Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sąd wadliwie ustalił krąg spadkobierców testamentowych - nie uwzględnił syna spadkodawczyni, który zmarł rok po otwarciu spadku
• W konsekwencji sąd wadliwie zastosował także przepis o tzw. przyroście – art. 965 k.c., uznając, że dziedziczy wyłącznie synowa zmarłej, a wyłączając syna zmarłej z dziedziczenia testamentowego bez podstawy prawnej 
• Rzecznik Praw Obywatelskich złożył skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego, wnosząc o zwrot sprawy sądowi 

W 2021 r. Sąd Rejonowy stwierdził nabycie spadku po zmarłej (A) w 2018 r. Nabyła go w całości na mocy testamentu synowa. Nie wniesiono apelacji, wobec czego postanowienie uprawomocniło się.

Tymczasem w testamencie z 2011 r. zmarła do całości spadku powołała jednego syna (B) wraz z żoną (1/2 spadku) i drugiego syna (C). Żonaty syn (B) zmarł przed spadkodawczynią, natomiast drugi syn (C) zmarł tego samego dnia co spadkodawczyni, ale rok później – w 2019 r.  Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku dotyczył syna zmarłej (C) oraz zmarłej (A). 

Sąd w pkt. I postanowienia wskazał właściwą datę zgonu syna (C) i ustalił krąg jego spadkobierców. W pkt. II także właściwie wskazał datę zgonu zmarłej (A), jednak pominął w kręgu spadkobierców syna zmarłej (C), żyjącego w dacie otwarcia spadku, powołanego w testamencie. 

Ponadto zgodnie z art. 965 k.c. jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost). Zatem udział spadkowy żonatego syna (B), który zmarł przed otwarciem spadku, winien przypaść jego żonie oraz drugiemu synowi zmarłej (C) w stosunku do przypadających im udziałów. Wyłączenie z dziedziczenia testamentowego syna (C), wywołało negatywne skutki dla jego spadkobierców. 

RPO wyrokowi zarzucił zatem: 

1)    rażące naruszenie prawa materialnego, tj. 
o    art. 959 k.c. w zw. z art. 922 § 1 k.c., art. 924 k.c. i art. 925 k.c. poprzez wadliwe określenie kręgu spadkobierców testamentowych przez przyjęcie, że jedynym spadkobiercą jest synowa oraz przez pominięcie syna (C), pomimo tego, że został on powołany do dziedziczenia testamentowego w ważnie sporządzonym testamencie i żył w dacie otwarcia spadku,
o    art. 965 k.c. poprzez stwierdzenie, że spadek po zmarłej na podstawie testamentu dziedziczy w całości synowa, z pominięciem zasady przyrostu, która wobec śmierci syna żonatego (B), powinna być zastosowana wobec drugiego syna (C) i synowej, którzy w stosunku do udziałów wskazanych w testamencie winni dziedziczyć udział syna żonatego (B), tj. synowa w 4/12 części spadku i drugi syn (C) w 8/12 części spadku; 
2)    rażące naruszenie prawa procesowego, tj. art. 670 k.p.c. w zw. z art. 677 § 1 k.p.c. poprzez nieustalenie z urzędu kręgu spadkobierców testamentowych, czego konsekwencją było pominięcie syna zmarłej (C), żyjącego w dacie otwarcia spadku, w sytuacji, gdy sąd ustalił prawidłowo datę zgonu tego syna (C) i zmarłej; 
3)    naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego wywodzonych z art. 2 Konstytucji oraz konstytucyjnego prawa do dziedziczenia chronionego w art. 21 ust. 1 i 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Doszło do tego z powodu funkcjonowania w obrocie prawnym wadliwego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, pozostającego w rażącej sprzeczności z rzeczywistym stanem prawnym w zakresie, w jakim sąd bez podstawy prawnej wyłączył od dziedziczenia osobę powołaną do dziedziczenia w ważnie sporządzonym testamencie, a także w zakresie wysokości udziałów spadkowych, które przypadły spadkobiercom testamentowym z chwilą otwarcia spadku. 

Marcin Wiącek wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Rejonowego z 2021 r. w części odnoszącej się do pkt. 2 i o przekazanie mu sprawy do ponownego rozpatrzenia. 

- Naruszone w sprawie zasady i prawa, określone w Konstytucji RP, jednoznacznie przemawiają za wyeliminowaniem zaskarżonego postanowienia w zakresie pkt. 2 z obrotu prawnego i koniecznością wydania orzeczenia zgodnego z treścią ważnego testamentu - podkreślił RPO.

BPW.511.130.2024