Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rada Praw Człowieka ONZ wzywa państwa członkowskie do zakazania każdej formy dyskryminacji ze względu na wiek oraz do zapewnienia osobom starszym pełnej realizacji praw człowieka i podstawowych wolności 
• Tymczasem w Polsce zakaz dyskryminacji ze względu na wiek dotyczy jedynie zatrudnienia i dostępu do szkoleń 
• Przekłada się to na dyskryminujące przepisy, m.in. nieuwzględniające seniorów  w prawie oświatowym czy ograniczające ich dostęp do opieki paliatywnej

Wagę ochrony praw osób starszych w Polsce podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich  w piśmie do minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg. Wskazuje na różne inicjatywy międzynarodowe w tym zakresie. 

Prawa seniorów: jakie są wyzwania 

Starzenie się społeczeństwa, postępująca zmiana proporcji między generacjami pozwalają z jednej strony docenić postęp cywilizacyjny, umożliwiający cieszenie się dłuższym życiem, z drugiej zaś - pogłębiają wcześniejsze wyzwania oraz tworzą nowe. Należy też podkreślić negatywny wpływ pandemii COVID-19 na sytuację osób starszych i wyciągnąć odpowiednie wnioski w kontekście realizacji praw osób starszych. 

Przygotowywana obecnie „Strategia rozwoju usług społecznych” wpisuje się w nurt deinstytucjonalizacji, uwzględniający prawo osób starszych do decydowania o swoim życiu. 

RPO chciałby móc jedynie chwalić każde działanie rządu w tym obszarze. Jednakże zwraca uwagę pani minister na kwestie odnoszące się do budowania społeczeństwa przyjaznego dla osób starszych, wychodząc od spraw, na które ONZ kładzie w tym roku szczególny nacisk.

Chodzi m.in. o dostosowanie oferty edukacyjnej dla osób starszych i uczynienia jej dostępną i atrakcyjną. Na konieczność zmian systemowych, które zwiększyłyby odsetek osób starszych w różnego rodzaju aktywnościach edukacyjnych RPO zwracał uwagę premierowi 25 lutego 2021 r. Uzyskana odpowiedź pełnomocnik rządu ds. równego traktowania wskazuje, że potrzebna jest dalsza refleksja co do barier, z jakimi mierzą się osoby starsze w dostępie do edukacji.

Konkluzje Rady Europejskiej 

RPO przypomina konkluzje Rady Europejskiej(Human Rights, Participation and Well-Being of Older Persons in the Era of Digitalisation) z 9 września 2020 r. Zaprasza ona państwa członkowskie UE do przyjęcia zintegrowanego podejścia do starzenia się społeczeństw. Składają się na to perspektywa podejścia opartego na prawach człowieka, a także perspektywa cyklu całego życia – z uwzględnieniem różnic między kobietami i mężczyznami.

Jest tam też mowa o potrzebie aktywnego włączania osób, w tym starszych kobiet, w decyzje podejmowane na szczeblu krajowym, mające wpływ na ich sytuację, a także zapewnienie równowagi zysków i ryzyk z nimi związanych dla różnych pokoleń i uwzględnienie solidarności międzypokoleniowej.

List otwarty do grupy roboczej ONZ ws. konwencji o prawach seniorów 

Rzecznik przekazał też pani minister List Otwarty do Członków Biura Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia się OEWGA oraz do państw członkowskich ONZ z 20 września 2021 r., podpisany przez ponad 200 podmiotów z 62 państw (głównie organizacje społeczne, ale także krajowe instytucje praw człowieka). Grupa ta pracuje nad nową konwencją ONZ - dotyczącą praw seniorów.

Sygnatariusze listu wzywają rządy do konkretnych działań, o których była mowa podczas ostatniej sesji OEWGA w kwietniu 2021 r. Przede wszystkim oczekują ustanowienia grupy eksperckiej, która wsparłaby OEWGA pomiędzy sesjami w zakresie prac redakcyjnych nad elementami nowej konwencji. Drugi istotny postulat to włączenie do oficjalnych prac OEWGA analizy przedstawionej przez  Biuro Wysokiej Komisarz ONZ ds. Praw Człowieka odnoszącej się do braków w ochronie praw osób starszych na poziomie międzynarodowym. 

List uzyskał poparcie ponad 30 podmiotów z Polski, w tym organizacji zrzeszających osoby starsze oraz RPO. Nadal podpisują się kolejne organizacje i instytucje.

Rezolucja Rady Praw Człowieka ONZ

Z kolei 7 października 2021 r. została uchwalona rezolucja Rady Praw Człowieka ONZ w sprawie praw osób starszych i przeciwdziałania ageizmowi. 

To niezwykle ważny dokument, którego inicjatorem była również Polska.  RPO z uznaniem przyjął zaangażowanie polskiego rządu w proces przyjęcia tej rezolucji, której nowatorstwo zasadza się m. in. na następujących punktach:

1. Rezolucja wprowadza do języka prawa międzynarodowego pojęcie ageizmu i podkreśla, że stanowi on część składową dyskryminacji ze względu na wiek oraz negatywnie wpływa na uczestnictwo osób starszych w każdym aspekcie życia społecznego.
2. Uznaje istnienie wyzwań związanych z realizacją praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych oraz kulturalnych wobec osób starszych, włączając m.in. obszary zapobiegania przemocy, nadużyciom i zaniedbaniu osób starszych, zabezpieczenia społecznego, dostępu do żywności, mieszkalnictwa, prawa do pracy i dostępności do rynku pracy, równości i niedyskryminacji, dostępności wymiaru sprawiedliwości, nowych technologii, edukacji, szkoleń, opieki zdrowotnej, opieki długoterminowej i opieki paliatywnej, uczenia się przez całe życie, uczestnictwa, nieodpłatnej pracy opiekuńczej. 
3. Wzywa do przedłożenia przez Biuro Wysokiej Komisarz ONZ ds. Praw Człowieka raportu dotyczącego standardów w prawie międzynarodowym i zobowiązań państw członkowskich ONZ do ochrony i promocji praw osób starszych oraz adaptację tego raportu na język łatwy do zrozumienia. 

Tym samym Rada Praw Człowieka, jako organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego ONZ, w oficjalnym dokumencie poprosiła o analizę ochrony osób starszych w prawie międzynarodowym. Dzięki temu drugi z postulatów  Listu Otwartego ma większe szanse na realizację, a to może w znaczący sposób zwiększyć jakość debaty o ochronie praw osób starszych na poziomie międzynarodowym.

Ponadto rezolucja wzywa państwa członkowskie ONZ m.in. do zakazania każdej formy dyskryminacji ze względu na wiek oraz do przyjęcia i wdrożenia niedyskryminujących polityk publicznych, krajowych strategii, planów akcji, regulacji prawnych oraz do promocji i zapewnienia pełnej realizacji praw człowieka i podstawowych wolności osobom starszym, w tym w obszarze zatrudnienia, ochrony prawnej, mieszkalnictwa, edukacji i szkoleń, dostępu do technologii, oraz do wsparcia finansowego, socjalnego, opieki zdrowotnej, opieki długoterminowej i paliatywnej, jednocześnie zapewniając konsultacje z osobami starszymi i ich uczestnictwo.

Tymczasem w Polsce zakaz dyskryminacji ze względu na wiek dotyczy jedynie obszaru zatrudnienia i dostępu do szkoleń (na mocy ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania z 3 grudnia 2010 r.). Nadal brakuje ustawowego zakazu dyskryminacji w innych obszarach, na które wskazano w w rezolucji Rady Praw Człowieka. 

Przekłada się to na dyskryminujące regulacje nadal istniejące na poziomie krajowym (np.  brak widoczności osób starszych w prawie oświatowym lub ograniczenia w dostępie do opieki paliatywnej, która obecnie jest formalnie gwarantowana tylko osobom, które chorują na choroby określone w rozporządzeniu). 

Rezolucja zachęca także państwa członkowskie nie tylko do wprowadzenia zakazu dyskryminacji, ale także do podjęcia odpowiednich środków dla faktycznego zwalczania ageizmu i wyeliminowania dyskryminacji ze względu na wiek oraz ochrony praw człowieka w odniesieniu do osób starszych.

Wyzwania, na które Rezolucja wskazuje i oczekuje ich podjęcia, można i należy czytać przez pryzmat opublikowanego w marcu tego roku Światowego raportu o ageizmie. Przedstawia on trzy strategie mające na celu redukcję ageizmu: zmianę prawa i polityk publicznych, działania edukacyjne i międzypokoleniowe.

RPO Marcin Wiącek prosi zatem MRiPS o  przedstawienie planów wdrożenia postulatów Rady Europejskiej i Rady Praw Człowieka ONZ w odniesieniu do planów aktywnego przeciwdziałania ageizmowi.

XI.503.2.2016