Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Uczeń szkoły średniej z niepełnosprawnością chciałby po maturze studiować na Wojskowej Akademii Technicznej kierunek kryptologia i cyberbezpieczeństwo, ale warunkiem jest konieczność zaliczenia egzaminów sprawnościowych
• Udziału osób z niepełnosprawnościami nie uwzględniało Zarządzenie MON ws. warunków i trybu rekrutacji na studia do uczelni wojskowych dla kandydatów do zawodowej służby wojskowej w roku akademickim 2024/2025 
• Uniemożliwienie pełnienia służby wojskowej osobom z niepełnosprawnościami na stanowiskach, gdzie nie jest wymagana sprawność fizyczna - zwłaszcza  w dobie zadań armii na rzecz cyberbezpieczeństwa – budzi wątpliwości RPO pod względem naruszenia konstytucyjnych praw: równego dostępu do służby publicznej, wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz zakazu dyskryminacji w życiu społecznym 
• Marcin Wiącek występuje w tej sprawie do wicepremiera, ministra obrony Władysława Kosiniaka-Kamysza
• AKTUALIZACJA 9.01.2025: Obowiązujące przepisy uniemożliwiają ze zrozumiałych względów powołanie danej osoby do służby wojskowej, jeżeli nie spełnia określonych wymagań prawnych - odpisał sekretarz stanu w MON Paweł Bejda
• Dodał, że jeżeli ta osoba pragnie swoją przyszłość zawodową związać z Siłami Zbrojnymi RP, to istnieje możliwość podjęcia studiów cywilnych w Wojskowej Akademii Technicznej, po której zakończeniu można ubiegać się o zatrudnienie w SZ RP w charakterze pracownika resortu

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynął wniosek ucznia szkoły średniej z niepełnosprawnością fizyczną. Po maturze chciałby on wziąć udział w rekrutacji do WAT na kierunek kryptologia i cyberbezpieczeństwo. Problemem jest konieczność zaliczenia egzaminów sprawnościowych wymaganych do przyjęcia na studia.

Ustawa o obronie Ojczyzny  nakłada na MON obowiązek tworzenia i znoszenia korpusów osobowych, ustalania ich podziału na grupy osobowe i specjalności wojskowe oraz wskazywania grup osobowych i specjalności wojskowych, w których służba może być pełniona przez osoby z niepełnosprawnościami, kierując się zapewnieniem zaspokojenia potrzeb Sił Zbrojnych. Zgodnie z wydanym na podstawie tej ustawy rozporządzeniem MON z 13 czerwca 2022 r. w sprawie korpusów osobowych, grup osobowych i specjalności wojskowych, osoba z niepełnosprawnościami może zajmować dowolne stanowisko we wszystkich korpusach osobowych i grupach osobowych.

Możliwość podjęcia studiów przez osoby z niepełnosprawnościami uzależniona jest jednak od przepisów regulujących rekrutacje na uczelnie wojskowe. W odniesieniu do roku akademickiego 2024/2025 materię tę regulowało Zarządzenie Nr 3/MON z 6 lutego 2024 r. w sprawie ustalenia warunków i trybu rekrutacji na studia do uczelni wojskowych dla kandydatów do zawodowej służby wojskowej w roku akademickim 2024/2025. Nie uwzględnia ono udziału osób z niepełnosprawnościami w rekrutacji na studia wojskowe.

Zgodnie z zasadami rekrutacji z rozporządzenia MON z  5 kwietnia 2024 r. w sprawie kształcenia kandydatów do zawodowej służby wojskowej w ramach dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej w uczelniach wojskowych, szkołach podoficerskich, centrach szkolenia lub ośrodkach szkolenia, egzamin wstępny do uczelni wojskowej na studia stacjonarne może zawierać sprawdzian sprawności fizycznej w przypadku potrzeby wyselekcjonowania najlepszych kandydatów z predyspozycjami do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, a po jej ukończeniu - zawodowej służby wojskowej w określonych korpusach osobowych, w których pełnienie służby odbywa się w szczególnych warunkach. 

Daje to możliwość dostosowywania wymogów rekrutacyjnych w zakresie testów sprawnościowych w odniesieniu do potrzeb Sił Zbrojnych, ale także kierunku studiów i zadań, jakie będzie wykonywał absolwent uczelni. W odniesieniu do kierunków o charakterze projektowania, organizacji i eksploatacji systemów bezpieczeństwa informacji oraz bezpieczeństwa systemów informatycznych możliwe jest wykonywanie zadań przez żołnierzy zawodowych z niepełnosprawnościami. W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy o obronie Ojczyzny wskazano, że dopuszczenie osób z niepełnosprawnościami do zawodowej służby wojskowej ma odnosić się m.in. do stanowisk związanych z cyberbezpieczeństwem.

Uniemożliwienie pełnienia służby wojskowej osobom z niepełnosprawnościami na stanowiskach służbowych, na których wykonywane zadania na rzecz Sił Zbrojnych nie wymagają sprawności fizycznej - zwłaszcza  w dobie profesjonalizacji zadań na rzecz cyberbezpieczeństwa wykonywanych przez armię – budzi wątpliwości pod względem naruszenia: prawa równego dostępu do służby publicznej (art. 60 Konstytucji RP), prawa wolności wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 Konstytucji RP) oraz zakazu dyskryminacji w życiu społecznym (art. 32 ust. 2). Czyni także martwymi przepisy ustawy o obronie Ojczyzny, które takim  osobom  wprost dają możliwość służby. Doświadczenie ostatnich lat pokazało zaś, że niepełnosprawność nabyta w czasie czynnej służby wojskowej nie musi oznaczać jej zakończenia. Wielu żołnierzy, m.in. ci, którzy mieli wypadki w misjach poza Polską, nadal pełni służbę na stanowiskach dostosowanych do ich sprawności fizycznej.

Odrębnym tematem jest wyznaczenie potencjalnym absolwentom z niepełnosprawnościami stanowisk, na których będą mogli pełnić służbę. Wymaga to zapewnienia odpowiednich środków etatowych w jednostkach, gdzie takie osoby mogłyby pełnić służbę, ale także doprecyzowania, jaki rodzaj niepełnosprawności fizycznej wyklucza bądź umożliwia służbę na danym stanowisku.

Rzecznik zwraca się o zbadanie problemu, w tym o wskazanie, czy planuje się podjęcie działań umożliwiających pełnienie zawodowej służby wojskowej osobom z niepełnosprawnościami przez podjęcie przez nich studiów wojskowych na wybranych kierunkach, a także czy planuje się zapewnienie odpowiednich środków etatowych dla osób z niepełnosprawnościami pragnących rozpocząć służbę wojskową.

Odpowiedź Pawła Bejdy, sekretarza stanu w MON

Zgodnie z art. 85 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkiem obywatela polskiego jest obowiązek obrony Ojczyzny. Natomiast przepis art. 85 ust. 2 stanowi, że zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa. W myśl przywołanej normy konstytucyjnej zakres obowiązku obrony, a w jego ramach obowiązku pełnienia służby wojskowej, określiła ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny(Dz. U. z 2024r. poz. 248, z późn. zm.). Stosownie do art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 przywołanej ustawy obowiązkowi obrony Ojczyzny, w tym obowiązkowi pełnienia służby wojskowej, podlegają obywatele polscy zdolni ze względu na wiek i stan zdrowia do wykonywania tego obowiązku. Kryterium stanu zdrowia ma tutaj istotne znaczenie, zważywszy na specyfikę i charakter służby wojskowej, status żołnierza oraz przeznaczenie i zadania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej jako całości.

W aspekcie powyższych regulacji oraz zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, każdy kandydat ubiegający się o powołanie do służby wojskowej musi spełnić podstawowe warunki, umożliwiające to powołanie, które zostały określone w art. 83 przywołanej ustawy, w tym między innymi, a nawet przede wszystkim posiadać zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia służby wojskowej.

Orzekając o zdolności do pełnienia każdego rodzaju służby wojskowej, w tym zawodowej, wojskowe komisje lekarskie zobowiązane są do ścisłego przestrzegania przepisów prawa, określonych w ustawie o obronie Ojczyzny oraz w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 marca 2024 r. w sprawie orzekania o zdolności do służby wojskowej i trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach(Dz. U. z 2024r., poz. 466).

W tym miejscu należy podkreślić, że określenie możliwości pełnienia służby wojskowej osób z orzeczoną niepełnosprawnością w Siłach Zbrojnych RP, jest zagadnieniem niezwykle złożonym. Już bowiem podstawowe zagadnienie, jakim jest zdefiniowanie "niepełnosprawności", implikuje określone wątpliwości w aspekcie możliwości pełnienia służby wojskowej. Przywołując choćby definicję z ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 44, z późn. zm.), określającą niepełnosprawność jako „trwałą lub okresową niezdolność do wypełnienia ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy”, to powoływanie osób z tą niepełnosprawnością do służby wojskowej jest niemożliwe, gdyż służba wojskowa jest fundamentalnie związana ze stawianiem wyższych wymagań w zakresie sprawności fizycznej i psychicznej w stosunku do osób ubiegających się o powołanie do służby niż w przypadku innych profesji.

Pracownik z orzeczoną niepełnosprawnością korzysta z szeregu ulg i udogodnień w miejscu pracy (skrócony czas pracy, ograniczona możliwość pracy w godzinach nadliczbowych oraz pracy w porze nocnej, dodatkowa przerwa w pracy, dodatkowy urlop). Podkreślenia wymaga, że służba wojskowa ze względu na jej szczególny charakter, pełniona jest często w bardzo trudnych warunkach, wymagając równocześnie pełnej dyspozycyjności (np. ochrona granicy państwa, usuwanie skutków katastrof klęsk żywiołowych). Natomiast realizacja uprawnień osób niepełnosprawnych w takich warunkach służby byłaby utrudniona i nie bez wpływu na realizację zadań danego pododdziału jako całości.

Uwzględniając powyższe, absolutnie nie można się zgodzić ze stanowiskiem, że kwalifikowanie osoby ubiegającej się o powołanie do służby wojskowej jako niezdolnej, na podstawie obowiązujących przepisów prawa, jest jakąkolwiek formą jej dyskryminowania. Służba wojskowa, ze względu na swą specyfikę, jak i wysokie wymagania jakie są stawiane żołnierzom podczas jej pełnienia, musi mieć precyzyjnie określone zasady doboru kandydatów w procesie kwalifikacji, w szczególności pod kątem zdolności psychicznej i fizycznej do jej pełnienia.

Mając na względzie powagę przedmiotowej problematyki w 2010 r. wprowadzona została do orzecznictwa wojskowo-lekarskiego nowa kategoria zdrowia Z/O. Kategoria Z/O - zdolny do zawodowej służby wojskowej z ograniczeniami oznacza, zgodnie z art. 190 ust. 10 pkt 2 ustawy o obronie Ojczyzny, ograniczoną zdolność do dalszego pełnienia zawodowej służby wojskowej na określonych stanowiskach służbowych. Wojskowa komisja lekarska, orzekając o zaliczeniu żołnierza zawodowego lub byłego żołnierza zawodowego do kategorii Z/O, uwzględnia zdolność do pełnienia zawodowej służby wojskowej na stanowisku służbowym wskazanym przez organ właściwy do wyznaczania na to stanowisko. Stanowisko służbowe wskazuje się w uzgodnieniu z żołnierzem przewidzianym do wyznaczenia na nie. Jak stanowią przepisy prawa ograniczona zdolność do pełnienia zawodowej służby wojskowej może zostać określona wyłącznie w stosunku do żołnierza zawodowego lub byłego żołnierza zawodowego. 

Podkreślić należy, że przywołane regulacje dotyczące możliwości dalszego pełnienia służby wojskowej przez żołnierzy z orzeczoną kategorią Z/O świadczą o tym, że Ministerstwo Obrony Narodowej bardzo poważnie traktuje przedmiotową problematykę i z należytą troską podchodzi do osób, które wykonują lub wykonywały zawód żołnierza i w trakcie służby doznały określonych dolegliwości zdrowotnych uniemożliwiających im dalsze pełnienie tej służby w dotychczasowym trybie. Wprowadzenie tego rozwiązania było dedykowane uczestnikom różnego rodzaju misji wojskowych, w trakcie których doznali ran lub kontuzji, a wobec których z tego tytułu państwo miało określony dług wdzięczności. Jest to też wyraz realizacji konstytucyjnej powinności określonej w art. 19 Konstytucji RP, zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska specjalną opieką otacza weteranów.

Odnosząc się do przypadku opisanego w wystąpieniu Pana Rzecznika, stwierdzić należy, że obowiązujące przepisy uniemożliwiają zatem ze zrozumiałych względów powołanie danej osoby do służby wojskowej, jeżeli nie spełnia określonych wymagań prawnych. Zauważyć należy jednak, że jeżeli osoba ta pragnie swoją przyszłość zawodową związać z Siłami Zbrojnymi RP, to należy pamiętać, że istnieje możliwość podjęcia studiów cywilnych w Wojskowej Akademii Technicznej, po której zakończeniu można ubiegać się o zatrudnienie w Siłach Zbrojnych RP w charakterze pracownika Resortu Obrony Narodowej, stosownie do posiadanych kwalifikacji i wykształcenia oraz potrzeb danego pracodawcy.

Niezależnie od powyższego, przedstawione stanowisko ma charakter ogólny, ponieważ w przywołanym na wstępie piśmie nie wskazano, czy określona w nim osoba jest osobą niepełnosprawną na mocy prawomocnego orzeczenia wydanego na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, jaki stopnień niepełnosprawności został określony w jej przypadku oraz jakie schorzenie lub dysfunkcja powoduje tę niepełnosprawność.

WZF.801.2.2024