Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Adam Bodnar zaskarżył decyzję sądu okręgowego w Lublinie do sądu apelacyjnego
• Marsz planowany jest na 13 października. Prezydent miasta zakazał go 8 października z obawy na zagrożenie ze strony kontrmanifestantów. Sąd podtrzymał tę decyzję
• RPO przypomina, że władze publiczne nie mogą pod pretekstem zagrożenia unieważniać konstytucyjnego prawa obywateli do manifestowania. Władze mają obowiązek zapewnić uczestnikom zgromadzeń bezpieczeństwo

W piśmie procesowym z 10 października 2018 r. skierowanym do Sądu Okręgowego w Lublinie Rzecznik Praw Obywatelskich szeroko omówił podstawy prawne regulujące wolność zgromadzeń oraz zasady równego traktowania przez władze publiczne wynikające zarówno z Konstytucji, aktów prawa międzynarodowego, jak i orzecznictwa sądów krajowych i międzynarodowych. W zażaleniu przedstawił wyłącznie kluczowe regulacje składające się na powszechnie uznany standard ochrony wolności zgromadzeń i publicznego demonstrowania swoich poglądów.

Zgodnie z art. 57 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, a ograniczenia tej wolności może określać ustawa. Podstawowym obowiązkiem władzy publicznej związanym z wolnością zgromadzeń publicznych jest umożliwienie zgromadzenia i zabezpieczenie jego pokojowego przebiegu. Obok prawa do wolności wypowiedzi i prawa do zrzeszania się, wolność zgromadzeń stanowi dla obywatela gwarancję faktycznego udziału w życiu politycznym i społecznym, a jej zapewnienie jest nieodzowne dla wyrażania w sferze publicznej przekonań i poglądów oraz dla rzeczywistego oddziaływania na otoczenie społeczne i polityczne lub dla okazywania przynależności do pewnych wspólnot.

Wolność do pokojowego gromadzenia się odgrywa też szczególną rolę w urzeczywistnianiu praw grup mniejszościowych do pełnego i równoprawnego udziału w życiu politycznym i społecznym.

W przypadku konfliktu konstytucyjnie gwarantowanej wolności zgromadzeń z innymi prawami, takimi jak bezpieczeństwo czy porządek publiczny, wolność zajmuje pozycję równorzędną. Należy podkreślić, że ocena, czy odbycie zgromadzenia może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach, musi odnosić się do organizatorów i uczestników zgromadzenia, a nie do osób niechętnych zgromadzeniu.

Wolność zgromadzeń jest zagwarantowana także w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka potwierdza, że to na władzach państwowych ciąży obowiązek zagwarantowania pluralizmu, a zatem faktyczne poszanowanie wolności zgromadzania się nie może sprowadzać się wyłącznie do powstrzymania się od ingerencji, lecz obejmuje również pozytywny obowiązek zapewnienia skutecznego korzystania z tej wolności, co ma szczególne znaczenie dla obywateli wyrażających poglądy niepopularne, należących do mniejszości i podatnych na dyskryminację, represje i szykany.

Reasumując, standard ochrony wolności zgromadzeń oraz powiązany z nim zakaz nierównego traktowania przez władze publiczne można sprowadzić do następujących kwestii:

• organy władzy publicznej mają obowiązek umożliwić przeprowadzenie pokojowego zgromadzenia również wtedy, kiedy jego uczestnicy będą prezentować idee odmienne od poglądów większości, a dodatkowo takie zgromadzenie będą się starali zakłócić lub udaremnić uczestnicy kontrmanifestacji,
• wszelkie ograniczenia wolności zgromadzeń muszą spełniać test niezbędności i proporcjonalności i powinny być traktowane jako absolutny wyjątek,
• przesłanki pozwalające na wydanie zakazu odbycia zgromadzenia nie mogą być interpretowane rozszerzająco, w szczególności zaś nie mogą opierać się wyłącznie na ogólnych prognozach lub przypuszczeniach i muszą uwzględniać wartości i normy wyższego rzędu wynikające z Konstytucji RP i przepisów prawa międzynarodowego,
• organy władzy publicznej, dokonując oceny, czy zgłoszone zgromadzenie zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach powinny odnosić się do zachowania organizatorów i uczestników zgromadzenia, nie zaś do zachowania osób trzecich próbujących udaremnić przeprowadzenie demonstracji,
• na organach władzy publicznej ciąży obowiązek zapewnienia ochrony uczestnikom pokojowych demonstracji, jeżeli nie naruszają one prawnych zakazów głoszenia określonych poglądów.

Analiza decyzji Prezydenta Lublina i orzeczenia Sądu Okręgowego
w Lublinie

Sąd Okręgowy w Lublinie dokonując prawnej oceny decyzji Prezydenta Lublina z dnia 9 października 2018 r. podzielił wniosek, zgodnie z którym potencjalnie niebezpieczne zachowanie osób, które na portalach społecznościowych zapowiadały próbę zakłócenia pokojowej demonstracji uzasadnia wydanie zakazu przeprowadzenia tzw. Marszu Równości oraz zgłoszonej kontrmanifestacji. Mając na uwadze opisane powyżej standardy ochrony wolności zgromadzeń oraz zakazu nierównego traktowania przez władze publiczne, powyższą argumentację należy uznać za chybioną.

Jak podkreślał Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie procesowym z dnia 10 października 2018 r. Prezydent Lublina nie mógł uzasadniać zakazu demonstracji tym, że mogłaby ona wywołać kontrakcję z użyciem przemocy ze strony przeciwników lub grup ekstremistycznych. Z prawa do swobodnego, pokojowego zgromadzania się korzysta każdy, kto ma zamiar zorganizować pokojową demonstrację lub w niej uczestniczyć, a ewentualność kontrmanifestacji z użyciem przemocy lub przyłączenia się ekstremistów skłonnych do agresji, nienależących do organizacji odpowiedzialnej za przeprowadzenie zgromadzenia, nie może doprowadzić do odebrania tego prawa. Nawet w przypadku zaistnienia realnego ryzyka, że pochód publiczny doprowadzi do naruszenia porządku publicznego na skutek zdarzeń, na które organizatorzy nie mają wpływu, nie może wyłącznie z tego powodu być pozbawionym ochrony wynikającej z art. 11 EKPCz.

Z powyższego wynika, że decyzja Prezydenta Lublina zakazująca zorganizowania zgromadzenia i uzasadniana wyłącznie potencjalną możliwością wywołania zakłóceń porządku publicznego, które jedynie przypuszczalnie mogłyby w ocenie organu zagrażać zdrowiu i życiu obywateli, doprowadziły do nieuzasadnionego ograniczenia wolności zgromadzania. W takim przypadku zagwarantowanie prawa do wolności zgromadzania przez Prezydenta wiąże się z aktywnością funkcjonariuszy Policji, którzy powinni zabezpieczyć miejsce zgromadzenia w taki sposób, aby zapewnić bezpieczeństwo zarówno uczestników zgromadzenia jak i osób przebywających na danym terenie.

Decyzja zakazująca zwołania zgromadzenia doprowadziła do naruszenia praw demonstrantów. Wydanie takiej decyzji, prowadzącej do naruszenia prawa do demonstrowania, musi być zatem szczegółowo uzasadnione w oparciu o kryteria wynikające z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 11 ust. 2 EKPCz i nie może być oparte jedynie na formułowaniu przypuszczeń co do ewentualnych zagrożeń wynikających z planowanego zgromadzenia.

XI.613.8.2018