Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do 2022 r. sąd wyznaczał termin stawienia się skazanego w więzieniu położonym najbliżej jego miejsca zamieszkania, a dopiero wobec niedotrzymania tego terminu polecał doprowadzenie go przez funkcjonariuszy 
• Obecnie, po zmianie przepisów, zasadą jest polecanie przez sąd zatrzymania i doprowadzenia skazanego – bez uprzedniego wyznaczania terminu stawiennictwa. Tylko jeśli dotychczasowa postawa skazanego uzasadnia przypuszczenie, że stawi się na wezwanie, na wniosek skazanego sąd może odstąpić od takiego doprowadzenia 
• Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że w myśl zasady podmiotowego traktowania skazanego, także przy wymierzeniu bezwzględnej kary pozbawienia wolności co do zasady powinno się wzywać skazanego do stawienia się do odbycia kary
• Zastępca RPO Wojciech Brzozowski występuje w tej sprawie do ministra sprawiedliwości Adama Bodnara
• AKTUALIZACJA 30.09.2024: Minister Sprawiedliwości w pełni podziela zapatrywania Rzecznika. Dostrzega także, że liczba skazanych, którzy nie stawili się do odbywania kary, utrzymuje się na poziomie sprzed wejścia w życie nowelizacji, co potwierdza brak efektywności przyjętego rozwiązania. Według MS ewentualne przywrócenie stanu prawnego sprzed 1 stycznia 2023 r. nie będzie miało znacznego oddziaływania na realizację zadań przez zakłady karne i areszty śledcze.

Do RPO zwrócił się wieloletni policjant, do którego zadań należy doprowadzanie skazanych do jednostek penitencjarnych na polecenie sądów. Zwrócił on uwagę na niefortunne skutki nowelizacji art. 79 k.k.w., która weszła w życie 1 stycznia 2023 r.

Wcześniej art. 79 k.k.w. regulował doprowadzenie skazanego w ten sposób, że sąd wyznaczał termin, w jakim skazany ma się stawić w areszcie śledczym położonym najbliżej jego stałego miejsca zamieszkania. Dopiero w przypadku niedotrzymania przez skazanego terminu stawiennictwa sąd polecał doprowadzenie go przez funkcjonariuszy. Jako wyjątek przepis przyznawał sądowi możliwość polecenia doprowadzenia skazanego do aresztu śledczego bez wezwania.

W wyniku nowelizacji zasadą stało się natomiast polecanie przez sąd zatrzymania i doprowadzenia skazanego bez uprzedniego wyznaczenia terminu stawiennictwa. Jedynie w uzasadnionym wypadku, jeżeli dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego uzasadniają przypuszczenie, że stawi się na wezwanie, na wniosek skazanego sąd może odstąpić od domyślnego sposobu postępowania i wezwać go do samodzielnego stawienia się w wyznaczonym terminie w areszcie śledczym.

Zmianie art. 79 k.k.w. przyświecała chęć zapobieżenia ukrywaniu się skazanych, którzy podejmują próby uniknięcia kary po otrzymaniu wezwania do stawienia się w wyznaczonym terminie w areszcie śledczym, czemu sprzyja możliwość swobodnego przemieszczania się po terytorium Unii Europejskiej. W latach 2016–2021 liczba osób, które nie stawiły się do odbycia kary pozbawienia wolności, oscylowała między 36 a 40 tys. Obecnie jednak liczba ta utrzymuje się na tym samym poziomie, co wskazuje na brak efektywności przyjętego rozwiązania.

Zmiana ta spowodowała ponadto niespójność systemową na tle zasad wykonywania kary grzywny i kary ograniczenia wolności. Zgodnie bowiem z art. 44 k.k.w. sąd w pierwszej kolejności wzywa skazanego do uiszczenia grzywny w terminie 30 dni, a dopiero po bezskutecznym wezwaniu przystępuje do egzekucji. 

Analogiczne zasady obowiązują w zakresie kary ograniczenia wolności: najpierw sądowy kurator zawodowy wzywa skazanego i poucza go o prawach i obowiązkach oraz konsekwencjach wynikających z uchylania się od odbywania kary, a dopiero wobec niestawienia się na wezwanie występuje o orzeczenie kary zastępczej. 

Wydaje się zatem, że w myśl zasady podmiotowego traktowania skazanego także przy wymierzeniu bezwzględnej kary pozbawienia wolności co do zasady powinno się wzywać skazanego do stawienia się w areszcie śledczym w określonym terminie.

Powstają też trudności z prowadzeniem bieżących spraw życiowych. Brak wiedzy skazanego o planowanym terminie rozpoczęcia wykonywania kary pozbawienia wolności znacznie utrudnia mu wcześniejsze uporządkowanie spraw rodzinnych i zawodowych. To zaś może mieć negatywny wpływ na jego sytuację po opuszczeniu jednostki penitencjarnej i utrudniać reintegrację społeczną.

ZRPO Wojciech Brzozowski zwraca się do Ministra o stanowisko w sprawie i o rozważenie podjęcia inicjatywy legislacyjnej, która przywracałaby brzmienie art. 79 k.k.w. sprzed nowelizacji.

Odpowiedź Marii Ejchart, podsekretarz stanu w MS

W odpowiedzi na pismo Pana Rzecznika z dnia 3 września 2024 r. nr IX.517.1108.2024.NK, zawierające prośbę o rozważenie podjęcia prac legislacyjnych, które przywracałyby brzmienie art. 79 Kodeksu karnego wykonawczego sprzed nowelizacji, która weszła w życie 1 stycznia 2023r. uprzejmie przedstawiam stanowisko Ministra Sprawiedliwości.

Na wstępie uprzejmie informuję, że prace legislacyjne dotyczące nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego są prowadzone przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego, której przewodniczy prof. dr hab. Włodzimierz Wróbel. Niemniej Minister Sprawiedliwości w pełni podziela zapatrywania Pana Rzecznika wyrażone w w/w piśmie, dotyczące niespójności systemowej na tle zasad wykonywania kary grzywny i ograniczenia wolności, które spowodowała nowelizacja art. 79 Kodeksu karnego wykonawczego oraz dostrzega także, iż liczba skazanych którzy nie stawili się do odbywania kary utrzymuje się na poziomie sprzed wejścia w życie nowelizacji, co potwierdza brak efektywności przyjętego rozwiązania. Dodatkowo brak wiedzy po stronie skazanego o planowanym terminie rozpoczęcia odbywania kary utrudnia mu uporządkowanie spraw zawodowych i rodzinnych, a także często uniemożliwia złożenie wniosku o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności bądź o odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego.

Dodatkowo pragnę podkreślić, iż nowe brzmienie art. 79 Kodeksu karnego wykonawczego nie wpłynęło na zwiększenie ilości zadań realizowanych przez działy ewidencyjne jednostek penitencjarnych, a chwilowe ich nasilenie nastąpiło tylko bezpośrednio po wejściu w życie nowych przepisów ustawy.

Na marginesie uprzejmie informuję, iż z danych uzyskanych od Centralnego Zarządu Służby Więziennej wynika, że ewentualne przywrócenie stanu prawnego obowiązującego przed 1 stycznia 2023r. nie będzie miało znacznego oddziaływania na realizację zadań przez zakłady karne i areszty śledcze.

IX.517.1108.2024