Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele skarżą się na zakazy wstępu publiczności na rozprawy, wprowadzane przez niektórych prezesów sądów 
• Uzasadniają to oni obawą o bezpieczeństwo sędziów oraz stron, pełnomocników czy świadków w sali rozpraw
• W niektórych sądach brakuje bowiem dostatecznej liczby funkcjonariuszy policji sądowej, którzy egzekwują decyzję sądu o wydaleniu z sali osób zakłócających spokój i porządek 
• Rzecznik Praw Obywatelskich występuje do ministrów sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych i administracji o rozważenie możliwości szybkiego kierowania dodatkowych funkcjonariuszy do ochrony rozpraw
• AKTUALIZACJA 20.12.2024: Wobec niewielkiej skali problemu obowiązujące regulacje porządkowe wydają się wystarczające, nie zachodzi konieczność wprowadzania dodatkowego mechanizmu reagowania na zagrożenia dla spokoju i porządku w sądach - odpisało MS

Od kilku lat do Rzecznika wpływają skargi obywateli na zakazy wstępu publiczności na posiedzenia i rozprawy sądowe, ustanawiane przez niektórych prezesów sądów. 

W latach 2020-2022 zakazy te uzasadniano głównie przeciwdziałaniem epidemii. Od 2023 r. podstawową przyczyną jest obawa o bezpieczeństwo sędziów, a także obecnych na sali stron, pełnomocników, biegłych czy świadków. Takie przypadki zdarzały się m.in. w Sądzie Rejonowym dla Poznania-Stare Miasto, Sądzie Rejonowym Poznań-Nowe Miasto czy Sądzie Okręgowym w Poznaniu.

Np. Prezes SR dla Poznania Stare Miasto wydała zarządzenie zakazujące na jeden dzień wstępu publiczności z wyjątkiem osób wezwanych lub zawiadomionych - „w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz uniemożliwienia zapowiedzianej manifestacji". 

RPO wskazał na niezgodność zarządzenia z konstytucyjnym prawem do udziału publiczności w rozprawach i posiedzeniach, które może być ograniczane tylko w drodze ustawy. Prezes SR wyjaśniła, że jej decyzja była motywowana „wnioskami sędziów i przedstawicieli policji sądowej, które wynikały z doświadczenia osób wnioskujących i realnego braku możliwości zapewnienia pełnego bezpieczeństwa sędziom i pozostałym osobom znajdującym się w głównej siedzibie Sądu Rejonowego Poznań - Stare Miasto". 

Rzecznik spytał, dlaczego bezpieczeństwa nie zapewniono przez wykorzystanie innych legalnych instrumentów, jak kompetencja przewodniczącego do wydalenia z rozprawy osoby naruszającej powagę, spokój i porządek czynności sądowych, czy ukarania jej karą porządkową. Prezes SR zwróciła uwagę, że sędziowie „mogą liczyć na asystę policji w celu wyegzekwowania decyzji o wydaleniu konkretnej osoby z sali sądowej, jednak w przypadku konieczności wydalenia wielu osób zakłócających porządek jest to niemożliwe, z uwagi na ograniczoną liczbę funkcjonariuszy".

W budynku SR stacjonuje Wydział Konwojowy Sekcja Policji Sądowej Komendy Wojewódzkiej w Poznaniu, w której skład wchodzi zaledwie 10 funkcjonariuszy, przy czym każdego dnia na służbie jest ich ok. 3. W konsekwencji, w przypadku obecności kilkunastu czy kilkudziesięciu osób zakłócających porządek, policja sądowa nie jest w stanie wyegzekwować decyzji o wydaleniu ich z sali.

W ocenie RPO prezes sądu nie powinien być zmuszany do wyboru między bezpieczeństwem sędziów a jawnością postępowania. Ponadto ustanawianie zakazów wstępu publiczności w drodze zarządzeń, będących aktami prawa wewnętrznego, jest niedopuszczalne w świetle konstytucyjnych reguł rządzących systemem źródeł prawa. 

Zarazem jednak trudno polemizować z faktem, że w niektórych sądach brakuje dostatecznej liczby funkcjonariuszy policji sądowej będących w stanie w razie potrzeby wyegzekwować decyzję sądu o wydaleniu osób zakłócających spokój i porządek z sali.

Marcin Wiącek zwraca się do ministra Adama Bodnara o rozważenie - we współpracy z MSWiA - wprowadzenia mechanizmu szybkiego reagowania komendantów wojewódzkich na szczególne zagrożenia dla spokoju i porządku w sądach objętych ich właściwością, w ramach których na zawiadomienie prezesa sądu możliwe byłoby skierowanie dodatkowej liczby funkcjonariuszy do ochrony przebiegu rozprawy lub posiedzenia. Wtedy prezesi nie musieliby sięgać po blankietowe zakazy wstępu publiczności, ustanawiane w drodze aktów prawa wewnętrznego niemajacych podstawy ustawowej.

Do MSWiA RPO zwraca się o rozważenie tego samego - we współpracy z Ministrem Sprawiedliwości. Ponadto pyta ministra Tomasza Siemoniaka, czy w latach 2023-2024 do komendantów wojewódzkich wpływały prośby prezesów sądów o dodatkowe wsparcie policji sądowej w związku z obawą zakłócania spokoju i porządku posiedzeń i rozpraw przez publiczność.

Odpowiedź Dariusza Mazura, wiceministra sprawiedliwości

Prawo uczestniczenia publiczności w posiedzeniu jawnym jest jedną z elementarnych zasad i gwarancji konstytucyjnych. Wyłączenie jawności rozprawy, zgodnie z art. 45 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. poz. 483, z późn. zm.) może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny.

Zasada jawności postępowania sądowego i wyjątki od tej zasady znajdują uszczegółowienie w przepisach ustawowych. Jednym z takich przepisów jest art. 54 § 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 334) stanowiący, że prezes sądu może zarządzić stosowanie środków zapewniających bezpieczeństwo w budynkach sądów oraz zapobiegających naruszaniu zakazu, o którym mowa w § 1.(...).

W świetle tej regulacji nie można podzielić stanowiska, jakoby wydawane przez prezesa sądu zarządzenia o zakazie wstępu dla publiczności były aktami prawa wewnętrznego niemającymi podstawy ustawowej, z zastrzeżeniem, że zarządzenia te muszą wynikać z rzeczywistej potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa w budynkach sądowych i być proporcjonalne do skali potencjalnego zagrożenia naruszenia tego bezpieczeństwa.

W zakresie rozważenia wprowadzenia mechanizmu szybkiego reagowania komendantów wojewódzkich na szczególne zagrożenia dla spokoju i porządku w sądach objętych ich właściwością, w ramach których na zawiadomienie prezesa sądu możliwe byłoby skierowanie dodatkowej liczby funkcjonariuszy do ochrony przebiegu rozprawy lub posiedzenia, należy zaznaczyć, że zgodnie z § 6 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 2007 r w sprawie szczegółowego zakresu zadań i zasad organizacji policji sądowej (Dz. U. poz. 1093) prezesi sądów okręgowych (apelacyjnych) (...) kierują do właściwego komendanta wojewódzkiego Policji lub Komendanta Stołecznego Policji wnioski i opinie dotyczące:

• zagrożeń dla życia i zdrowia osób lub bezpieczeństwa i porządku publicznego w sądach i prokuraturach;
• wykonywania zadań policji sądowej, o których mowa w § 3;
• realizacji współdziałania, o którym mowa w § 5.

Ponadto zgodnie z § 5 ust. 2 ww. rozporządzenia sposób współdziałania policji sądowej z pracownikami sądów i prokuratur określa porozumienie zawarte pomiędzy właściwym komendantem wojewódzkim Policji lub Komendantem Stołecznym Policji a prezesem sądu okręgowego (apelacyjnego). W drodze porozumienia ustalany jest także zasięg terytorialny oraz siedziby komórek organizacyjnych policji sądowej (vide: § 4 ust. 3 rozporządzenia).

Biorąc powyższe pod uwagę, wydaje się, że w zakresie współpracy prezesów sądów z komendantami wojewódzkimi (policja sądowa jest usytuowana w strukturze organizacyjnej komend wojewódzkich Policji i Komendy Stołecznej Policji) istnieją odpowiednie regulacje prawne umożliwiające podejmowanie przez te organy odpowiednich działań celem zapewnienia bezpieczeństwa posiedzeń sądowych.

Jednocześnie należy zaznaczyć, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie uczestniczy w prowadzeniu polityki kadrowej jednostek policji, natomiast bazując na doniesieniach o liczbie wakatów w strukturach jednostek policji wskazujących na trudną sytuację etatową, skierowanie dodatkowej liczby funkcjonariuszy tyko do ochrony przebiegu rozprawy lub posiedzenia, wydaje się zadaniem trudnym do realizacji.

Zauważyć należy, że w okresie od 1 stycznia 2023 r. do 25 listopada 2024 r. w Ministerstwie Sprawiedliwości nie były prowadzone sprawy, w szczególności dotyczące sądów poznańskich, związane z ograniczeniem, przez wydanie zarządzenia przez prezesa sądu, w zakresie zakazu wstępu publiczności na posiedzenia i rozprawy sądowe i nie były rozpoznawane skargi obywateli w tym przedmiocie.

Według raportów wpływających do Biura Bezpieczeństwa, w okresie od 1 stycznia 2023 r. do 2 grudnia 2024 r. zostało zgłoszonych 8 incydentów związanych z bezpieczeństwem w sądach dotyczących zachowania publiczności na posiedzeniach i rozprawach.

Powyższe wskazuje na niewielką skalę przedstawionego problemu, przy której obowiązujące regulacje porządkowe wydają się wystarczające i - także z przyczyn wskazanych wyżej - nie zachodzi konieczność wprowadzania dodatkowego mechanizmu reagowania na zagrożenia dla spokoju i porządku w sądach.

VII.613.1.2023