Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatel powinien móc skutecznie zażalić się do sądu na bezprawne przeszukanie czy kontrolę osobistą, wraz z żądaniem przyznania za to odszkodowania lub zadośćuczynienia od danej służby
• Rzecznik Praw Obywatelskich od kilku lat upomina się o taką możliwość. Dziś bowiem zażalenie w takiej sprawie jest w istocie iluzoryczne, a  nowelizacje przepisów były niewystarczające dla ochrony konstytucyjnych praw  i wolności 
• Marcin Wiącek zwraca się o odpowiednie zmiany prawa do ministra finansów Andrzeja Domańskiego oraz ministra spraw wewnętrznych i administracji Tomasza Siemoniaka 

W zainteresowaniu RPO pozostaje kwestia właściwego wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 14 grudnia 2017 r. (sygn. akt K 17/14). W tej sprawie, wszczętej z wniosku RPO VII kadencji, TK uznał, że przepisy ustaw regulujących działania służb mundurowych co do kontroli osobistej (przeszukania) są niezgodne z Konstytucją - w zakresie, w jakim nie określają jej granic (art. 41 ust. 1 i art. 47 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji) i nie przewidują zaskarżenia do sądu (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji). 

Nowelizacja z 2018 r., będąca skutkiem wyroku, dokonała częściowo zmian, adaptując - z modyfikacjami - rozwiązania wcześniej przewidziane w rozporządzeniu Rady Ministrów z 29 września 2015 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów. Chodziło  m.in. o określenie w art. 15 ust. 1 pkt 5 u.o.P. przesłanek i zasad kontroli osobistej, składających się na nią czynności oraz uprawnień osoby kontrolowanej, w tym wprowadzonego zażalenia do sądu. Odpowiednich modyfikacji dokonano również w pozostałych, zaskarżonych ustawach dot. poszczególnych służb, choć nie zawsze konsekwentnie.

W związku z brakiem podjęcia wystarczających działań legislacyjnych, celem pełnej implementacji wyroku TK, Rzecznik skierował trzy wystąpienia. Pierwsze, z 17 stycznia 2018 r. do Ministra Finansów, zainicjowano z uwagi na umorzenie postępowania TK co do uchylonych przepisów ustawy o kontroli skarbowej. Dotyczyło ono nowych regulacji ustawy  o Krajowej Administracji Skarbowej, które nadal częściowo powielają uchybienia konstytucyjne, o jakich mowa w wyroku K 17/14. 

Drugie wystąpienie z 22 stycznia 2018 r. do MSWiA powtarzało zastrzeżenia wobec braku zaskarżalności kontroli osobistej i określenia jej zakresu w ustawie o Służbie Ochrony Państwa, uchwalonej już po wejściu w życie wyroku TK. Uwagi te uwzględniono w nowelizacji ustawy z 14 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw. 

Ostatnie wystąpienie z 19 czerwca 2020 r. do senackiej Komisji Ustawodawczej nie spotkało się dotychczas z odpowiedzią legislacyjną, mimo że wskazywało na przeoczenia ustawodawcy, których nie ustrzegł się on w nowelizacji z 2018 r. 

Kontrola osobista, tak jak kontrola celno-skarbowa, jest w literaturze traktowana jako czynność administracyjno-porządkowa , polegająca na kontrolowaniu i egzekwowaniu przestrzegania przepisów z zakresu działalności publicznej przez funkcjonariuszy różnych służb. Tymczasem, jak inne czynności poszukiwawcze, ingeruje ona w konstytucyjne prawa jednostki, co przy zachowaniu skuteczności, wymaga równocześnie ochrony jednostki przed nadmierną ingerencją w jej prawa i wolności. 

Warto powtórzyć za TK, że istnieje nierozerwalny związek między zakresem ustawowego unormowania czynności funkcjonariuszy a prawidłowością i skutecznością sądowej weryfikacji legalności ich działań. Brak doprecyzowania reguł ingerencji w konstytucyjnie chronione dobra osobiste człowieka może prowadzić do nadużyć służb i arbitralności oceny legalności konkretnej ingerencji. A przepisy ustawy o KAS nie były przedmiotem kontroli TK, bo ustawa została uchwalona już po złożeniu wniosku. Także ta regulacja nie ustrzegła się częściowo uchybień wskazanych w wyroku TK. Dlatego RPO zwraca uwagę na kwestie wymagające interwencji.

W obszernych pismach do obu ministrów RPO przedstawia  szczegółową argumentację prawno-konstytucyjną. Konkluzja jest stwierdzenie, że nie można podzielić tezy, by aktualnie obowiązujące przepisy w pełni realizowały wyrok TK z 14 grudnia 2017 r., gdyż ustawa o KAS, która miała to spowodować, dostarczyła kolejnych wątpliwości interpretacyjnych.

RPO zwraca się do obu ministrów o analizę opisanych problemów i rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych celem pełnej implementacji wyroku TK i usunięcia pozostałych wątpliwości.

II.519.344.2014