Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele nie wiedzą, czy chcąc skorzystać ze zwolnienia podatkowego przy darowiźnie pieniężnej od osób najbliższych, mają udokumentować ją wyłącznie przelewem, czy też możliwa jest wypłata środków gotówką, a następnie wpłata ich na własny rachunek 
• Fiskus uznaje, że pieniądze nie mogą być przekazane w gotówce, a następnie wpłacone na konto przez obdarowanego - niektóre sądy administracyjne dopuszczają zaś, że nie musi to być transfer bezgotówkowy
• Wobec rozbieżności w orzecznictwie i dla urzeczywistnienia konstytucyjnej zasady zaufania obywateli do państwa i prawa, Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł pytanie prawne do Naczelnego Sądu Administracyjnego 
• Obywatele muszą bowiem kierować sprawy do sądów administracyjnych, aby udowadniać spełnienie warunków uzyskania zwolnienia w przypadku takich darowizn
• AKTUALIZACJA: Warunkiem wystarczającym do skorzystania ze zwolnienia podatkowego uregulowanego w przepisie jest udokumentowanie dokonania przekazania środków pieniężnych - głosi uchwała NSA z 20 marca 2023 r. (sygn. akt III FPS 3/22)

RPO Marcin Wiącek wnosi o podjęcie przez powiększony skład NSA uchwały o treści:

"Wyrażenie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn >>w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (...) - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy (...)<< należy rozumieć w ten sposób, że za dowód wystarczający do skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych uznaje się także dokonanie wpłaty środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny, przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy".

Na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, pod następującymi warunkami.

1. podatnik zobowiązany jest zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego,
2. gdy przedmiotem nabycia są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza 9637 zł, należy udokumentować otrzymanie środków pieniężnych dowodem przekazania ich na rachunek płatniczy nabywcy.

Sformułowanie jednego z warunków udokumentowania przekazania środków pieniężnych wzbudza liczne wątpliwości. Chodzi o zwrot: "dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym".

Nie wiadomo bowiem, czy konieczne jest udokumentowanie przekazania środków pieniężnych wyłącznie przelewem, czy też możliwa jest wypłata środków gotówką, a następnie wpłata ich na rachunek nabywcy. W sytuacji zaś przekazania środków gotówką powstaje kolejne pytanie, kto powinien dokonać takiej wpłaty pieniędzy, czy może to zrobić sam obdarowany, czy też musi jej dokonać wyłącznie darczyńca?

Zdaniem Rzecznika wykształciły się dwie przeciwstawne linie orzecznicze zakładające, że dla skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych należy udokumentować otrzymanie środków pieniężnych, będących przedmiotem darowizny, dokonaniem:

1) przelewu lub wpłaty wyłącznie przez darczyńcę na rachunek obdarowanego;
2) wpłaty także przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.

Pierwszy pogląd (niekorzystny dla podatników) zakłada, że użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 upsid wyrażenie "udokumentowanie - w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (...) - ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy (...)" należy rozumieć w ten sposób, że dowód ten dokumentuje dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny wyłącznie przez darczyńcę na rachunek obdarowanego, a nie wpłaty lub przelewu obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.

Sądy dopuszczają możliwość skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych, w sytuacji gdy następuje otrzymanie darowizny w gotówce i jej późniejsza wpłata własna przez obdarowanego na rachunek bankowy, a nie ma wątpliwości co do tego, że darowizna faktycznie miała miejsce.

Sądy administracyjne dostrzegają, że kwestia nie jest jednolicie ujmowana w orzecznictwie. Jako przykład, WSA w Gliwicach w prawomocnym wyroku z 2020 r. odwołał się do istniejących dwóch nurtów w judykaturze, podzielając ostatecznie pogląd o konieczności udokumentowania nabycia środków pieniężnych w drodze darowizny poprzez dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych przez darczyńcę na rachunek obdarowanego. Tym samym, sąd uznał za prawidłowe stanowisko organu, podkreślając, że realizuje ono cel zapewnienia szczelności systemu podatkowego. 

Także w doktrynie wyraźnie wskazuje się na niejednolitość orzecznictwa sądów administracyjnych w tego typu sprawach. Podkreśla się, że problematyczne są sytuacje, w których darczyńca, zamiast wpłacić pieniądze na konto obdarowanego, przekazuje mu gotówkę, którą obdarowany sam wpłaca na swój rachunek.

We wrześniu 2022 r. RPO wystąpił w tej sprawie do Ministra Finansów. Wyraził sprzeciw wobec zbyt rygorystycznego stanowiska organów podatkowych i niektórych sądów administracyjnych w sprawach zwolnienia dla osób najbliższych w podatku od spadków i darowizn. Niemniej jednak zdaje się, że resort finansów nie zamierza zmienić dotychczasowego stanowiska.

Obecny stan oznacza, że obywatele muszą kierować sprawy do sądów administracyjnych, aby udowadniać spełnienie warunków do uzyskania zwolnienia podatkowego w przypadku darowizn gotówkowych, następnie dokumentowanych wpłatą własną na rachunek obdarowanego. Z racji jednak tego, że orzeczenia sądów administracyjnych są niejednolite, podatnicy nie mają pewności co do kwestii dokumentowania darowizn gotówkowych. 

Dlatego uchwała powiększonego składu NSA w tym zakresie jest niezbędna i oczekiwana.

Zdaniem Rzecznika nie sposób zgodzić się z zawężającą wykładnią  art. 4a ust. 1 pkt 2 upsid prezentowaną przez niektóre sądy administracyjne, a także organy podatkowe. Nałożenie ciężaru podatkowego na obywateli, wyłącznie z uwagi na formę przekazania środków pieniężnych będących przedmiotem umowy darowizny między osobami najbliższymi, w sytuacji gdy zawarta czynność prawna nie budzi wątpliwości, stanowi nieuzasadniony rygor i tym samym może naruszać dopuszczalne granice ograniczenia prawa własności podatników. 

Z  art. 4a ust. 1 pkt 2 upsid nie wynika bowiem, ani forma dowodu  przekazania środków pieniężnych, ani też sam sposób przekazania tych środków. Może to być więc zarówno forma transakcji bezgotówkowej, jak i gotówkowej z późniejszą wpłatą na rachunek obdarowanego. Dlatego też, w ocenie Rzecznika, jeżeli zawarcie umowy darowizny nie budzi wątpliwości, za wystarczające do skorzystania ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych należy uznać dokonanie wpłaty środków pieniężnych przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.

Uchwała NSA  

Wyrażenie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.) „w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (...) - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym”, należy rozumieć w ten sposób, że warunkiem wystarczającym do skorzystania ze zwolnienia podatkowego uregulowanego w tym przepisie jest udokumentowanie dokonania przekazania środków pieniężnych we wskazany w tym przepisie sposób przez darczyńcę na rzecz  obdarowanego.

V.511.953.2022