Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciła się grupa elektorów WUM, wskazując na domniemane nieprawidłowości w związku z wyborami rektora tej uczelni
• Nie jest jasne, czy ukaranie nieprawomocną karą dyscyplinarną uniemożliwia kandydowanie na rektora
• RPO zwraca się do ministra nauki i szkolnictwa wyższego Dariusza Wieczorka o rozważenie zasadności zmian legislacyjnych, tak aby z kandydowania wykluczyć jedynie osoby ukarane prawomocnie 
• Do minister zdrowia Izabeli Leszczyny Marcin Wiącek występuje zaś w sprawie organizacji wyborów rektorskich na WUM
• AKTUALIZACJA 23.09.2024: W planowanej nowelizacji ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce jest przewidziana zmiana brzmienia art. 20 ust. 1 pkt 4, polegająca na wskazaniu, że członkiem rady uczelni może być osoba, która nie była prawomocnie ukarana karą dyscyplinarną - odpowiedział minister Dariusz Wieczorek
• AKTUALIZACJA 9.10.2024: Minister Zdrowia, po analizie Statutu WUM podjął rozstrzygnięcie nadzorcze o nieważności par. 49 ust. 2 i 3 Statutu w związku z ich niezgodnością z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce - odpowiedziało MZ 

Pismo do MNiSW

W związku ze sprawą rozpatrywaną przez RPO i doniesieniami medialnymi dotyczącymi organizacji wyborów rektorskich na WUM uwidocznił się problem stosowania tzw. upomnienia rektorskiego (art. 282 pkt 2 Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce).

Zgodnie z nim, rektor, po otrzymaniu zawiadomienia o popełnieniu czynu mającego znamiona przewinienia dyscyplinarnego lub powzięciu w inny sposób informacji o możliwości popełnienia takiego czynu, może nałożyć karę upomnienia, gdy czyn stanowi przewinienie dyscyplinarne mniejszej wagi i udowodnienie winy nie wymaga przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Kara ta może być nałożona po wysłuchaniu nauczyciela akademickiego. Ukarany upomnieniem może wnieść odwołanie do sądu pracy.

Możliwość zastosowania tej kary nabiera szczególnego znaczenia, gdy nakładana jest w okresie przedwyborczym na osobę ubiegającą się o mandat rektora. Zgodnie bowiem z art. 24 ust. 1 w z. z art. 20 ust. 1 pkt 4 PSWN, rektorem może być osoba, która nie była karana dyscyplinarnie. W literaturze przedmiotu wyrażany jest pogląd, że także nieprawomocna kara dyscyplinarna wyklucza możliwość bycia rektorem, ale istnieją również inne interpretacje.

Ilustracją problemów związanych z tym przepisem jest właśnie sytuacja na WUM. Urzędujący rektor, który ubiegał się o reelekcję, nałożył karę upomnienia rektorskiego na swoją kontrkandydatkę, jednocześnie jednak sam wycofał się ze startu w wyborach. Z komunikatu WUM wynika, że w ocenie rektora nałożenie kary jest równoznaczne z wykluczeniem kontrkandydatki z wyborów. Tymczasem Uczelniana Komisja Wyborcza uznała, że nieprawomocna kara nie wywołuje tego skutku i w związku z tym ukarana kandydatka może nadal ubiegać się o stanowisko rektora.

W sprawie kilkukrotnie interweniowali Ministrowie Zdrowia oraz Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Dostrzegając różne możliwości interpretacji przepisów prawa, Marcin Wiącek zwraca się do Ministra Dariusza Wieczorka o rozważenie zasadności zmian legislacyjnych w art. 20 ust. 1 pkt 4 PSWN - tak by wprost przewidywał, że z możliwości bycia członkiem rady uczelni wykluczone są jedynie te osoby, które zostały ukarane prawomocną karą dyscyplinarną.

Pismo do MZ

Z pisma przedstawionego Rzecznikowi przez grupę elektorów WUM wynika, że na uczelni istnieje konflikt, który negatywnie rzutuje na możliwość przeprowadzenia zgodnych z prawem wyborów rektorskich. W związku z tym doszło do interwencji Pani Minister Zdrowia, która w piśmie z 25 kwietnia 2024 r. zwróciła się o ponowne przeprowadzenie procedury wyborczej, w tym dokonanie wyboru nowej UKW i Kolegium Elektorów oraz niedopuszczenie do sytuacji, w której mandat rektora wygaśnie z mocy prawa w trakcie kadencji. W piśmie tym brak jest informacji wskazujących, że Pani Minister kwestionuje zgodność z prawem powszechnie obowiązującym procedur wyborczych przewidzianych w Statucie WUM.

Pomimo stanowiska Pani Minister UKW podejmowała dalsze działania zmierzające do wyboru rektora, które miały zostać zniweczone działaniem rektora poprzez wydanie przez niego polecenia służbowego jego podwładnemu (informatykowi) wstrzymania działań w celu przygotowania i organizacji głosowania elektrów, zaplanowanego na 6 maja 2024 r., w szczególności poprzez dezaktywację/wyłączenie systemu teleinformatycznego i/lub aplikacji, przy którego użyciu miało być przeprowadzone glosowanie.

Zarządzeniem z 14 maja 2024 r. Rektor WUM zawiesił wykonanie uchwały Senatu WUM w sprawie powołania UKW na kadencję 2024/2028. W uzasadnieniu powołano się na naruszenie przepisów Statutu WUM oraz art. 24 ust. 1 w zw. z art. 20 ust. 1 pkt 4 PSWN, poprzez przyjęcie uchwały stwierdzającej, że osoba ukarana karą dyscyplinarną upomnienia spełnia wymogi stawiane kandydatowi na Rektora WUM. 3 czerwca 2024 r. Senat WUM powołał UKW w nowym składzie. Komisja ta ma dokonać ponownego wyboru Kolegium Elektorów WUM, jak również nowych władz WUM, w tym Senatu i Rektora.

11 czerwca 2024 r. Pani Minister miała podjąć rozstrzygnięcie nadzorcze, w którym stwierdziła nieważność § 49 ust. 2 i ust. 3 Statutu WUM, tj. przepisów regulujących czynne i bierne prawo wyborcze w uczelni. Następnie UKW anulowała czynności wyborcze w wyborach do Senatu, wyborach elektorów oraz wyborach Rektora WUM, które zostały przeprowadzone w pierwszej połowie 2024 r.
10 lipca 2024 r. Sąd Okręgowy w Warszawie udzielił zabezpieczenia na czas postępowania poprzez stwierdzenie, że ukarana karą upomnienia kandydatka na rektora ma prawo uczestniczenia w obradach Senatu WUM jako członek.

Wnioskodawcy obawiają się, że takie procedowanie w sprawie wyboru rektora WUM rodzi wątpliwości co do uczciwości wyborów; wskazują na nieuprawnioną ingerencję MZ w autonomię uczelni. Podkreślają istnienie w statutach innych uczelni wyższych, także medycznych, tożsamych procedur wyborczych, bądź bardzo zbliżonych do zawartych w § 49 ust. 2 i ust. 3 Statutu WUM. Działanie Ministerstwa podjęte wyłącznie w odniesieniu do WUM odczytują jako formę wywarcia wpływu na wynik wyborów.

RPO zwraca się do Minister Izabeli Leszczyny o stanowisko, w tym o podanie argumentów, jakie przemawiały za podjęciem rozstrzygnięcia nadzorczego dotyczącego niezgodności z prawem niektórych postanowień Statutu WUM. Pyta też, czy Pani Minister planuje podjęcie przewidzianych prawem działań nadzorczych względem uczelni wyższych wskazanych w piśmie wnioskodawców, które podlegają nadzorowi MZ. Wnioskodawcy podkreślają bowiem, że także w statutach innych uczelni medycznych są procedury wyborcze tożsame bądź zbliżone do tych w Statucie WUM.

Odpowiedź Dariusza Wieczorka, ministra nauki

Uprzejmie informuję, iż w planowanej nowelizacji ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce jest przewidziana zmiana brzmienia art. 20 ust. 1 pkt 4 polegająca na wskazaniu, że członkiem rady uczelni może być osoba, która nie była prawomocnie ukarana karą dyscyplinarną. 

Zmiana ma na celu doprecyzowanie tego przepisu w związku z pojawiającymi się wątpliwościami interpretacyjnymi, a także jego uspójnienie z wymaganiem odnoszącym się do braku skazania wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, który również musi być prawomocny. Nieprawomocna kara dyscyplinarna nie będzie zatem wykluczać z członkostwa w radzie uczelni. Warunek ten będzie odnosił się również do osób pełniących funkcje lub będących członkami innych organów i gremiów regulowanych ustawą PSWN, gdyż stosuje się go odpowiednio do rektora (art. 24 ust. 5 ustawy PSWN), członków senatu uczelni (art. 29 ust. 5 ustawy PSWN), członków kolegium elektorów (art. 25 ust. 3 ustawy PSWN), organów statutowych uczelni (art. 32 ust. 1 ustawy PSWN), prezydenta federacji i członka zgromadzenia federacji (art. 171 ust. 4 ustawy PSWN), a także osób pełniących w uczelni funkcje kierownicze (art. 32 ust. 2 ustawy PSWN).

Odpowiedź Urszuli Demkow, podsekretarz stanu w MZ 

Po wejściu w życie ustawy z dnia 20 lipca 2018 r - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, senaty uczelni publicznych zostały zobligowane do uchwalenia Statutów zgodnych z brzmieniem uchwalonych ustaw. Statuty stosownie do brzmienia przepisu art. 227 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, wchodziły w życie z dniem 1 października 2019 r. Do tego czasu zastosowanie miały statuty obowiązujące w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Przepisy ustawy z dnia 20 lipca 2018 r - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, ani też ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, nie nakładały na uczelnie obowiązku przekazania projektowanych statutów do zaopiniowania lub akceptacji nadzorującemu ministrowi.

Senaty uczelni, zgodnie z autonomią nadaną im ustawowo, uchwaliły statuty, które zaczęły obowiązywać od 1 października 2019 r. Ministerstwo Zdrowia nie otrzymało sygnałów o możliwej niezgodności przepisów zawartych w statutach poszczególnych uczelni z przepisami ustawy, stąd brak było podstaw do weryfikacji tych statutów przez Ministerstwo Zdrowia.

Podczas wyborów Rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, do Ministerstwa Zdrowia wpłynęły pisma wskazujące na możliwość niezgodności części przepisów statutu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2018 r - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Minister Zdrowia, po analizie Statutu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego przyjętego uchwałą nr 34/2023 Senatu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego z dnia 23 października 2023 r., podjął rozstrzygnięcie nadzorcze dotyczące stwierdzenia nieważności par. 49 ust. 2 i 3 Statutu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w związku z ich niezgodnością z ustawą z dnia 20 lipca 2018 r - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Szczegółowe uzasadnienie podjętego rozstrzygnięcia zawarte jest w piśmie skierowanym do Przewodniczącego Senatu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, które załączam. Jednocześnie odpowiadając na pytanie czy planowane jest podjęcie działań nadzorczych względem uczelni wyższych wskazanych w załączonym do wystąpienia piśmie Wnioskodawców, zdecydowałam o weryfikacji statutów wymienionych uczelni medycznych. W przypadku stwierdzenia ich niezgodności z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2018 r - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce podjęte zostaną stosowne czynności nadzorcze.

VII.7033.77.2024