sprawstwa i konieczność ich wyjaśnienia. W myśl art. 14 i 14a ustawy z dnia 23 marca 2022 r. o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terenie Ukrainy na terytorium RP,  w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2023 r. za ważne uznaje się także prawa jazdy wydane przez właściwe organy administracji Ukrainy, których termin ważności upłynął.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk wniósł o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Argumentacja RPO 

Wyrok nie może się ostać, albowiem jest obarczony wadą prawną o kasacyjnym charakterze i stopniu, co miało istotny wpływ na jego treść.

Mimo braku uzasadnienia wyroku materiał dowodowy w pełni przekonuje, że sąd niezbyt wnikliwie zapoznał się z dowodami. W efekcie pochopnie podjął decyzję o rozstrzygnięciu w postępowaniu nakazowym na posiedzeniu bez przeprowadzania rozprawy - w nieuprawnionym przekonaniu, że okoliczności i wina obwinionego nie budzą wątpliwości.

W protokole przesłuchania obwiniony wyjaśnił, że miał prawo jazdy wydane na Ukrainie, ale skończył się termin ważności dokumentu, a polskiego prawa jazdy nie zdążył jeszcze zrobić.

Sąd uwzględnił wniosek oskarżyciela publicznego, mimo że został on sformułowany przedwcześnie, bez wyjaśnienia istotnych okoliczności. Zgodnie z art. 58 § 1 k.p.w. oskarżyciel publiczny może, za zgodą obwinionego, przesłuchanego uprzednio w toku czynności wyjaśniających, w trybie art. 54 § 6 k.p.w., umieścić we wniosku o ukaranie wniosek o skazanie obwinionego za zarzucany mu czyn bez przeprowadzania rozprawy i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego albo odstąpienie od wymierzenia kary lub środka karnego.

Uwzględnienie przez sąd takiego wniosku jest jednak dozwolone tylko wtedy, gdy w świetle dowodów wyjaśnienia obwinionego oraz okoliczności popełnienia wykroczenia nie budzą wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy. Skierowanie przez oskarżyciela wniosku, o którym mowa w art. 58 § 1 k.p.w., nie zwalnia sądu od obowiązku zbadania jego prawidłowości, tj. czy spełnione są warunki określone w art. 58 § 2 k.p.w., w tym także, czy propozycja reakcji prawnokarnej na wykroczenie jest zgodna z prawem materialnym.

Ponadto sąd, wydając wyrok nakazowy, powinien był mieć bezwzględnie na uwadze art. 93 § 2 k.p.w. Sąd Rejonowy z obowiązku tego się nie wywiązał, bowiem w ślad za oskarżycielem publicznym nie dostrzegł, że 26 lutego 2023 r. obowiązywała ustawa z  23 marca 2022 r. o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terenie Ukrainy. Zgodnie z jej art. 14 i art. 1ta skutkowało przedłużeniem ważności na terytorium RP prawa jazdy wydanego przez organ administracji Ukrainy od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2023 r.

W tej sytuacji sprawa powinna być skierowana na rozprawę celem podjęcia działań wynikających z obowiązującej procedury i zmierzających do wyjaśnienia istotnej z punktu widzenia odpowiedzialności obwinionego okoliczności, a mianowicie kiedy prawo jazdy wydane w Ukrainie straciło ważność (we wniosku o wznowienie postępowania obwiniony podał, że nastąpiło to 12 stycznia 2023 r.).

Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy, w okresie od 24 lutego 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. przepisu art. 5 ust. 4 ustawy o kierujących pojazdami nie stosuje się do osób posiadających prawo jazdy wydane przez właściwe organy administracji Ukrainy. W tym okresie do osób tych stosuje się odpowiednio przepis art. 5 ust. 6 tej ustawy. W okresie, o którym mowa w ust. 1, za ważne uznaje się także prawa jazdy wydane przez właściwe organy administracji Ukrainy, których termin ważności upłynął. Zgodnie zaś z art. 14 a ust. 1  w okresie od 1 stycznia 2023 r. do 31 grudnia 2023 r. przepisu art. 5 ust. 4 ustawy  o kierujących pojazdami nie stosuje się do osób posiadających prawo jazdy wydane przez właściwe organy administracji Ukrainy. W tym okresie do osób tych stosuje się odpowiednio przepis art. 5 ust. 6 tej ustawy. W okresie, o którym mowa w ust. 1, za ważne uznaje się także prawa jazdy wydane przez właściwe organy administracji Ukrainy, których termin ważności upłynął.

Reasumując, sąd powinien był wyjaśnić, czy obwiniony posiadał prawo jazdy wydane w Ukrainie i kiedy utraciło ważność. Bez tego ustalenia nie było podstaw do przyjęcia, że obwiniony dopuścił się wykroczenia.

Wskazane w kasacji rażące naruszenie prawa procesowego miało istotny wpływ na treść wyroku nakazowego, gdyż wyjaśnienie tych okoliczności mogło doprowadzić do wydania odmiennego co do istoty rozstrzygnięcia, to jest uniewinnienia obwinionego od zarzucanego mu wykroczenia - podkreśla Stanisław Trociuk.

Najważniejsze fragmenty uzasadnienia orzeczenia SN

Jak napisał sędzia SN Włodzimierz Wróbel, przypomnieć należy, że w dacie popełnienia przypisanego obwinionemu wykroczenia, obowiązywała ustawa z dnia 23 marca 2022 r. o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terenie Ukrainy, zmieniona ustawą z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 185 z późn. zm.).

Zgodnie z treścią art. 14 i art. 14 a tej ustawy, przedłużono ważność na terytorium RP prawa jazdy wydanego przez organ administracji Ukrainy do 31 grudnia 2023 r. Jak wynika z akt sprawy, sąd nie zweryfikował, kiedy prawo jazdy obwinionego straciło ważność (jest to kluczowe w perspektywie wspomnianych przepisów).

Zatem przedwczesne było skorzystanie z trybu przewidzianego art. 93 § 2 k.p.w., który stanowi, że orzekanie w postępowaniu nakazowym może nastąpić, jeżeli okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości.

W niniejszej sprawie kluczowa kwestia, tj. ustalenie daty utraty ważności prawa jazdy, nie została wyjaśniona. Bez tego nie jest możliwe ponad wszelką wątpliwość przesądzenie sprawstwa wykroczenia z art. 94 k.w.

Wobec powyższego należało orzec jak w sentencji.

II.511.451.2023