Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Liczni uchodźcy mieszkają w Centrum Pomocy Humanitarnej PTAK od wielu miesięcy, część z nich od początku jego istnienia 
• Tymczasem w założeniu miało ono zapewniać tymczasowy nocleg i doraźne wsparcie oraz pomagać przy dalszej relokacji
• Miejsce to nadal nie jest przystosowane do mieszkania na dłuższy czas; wyzwaniem pozostaje zapewnienie wsparcia osobom, które przez wiele miesięcy pozostają tu z powodu trudności ze znalezieniem innego zakwaterowania - ocenia Rzecznik Praw Obywatelskich
• AKTUALIZACJA: W związku z wygaśnięciem umowy pomiędzy Wojewodą Mazowieckim a Spółką Ptak Warsaw EXPO Sp. z o.o., ośrodek zakwaterowania tymczasowego w Centrum Pomocy Humanitarnej PTAK w Nadarzynie 31 sierpnia 2023 r. zakończył działalność - odpisał wojewoda Tobiasz Bocheński
• Uchodźcy, którzy tam przebywali, zostali relokowani do innych ośrodków tymczasowego zakwaterowania w woj. mazowieckim. Zapewniają one zdecydowanie wyższy standard, co niewątpliwie pomoże uchodźcom w usamodzielnieniu się i polepszy ich warunki bytowe

Marcin Wiącek przekazał wojewodzie mazowieckiemu Tobiaszowi Bocheńskiemu wnioski po wizytacji Biura RPO 31 maja 2023 r. dotyczące warunków pobytu uchodźców w podwarszawskim Nadarzynie.

Rzecznik docenia funkcjonowanie tam punktu medycznego utworzonego przez Fundację LUX MED im. dr Joanny Perkowicz, w tym całodobowe dyżury ratowników medycznych, możliwość skorzystania z pomocy lekarzy oraz specjalistycznych zabiegów i rehabilitacji poza punktem pobytu. Pozytywnie należy też ocenić działalność przedszkola i oddziału przygotowawczego Szkoły Podstawowej im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Józefinie.

Wizytujący dostrzegli jednak problemy. Chodzi m.in. o niezapewnienie prywatności wszystkim mieszkańcom punktu pobytowego. Najwięcej osób mieszka w części hali podzielonej na sektory niskimi ściankami działowymi. Ok. jednometrowa ich wysokość nie zapewnia prywatności, brak również miejsca na rzeczy osobiste. Zamykane małe szafki są umieszczone na korytarzu, a jest ich za mało. Mieszkańcy często przechowują swoje rzeczy na podłodze obok łóżka. 

Część osób mieszka w kilku pomieszczeniach, które pierwotnie miały drzwi, zdemontowane ze względów bezpieczeństwa. Pozostawiono jedynie panele zasłaniające dolną połowę drzwi. Jednocześnie w drugiej części punktu są wydzielone zamykane pokoje do wyłącznej dyspozycji mieszkańców.

Wizytatorzy  nie otrzymali informacji ws. kryteriów zakwaterowania uchodźców w danej części czy możliwości przeniesienia się z jednej do drugiej. Niejasne jest także, dlaczego w niektórych pokojach zdemontowano drzwi w celu ułatwienia nadzoru nad ich mieszkańcami, podczas gdy inni mają możliwość mieszkania w zamykanych pokojach.

Wnękę hali zajmują osoby z grupy etnicznej Romów madziarskich. Przestrzeń ta jest otwarta, nie ma przegród zapewniających prywatność. Kontakt z tą grupą jest utrudniony ze względu na posługiwanie się jęz. węgierskim. Tłumaczenie zapewniał wolontariusz z ngo, ale od pewnego czasu nie ma on zgody na wejście do punktu, co utrudnia kontakt z Romami wolontariuszom i personelowi. Naraża to romskich uchodźców na wykluczenie i może skutkować brakiem dostępu do podstawowych form wsparcia i pomocy. 

Prywatności nie mają też zapewnionej osoby z niepełnosprawnościami, które przebywają w otwartym pomieszczeniu bez wydzielonej przestrzeni osobistej, której mogą szczególnie potrzebować. Nie ma tam ani ścianek działowych, ani drzwi - osoby są widoczne dla przechodzących korytarzem. Według wolontariuszy pobyt w tym  pomieszczeniu miał być rozwiązaniem czasowym, jednak z rozmów z zarządzającymi punktem wynika, że jest to docelowe miejsce ze względu na bliską odległość do punktu medycznego.

Kontenery z prysznicami i toaletami nie  są dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.  Do kontenerów i do prysznica prowadzi wysoki stopień. Prysznice są wąskie i nie mają usprawnień dla mieszkańców z niepełnosprawnościami (brak poręczy). Osoby z niepełnosprawnościami śpią na łóżkach polowych podpieranych m.in. europaletami. Nie mają możliwości ładowania telefonów w pomieszczeniu, które zajmują, co jest znaczącym utrudnieniem dla osób leżących.

Z miejsca, gdzie jest dostęp do prądu, korzystają także dzieci uczestniczące w zajęciach zdalnych. Jest to mała, otwarta przestrzeń. Umiejscowienie jej w pobliżu stołówki i niedaleko od głównej części mieszkalnej hali może być utrudnieniem dla uczniów biorących udział w zdalnym nauczaniu. 

W punkcie pobytu nie ma zaś odpowiedniego pomieszczenia przeznaczonego do nauki lub organizowania zajęć dla uchodźców. Sala zabaw dla dzieci jest dostępna tylko dla podopiecznych Fundacji Nieść Pomoc. Jej szersze udostępnienie zwiększyłoby dostępność zajęć, które obecnie muszą być organizowane na zewnątrz.

Biorąc pod uwagę potrzeby kilkuset uchodźców, liczba urządzeń w strefie przygotowywania posiłków, takich jak mikrofalówki czy czajniki, wydaje się zbyt mała. Z braku ogólnodostępnych lodówek nie ma też miejsc do przechowywania gotowych posiłków. 

RPO prosi Wojewodę o odniesienie się do opisanych problemów oraz o odpowiedź na poniższe pytania:

1. Jakie są kryteria kwaterowania nowych mieszkańców w punkcie pobytowym i w jaki sposób na hali rozmieszczane są poszczególne grupy uchodźców - czy są wytyczne dotyczące kwaterowania poszczególnych osób w zamykanych, prywatnych pokojach, a innych na otwartej przestrzeni?
2. Czy w punkcie pobytu są obecni wolontariusze współpracujący ze społecznością romską, posługujący się językiem węgierskim? Jakie są zasady współpracy z organizacjami romskimi, w szczególności dotyczące udzielania pozwolenia na wstęp do punktu pobytowego poszczególnym wolontariuszom?
3. Czy rozważano możliwość przeniesienia osób z niepełnosprawnościami do przestrzeni zapewniającej więcej prywatności, ewentualnie wstawienia do obecnego pomieszczenia ścianek działowych lub innych rozwiązań, zwiększających prywatność?
4. Czy jest możliwość zapewnienia łóżek dla osób z niepełnosprawnościami i wprowadzenia odpowiednich udogodnień, takich jak np. podjazd umożliwiający dostęp do kontenerów z prysznicami czy samych pryszniców?
5. Z czego wynikają ograniczenia dotyczące możliwości korzystania z prądu wyłącznie w jednym miejscu hali?
6. Czy jest możliwość wydzielenia przestrzeni służącej do nauki zdalnej i organizowania zajęć dla mieszkańców, ewentualnie udostępnienia w tym celu sali zabaw dla dzieci innym organizacjom?
7. Czy przygotowywane są rozwiązanie długoterminowe, pozwalające mieszkańcom punktu pobytowego na usamodzielnienie się i ułatwiające dostęp do rynku najmu?
8. Do kiedy obowiązuje umowa pomiędzy Wojewodą Mazowieckim a właścicielami Ptak Warsaw Expo na prowadzenie centrum pomocy humanitarnej dla uchodźców wojennych z Ukrainy?

Ponadto, w związku z wprowadzeniem opłat za pobyt uchodźców w miejscach zbiorowego zakwaterowania, RPO pyta, ilu mieszkańców punktu od 1 marca 2023 r. pokrywa te koszty. Prosi również o opisanie procedury zwalniającej od udziału w kosztach, w tym procedury wobec odmowy partycypowania w nich i zarazem niezgody danej osoby na opuszczenie punktu pobytu.

Odpowiedź Tobiasza Bocheńskiego, wojewody mazowieckiego

W odpowiedzi na pismo z dnia 28 sierpnia 2023 r. (znak akt: XI.543.235.2023.KM) uprzejmie informuję, że w związku z wygaśnięciem umowy pomiędzy Wojewodą Mazowieckim a Spółką Ptak Warsaw EXPO Sp. z o.o., ośrodek zakwaterowania tymczasowego mieszczący się w Centrum Pomocy Humanitarnej PTAK w Nadarzynie 31 sierpnia 2023 r. zakończył swoją działalność.

Jednocześnie informuję, że uchodźcy, którzy przebywali w ww. obiekcie zostali relokowani do innych ośrodków tymczasowego zakwaterowania na terenie województwa mazowieckiego. Nowe ośrodki zapewniają zdecydowanie wyższy standard, co niewątpliwie pomoże uchodźcom w usamodzielnieniu się i polepszy ich warunki bytowe.

Poniżej przesyłam odpowiedzi na zadane w ww. piśmie pytania.

1.    Jakie są kryteria kwaterowania nowych mieszkańców w punkcie pobytowym i w jaki sposób na hali rozmieszczane są poszczególne grupy uchodźców - czy są wytyczne dotyczące kwaterowania poszczególnych osób w zamykanych, prywatnych pokojach, a innych na otwartej przestrzeni?

Uchodźcy, którzy przybyli do ośrodka tymczasowego zakwaterowania byli oprowadzani po hali celem doboru odpowiedniego dla siebie miejsca i podjęcia ostatecznej decyzji, co do jego wyboru. Część zamykana z uwagi na ograniczenia dostępności pokoi dedykowana była w szczególności dla osób chętnych do podjęcia pracy.

2.    Czy w punkcie pobytu są obecni wolontariusze współpracujący ze społecznością romską, posługujący się językiem węgierskim? Jakie są zasady współpracy z organizacjami romskimi, w szczególności dotyczące udzielania pozwolenia na wstęp do punktu pobytowego poszczególnym wolontariuszom?

W ośrodku tymczasowego zakwaterowania obecni byli wolontariusze z Fundacji w Stronę Dialogu oraz Centralnej Rady Romów, którzy posługiwali się również językiem węgierskim. Organizacje, które zgłosiły się do Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie, po weryfikacji otrzymywały imienne identyfikatory, które umożliwiały wejście na teren obiektu tymczasowego zakwaterowania.

3.    Czy rozważano możliwość przeniesienia osób z niepełnosprawnościami do przestrzeni zapewniającej więcej prywatności, ewentualnie wstawienia do obecnego pomieszczenia ścianek działowych lub innych rozwiązań, zwiększających prywatność?

Miejsca przeznaczone dla osób z niepełnosprawnościami, które przebywały w obiekcie tymczasowego zakwaterowania wybierane były w dogodnym dla nich miejscu na miarę możliwości obiektu. Osoby te otrzymywały również stosowne informacje o możliwości relokacji do innych ośrodków, które dysponowały wyższym standardem pobytowym, w tym także dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

4.    Czy jest możliwość zapewnienia łóżek dla osób z niepełnosprawnościami i wprowadzenia odpowiednich udogodnień, takich jak np. podjazd umożliwiający dostęp do kontenerów z prysznicami czy samych pryszniców?

Osoby przebywające w ośrodku tymczasowego zakwaterowania, które ze względu na stan zdrowia wymagały specjalistycznych łóżek, takowe otrzymały, a ostatecznie zostały przeniesione do ośrodka zapewniającego specjalistyczną opiekę dla osób przewlekle chorych oraz z niepełnosprawnościami. W ośrodku nie przybywały osoby, które nie były w stanie korzystać z węzłów sanitarnych.

5.    Z czego wynikają ograniczenia dotyczące możliwości korzystania z prądu wyłącznie w jednym miejscu hali?

Ograniczenia dotyczące możliwości korzystania z prądu wyłącznie w jednym miejscu hali wynikały z uwagi bezpieczeństwa przeciwpożarowego w obiekcie tymczasowego zakwaterowania.

6.    Czy jest możliwość wydzielenia przestrzeni służącej do nauki zdalnej i organizowania zajęć dla mieszkańców, ewentualnie udostępnienia w tym celu sali zabaw dla dzieci innym organizacjom?

W pobliżu punktu medycznego zlokalizowanego na terenie obiektu tymczasowego zakwaterowania umieszczone były wydzielone powierzchnie, w których odbywały się między innymi kursy języka polskiego.

7.    Czy przygotowane są rozwiązania długoterminowe, pozwalające mieszkańcom punktu pobytowego na usamodzielnienie się i ułatwiające dostęp do rynku najmu?

Wydział Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie odbywał spotkania z przebywającymi w ośrodku tymczasowego zakwaterowania uchodźcami, których celem była aktywizacja zawodowa oraz zachęcenie do poprawienia sytuacji życiowej. Ponadto w ośrodku działania w ww. kierunku prowadziły organizacje pozarządowe współpracujące z Mazowieckim Urzędem Wojewódzkim w Warszawie.

8.    Do kiedy obowiązuje umowa pomiędzy Wojewodą Mazowieckim a właścicielami Ptak Warsaw Expo na prowadzenie centrum pomocy humanitarnej dla uchodźców wojennych z Ukrainy?

Umowa zawarta pomiędzy Wojewodą Mazowieckim a Spółką Ptak Warsaw Expo Sp. z o.o. zakończyła się z dniem 31 sierpnia 2023 r. i nie została przedłużona.

Ponadto, w związku z wprowadzeniem opłat za pobyt uchodźców w miejscach tymczasowego zakwaterowania Zarządzeniem Wojewody Mazowieckiego z dnia 20 lutego 2023 r. powołany został zespół do spraw oceny możliwości partycypacji w kosztach pomocy obywatelom Ukrainy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji życiowej oraz weryfikacji istnienia innych okoliczności zwalniających obywateli Ukrainy z obowiązku partycypacji w kosztach pomocy. Ww. zarządzenie zawiera zapisy dotyczące składu komisji, jej zadań oraz trybu pracy. Komisja przeprowadzała weryfikację przedłożonych dokumentów w zakresie ustalenia okoliczności zwalniających z partycypacji w kosztach na podstawie zapisów zawartych w ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 103 z późn. zm.).

Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, w przypadku osób wobec których nie wystąpiły przesłanki do zwolnienia z partycypacji w kosztach zakwaterowania, nadal udzielana była pomoc w miejscach tymczasowego zakwaterowania. Informuję również, że od 1 marca 2023 r. żaden uchodźca przebywający w ośrodku tymczasowego zakwaterowania funkcjonującym w Ptak Warsaw Expo nie partycypował w kosztach. W momencie otrzymania informacji, że zgodnie z ww. ustawą musi partycypować w kosztach udzielanej mu pomocy, osoba taka podejmowała decyzję o opuszczeniu ośrodka tymczasowego zakwaterowania.

XI.543.235.2023