Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby niesłyszące skarżą się na niedostępność transmisji TVP z uroczystości Święta Wojska Polskiego i rocznicy Bitwy Warszawskiej 15 sierpnia 2021 r.
• Telewizja publiczna nie zapewniła tłumaczenia na polski język migowy. Skarżący poczuli się wykluczeni z udziału w obchodach ważnych wydarzeń
• RPO Marcin Wiącek pisze do prezesa TVP Jacka Kurskiego w sprawie dostępności transmisji uroczystości państwowych dla osób z niepełnosprawnościami

Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem monitorującym wdrażanie w Polsce  Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Przykłada zatem wielką wagę do zapewnienia odpowiedniego wsparcia osobom szczególnie narażonym na wykluczenie, do których należą osoby z niepełnosprawnościami. 

Dostępność jest dla nich warunkiem wstępnym samodzielnego życia oraz pełnego uczestnictwa w życiu społecznym na równych z innymi zasadach. Powinni mieć zapewniony dostęp do środków komunikacji, w tym technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych. 

Środki podejmowane w tym celu przez państwo obejmują rozpoznanie i eliminację przeszkód i barier w zakresie dostępności informacji, komunikacji i innych usług, w tym usług elektronicznych – na co wprost wskazuje art. 9 ust. 1 lit. b Konwencji. 

Obejmuje to także zachęcanie środków przekazu do zapewniania, by ich usługi były dostępne dla osób z niepełnosprawnościami. Obowiązkiem państwa-strony jest zapewnienie dostępu do programów telewizyjnych, filmów, teatru i innego rodzaju działalności kulturalnej, w dostępnych dla nich formach.

Art. 32 ust. 2 Konstytucji stanowi zaś, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. 

Zgodnie z art. 18a ust. 1 ustawy z 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, nadawcy programów telewizyjnych są obowiązani do zapewniania dostępności audycji dla osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu wzroku oraz osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu słuchu, przez wprowadzanie udogodnień dla osób niepełnosprawnych - tak aby takie udogodnienia miało co najmniej 50% kwartalnego czasu programu (z wyłączeniem reklam i telesprzedaży). 

Wymagania dotyczą wszelkich udogodnień, zarówno tłumaczenia na polski język migowy, napisów dla niesłyszących, jak i audiodeskrypcji. Nadawcy są obowiązani do informowania odbiorców o terminie, czasie emisji i czasie trwania audycji zawierającej udogodnienia dla osób niepełnosprawnych oraz rodzaju tych udogodnień.

Limit obniżono jednak rozporządzeniem Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z 15 listopada 2018 r. w sprawie udogodnień dla osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu wzroku i osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu słuchu w programach telewizyjnych. Zgodnie z nim udział poszczególnych rodzajów udogodnień dla osób niepełnosprawnych w kwartalnym czasie programu zawierających nie mniej niż 50% audycji informacyjnych lub publicystycznych, w roku 2020 i 2021 wynosi 22% napisów dla niesłyszących oraz 3% tłumaczenia na język migowy.

RPO w trakcie pandemii wielokrotnie zwracał uwagę na potrzebę zapewnienia odpowiedniej jakości tłumaczenia przekazywanych treści. Programy telewizyjne nie uwzględniają odpowiednio potrzeb osób głuchych i słabosłyszących ‒ bardzo rzadko są opatrzone napisami lub nadawane z tłumaczeniem na polski język migowy. 

A społeczność osób głuchych jest bardzo zróżnicowana. Nie wszyscy posługują się polskim językiem migowym. Osoby słabosłyszące zwracają uwagę na brak napisów, co pozbawia ich dostępu do informacji.

Od ogłoszenia stanu epidemii osoby z niepełnosprawnością słuchu toczą intensywną walkę o prawo do informacji. Wystąpienia do Prezesa Rady Ministrów, Ministra Zdrowia, Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, KRRiT – wspierane przez Rzecznika – spowodowały, że coraz więcej programów informacyjnych, konferencji prasowych i komunikatów jest tłumaczonych na polski język migowy oraz opatrzonych napisami.

Działania te są jednak niewystarczające. Nadal liczne transmisje telewizyjne nie są realizowane z odpowiednimi udogodnieniami dla osób z niepełnosprawnościami. 

Jednocześnie nadal pojawiają się niedociągnięcia organizacyjne – nieraz sylwetka tłumacza/tłumaczki była zbyt mała, aby odbiorca mógł zapoznać się z informacjami, a napisy pozostawały zasłonięte przez inne elementy obrazu. Tak więc głusi otrzymują jedynie fragmentaryczne informacje, co pogłębia poczucie lęku i wykluczenia z życia społecznego. Takie działanie nie sprzyja również promowaniu aktywnej postawy obywatelskiej wśród osób z niepełnosprawnościami. 

Z tych względów zwiększenie dostępu do informacji w ramach różnych kanałów komunikacji, w tym telewizji i internetu, pozostaje istotnym postulatem RPO.

Napisy dla niesłyszących nie są alternatywnym rozwiązaniem wobec tłumaczenia na język migowy. Ponadto konieczne jest zapewnienie odpowiedniej widoczności znaków, mimiki i zakresu ruchu tłumacza.

Jeśli dana audycja jest nadawana na kilku programach jednocześnie, a nie wszystkie zawierają tłumaczenie na język migowy, szczególnie istotne jest przekazanie informacji, w którym kanale jest zapewnione tłumaczenie. Informacja ta powinna być wyraźnie wyeksponowana, np. w ogłoszeniach nadawcy, w Elektronicznym Przewodniku po Programach (EPG) lub w internecie.

Marcin Wiącek pyta prezesa TVP, jakie działania podjęto dla zapewnienia dostępności transmisji z uroczystości państwowych dla osób z niepełnosprawnościami, w tym transmisji z obchodów 15 sierpnia 2021 r. Zwraca się również o podanie liczby skarg w 2021 r. na niedostępność programów TVP i materiałów VOD oraz o to, jakie działania podjęto w związku z tym.

XI.812.6.2021