Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nowelizacja  prawa karnego z 2022 r. zaostrzyła m.in. zasady ubiegania się przez osoby skazane na dożywocie  o warunkowe przedterminowe zwolnienie - mogą o to wnosić po odbyciu 30 lat kary; wcześniej było to 25 lat
• W związku z rozbieżnościami w orzecznictwie sądów w tym zakresie Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne
• Konsekwencją tych rozbieżności jest bowiem odmienne traktowanie skazanych na dożywocie w zależności od tego, w obrębie jakiej apelacji złożono wniosek o warunkowe przedterminowe zwolnienie
• Marcin Wiącek wnosi o rozstrzygnięcie zagadnienia w celu zapewnienia jednolitości orzecznictwa

Ustawa z 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw zaostrzyła warunki ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Od tego czasu osoba skazana na karę dożywocia może ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po odbyciu 30 lat kary - wcześniej było to 25 lat. 

Wydłużenie okresu, po którym taka osoba może się ubiegać o warunkowe przedterminowe zwolnienie, było krytykowane na etapie prac legislacyjnych. Zwracano uwagę na niezgodność nowego brzmienia art. 78 § 3 k.k. z art. 3 EKPC i utrwalonym orzecznictwem ETPC, które przyjmuje, że weryfikacja dalszego pozbawienia wolności powinna nastąpić co do zasady po 25 latach oraz uprzedmiotowienie osób skazanych na dożywocie, ponieważ postępy resocjalizacyjne nie mają realnego wpływu na skrócenie okresu pozbawienia wolności.

Także RPO zgłaszał uwagi do tego projektu Przytaczał argument, że o ile sama kara dożywocia nie narusza art. 3 EKPC, to narusza go już brak możliwości kontroli zasadności dalszego wykonywania takiej kary po upływie ustalonego w ustawie terminu, który zwykle wynosi 25 lat. Możliwość ta nie oznacza prawa do bycia zwolnionym po tym okresie, lecz powinna dać skazanemu nadzieję na odzyskanie wolności, choćby w dłuższej perspektywie. 

Treść pytania prawnego RPO

1. Czy sąd orzekający w przedmiocie wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie od 1 października 2023 r. powinien odmówić zastosowania art. 78 § 3 k.k. w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 26 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022, poz. 2600) niezależnie od daty popełnienia przez skazanego czynu będącego podstawą skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności - z uwagi na sprzeczność tego przepisu z art. 40 Konstytucji RP, z art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) oraz z art. 4 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 303 z 14.12.2007 r., s. 1)?
2. Czy sąd orzekający w przedmiocie wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie od 1 października 2023 r. powinien odmówić zastosowania tylko art. 23 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022, poz. 2600) w zakresie, w jakim przepis ten nakazuje stosowanie art. 78 § 3 k.k. w brzmieniu nadanym mu przez art. 1 pkt 26 ww. ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. do osób, które popełniły czyn przed 1 października 2023 r. i zostały skazane na karę dożywotniego pozbawienia wolności, z uwagi na sprzeczność tego przepisu z art. 2 Konstytucji RP i wynikającą z niego zasadą lex severior retro non agit oraz z art. 7 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) i z art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167), co wyłączy zastosowanie art.
   78 § 3 k.k. w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 26 ww. ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. tylko do sprawców czynów popełnionych przed 1 października 2023 r.?
3. Czy osoba skazana na karę dożywotniego pozbawienia wolności przed 1 października 2023 r. może ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty tej kary dopiero po odbyciu 30 lat kary pozbawienia wolności, w związku ze zmianą art. 78 § 3 k.k. przez art. 1 pkt 26 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022, poz. 2600) i zastosowaniem art. 23 tej ustawy, czy też już po odbyciu 25 lat kary pozbawienia wolności w związku z brzmieniem art. 78 § 3 k.k. sprzed 1 października 2023 r. i zastosowaniem zasady lex severior retro non agit wynikającej z art. 4 § 1 k.k. i art. 2 Konstytucji RP?
4. W przypadku przyjęcia, że art. 23 ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022, poz. 2600) w zakresie, w jakim nakazuje stosowanie art. 78 § 3 k.k. w brzmieniu nadanym mu przez art. 1 pkt 26 ww. ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. do osób, które popełniły czyn przed 1 października 2023 r. i zostały skazane na karę dożywotniego pozbawienia wolności, jest sprzeczny z art. 2 Konstytucji RP i wynikającą z niego zasadą lex severior retro non agit lub w przypadku przyjęcia, że art. 78 § 3 k.k. w brzmieniu nadanym mu przez art. 1 pkt 26 ww. ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. jest sprzeczny z art. 40 Konstytucji RP, z art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) oraz z art. 4 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 303 z 14.12.2007 r., s. 1)-jaki jest w obecnym stanie prawnym termin do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary dożywotniego pozbawienia wolności dla sprawców czynów popełnionych  przed 1 października 2023 r. i od tego dnia, którzy zostali skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności? 

W obszernym uzasadnieniu Marcin Wiącek wskazał, że w orzecznictwie sądowym ujawniła się istotna rozbieżność w wykładni art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 78 § 3 k.k. oraz art. 23 "ustawy lipcowej". 

Wyodrębniły się trzy linie orzecznicze. Źródeł rozbieżności można upatrywać w odmiennej ocenie art. 78 § 3 k.k., tj. czy jest to norma wykonawcza (penitencjarna), czy materialnoprawna, czego konsekwencją jest:

• albo 1) przyjmowanie, że zastosowanie znajduje art. 4 § 1 k.k. i stosowanie przepisów obowiązujących przed 1 października 2023 r.,
• albo 2) stosowanie przepisów obowiązujących po 1 października 2023 r. wprost i przyjęcie, że art. 4 § 1 k.k. nie ma zastosowania do warunkowego przedterminowego zwolnienia,
• albo 3) przyjmowanie, że art. 78 § 3 jest normą penitencjarną, ale niezgodną z Konstytucją i wiążącym Polskę prawem międzynarodowym.

Konsekwencją tych rozbieżności jest odmienne stosowanie przepisów regulujących problematykę warunkowego przedterminowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności. Tymczasem prawo karne musi być przewidywalne dla jednostki, a tak daleko posunięte rozbieżności sprawiają, że osoby pozbawione wolności nie są w stanie ocenić swojej sytuacji prawnej. Jest ona bowiem zależna nie od treści norm prawnych, ale - jak pokazała praktyka - od miejsca, w którym odbywają karę pozbawienia wolności, oraz tego, w jaki sposób właściwy sąd interpretuje ww. przepisy Kodeksu karnego oraz ustawy lipcowej.

(szczegółowa argumentacja w załączniku)

ll.510.1446.2024