Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Komendy Głównej Policji w sprawie zwalczania przestępstw z nienawiści, w tym o szczegółowe dane statystyczne z okresu 2022-2024
• Z odpowiedzi wynika, że w tych latach policja stwierdzała po kilkaset takich przestępstw; wszczynano odpowiednio tyle postepowań. W tym okresie zatrzymano od 121 do 96 osób, a liczba podejrzanych wahała się między 386 a 270
• Przestępstwa te objęto Planem działań Policji na lata 2022-2025 w zakresie przeciwdziałania mowie nienawiści, przestępstwom nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość oraz propagowaniu faszyzmu i innych ustrojów totalitarnych
• Jego cele to m.in. ograniczanie wrogich postaw, poniżającego, dyskryminującego i upokarzającego traktowania oraz zakorzenionych stereotypów wobec różnych grup społecznych, współtworzenie atmosfery potępiającej wszelkie ustroje totalitarne oraz przeciwdziałającej radykalizacji postaw i światopoglądów skutkujących aktami agresji i wywołującej strach lub niepokój mniejszości społecznych

RPO, jako organ stojący na straży wolności i praw człowieka i obywatela, w tym na straży  zasady równego traktowania, obserwuje zjawisko przestępczości motywowanej uprzedzeniami. Dla oceny zjawiska i skutecznego mu przeciwdziałania ważne są wiarygodne dane.

Dlatego zastępca RPO Valeri Vachev  wystąpił do komendanta głównego Policji insp. Marka Boronia o informacje nt. działań  z lat 2022-2024 związanych ze zwalczaniem przestępstw z nienawiści, wraz ze wskazaniem:

• liczby przestępstw stwierdzonych z art. 119 § 1, art. 256 oraz art. 257 Kodeksu karnego, z wyszczególnieniem popełnionych z wykorzystaniem Internetu;
• liczby wszczętych oraz zakończonych postępowań dotyczących czynów stypizowanych w art. 119 § 1, art. 256 oraz art. 257 k.k.;
• liczby zatrzymanych osób;
• liczby osób, którym przedstawiono zarzuty karne oraz liczby przedstawionych zarzutów karnych.

Spytał też, czy w danych gromadzonych przez Policję uwzględniany jest motyw działania sprawców, w tym dotyczący przesłanek nieujętych wprost w przepisach karnych (jak postrzegana przez podejrzanego/sprawcę niepełnosprawność, wiek, płeć, czy orientacja seksualna pokrzywdzonego). Prosił o wyjaśnienie, czy prowadzone są szkolenia policjantów z  identyfikowania i zwalczania tej przestępczości i  czy przedstawiany jest dorobek orzeczniczy sądów krajowych i międzynarodowych. Pytał także, czy podczas szkoleń i codziennej pracy wykorzystywane są podręczniki lub inne opracowania tematyki antydyskryminacyjnej. 

Odpowiedź nadinsp. Tomasza Michułki, zastępcy komendanta głównego Policji 

Na wstępie należy podkreślić, że przestępstwa określone w art. 119 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, art. 256 § 1 i 2 k.k. oraz art. 257 k.k. są przejawem dyskryminacji i naruszeniem podstawowych praw człowieka. Ze względu na swój szczególny charakter, motywację sprawców i dużą społeczną szkodliwość czynów pozostają w stałym zainteresowaniu Policji.

Przestępstwa motywowane nienawiścią zostały objęte priorytetem nr III Komendanta Głównego Policji pn. Podniesienie efektywności działań Policji w celu realizacji oczekiwań społecznych w ramach Priorytetów Komendanta Głównego Policji na lata 2021-2025, co skutkuje między innymi monitorowaniem wszczętych i zakończonych postępowań przygotowawczych oraz podejmowaniem szeregu inicjatyw mających na celu skuteczne zapobieganie, przeciwdziałanie i zwalczanie przedmiotowych czynów. Wśród zadań służących realizacji tego priorytetu znalazło się działanie polegające na „Dostosowaniu działań profilaktycznych Policji do zdiagnozowanych zagrożeń społecznych m.in. w obszarze mowy nienawiści, w tym hejtu oraz przestępstw z nienawiści”.

Przestępstwa popełniane z nienawiści ze względu na dużą społeczną szkodliwość objęte są Planem działań Policji na lata 2022-2025 w zakresie przeciwdziałania mowie nienawiści, przestępstwom nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość oraz propagowaniu faszyzmu i innych ustrojów totalitarnych, za realizację, którego odpowiada Pełnomocnik Komendanta Głównego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka oraz Biuro Prewencji Komendy Głównej Policji. Główne cele tego Planu to:

1. ograniczanie skali mowy nienawiści (w tym hejtu w Internecie i mediach) prowadzącej do eskalacji nienawiści w postaci aktów przemocy i nawoływania do popełniania przestępstw,
2. systematyczna realizacja działań zmierzających do zapobiegania lub ograniczania przestępczości motywowanej nienawiścią (w tym w oparciu o bieżącą diagnozę rodzaju i skali zagrożeń występujących w środowiskach lokalnych),
3. ograniczanie negatywnych i wrogich postaw, poniżającego, dyskryminującego i upokarzającego traktowania oraz zakorzenionych stereotypów w stosunku do różnych grup społecznych,
4. współtworzenie społecznej atmosfery stanowczo potępiającej istnienie wszelkich ustrojów totalitarnych oraz przeciwdziałającej radykalizacji postaw i światopoglądów skutkujących aktami agresji i wywołującej strach lub niepokój mniejszości społecznych w Polsce,
5. redukcja w przestrzeni publicznej występowania wszelkich form propagowania ustrojów totalitarnych oraz naruszania godności człowieka z powodu różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo bezwyznaniowości, czy też innych przyczyn wynikających z cech niezbywalnych (trwałych).

W kontekście powyższego nadmienić należy, że ochrona praw człowieka w Policji oparta jest na sieci policyjnych pełnomocników i członków zespołów ds. ochrony praw człowieka. Skupia się m.in. na prewencji zachowań dyskryminacyjnych w działaniach policjantów, co w istocie ma także na celu podnoszenie efektywności w walce i zapobieganiu przestępstwom z nienawiści. Podejmowane przez pełnomocników działania mają na celu uświadamianie i uwrażliwianie policjantów i pracowników Policji na kwestie poszanowania godności, maksymalizowanie empatycznych postaw policjantów w stosunku do wszystkich osób przebywających w Polsce oraz dbanie o właściwe przygotowanie policjantów do reagowania w przypadku zaistnienia incydentów i przestępstw motywowanych nienawiścią.

Spośród innych przedsięwzięć Policji w latach 2020-2024 należy wymienić te, które były realizowane w ramach Porozumienia zawartego w dniu 28 sierpnia 2020 r. między Komendantem Głównym Policji a Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, w szczególności projekt „Edukacja antydyskryminacyjna - przedsięwzięcia szkoleniowe dla Policji na lata 2020-2024”, w ramach którego przeprowadzono szkolenia anty dyskryminacyjne o tematyce żydowskiej i romskiej. Aktualnie przedsięwzięcia szkoleniowe realizowane są także na podstawie Porozumienia o współpracy zawartego w dniu 22 marca 2023 r. między Komendantem Głównym Policji a Muzeum Historii Żydów Polskich Polin na lata 2023-2024, celem którego jest podniesienie wiedzy i kompetencji zawodowych funkcjonariuszy Policji w obszarze zapobiegania i walki z antysemityzmem oraz ochrony praw człowieka i równego traktowania, ze szczególnym uwzględnieniem tematyki anty dyskryminacyjnej. Z danych udostępnionych przez Muzeum Historii Żydów Polskich Polin wynika, że w tym przedsięwzięciu wzięło udział ok. 850 funkcjonariuszy Policji. Nadto we współpracy z Muzeum została opracowana i upowszechniona w Policji broszura pt. Antysemityzm Jako przestępstwo z nienawiści, wybrane zagadnienia z praktyki policyjnej”.

Biuro Prewencji oraz Biuro Kryminalne KGP podejmują inicjatywy mające na celu prewencję mowy nienawiści oraz zwalczanie przestępstw z nienawiści.

W corocznych seminariach organizowanych przez Biuro Prewencji KGP uczestniczą wojewódzcy koordynatorzy ds. profilaktyki społecznej oraz koordynatorzy odpowiedzialni za realizację Planu, a także wykładowcy szkół policyjnych realizujących zajęcia dydaktyczne w tym zakresie. Każdorazowo uczestniczy w nich Pełnomocnik Komendanta Głównego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka oraz zaproszeni prelegenci spoza Policji. Podczas seminariów prezentowane są m.in. zagadnienia dot. wpływu różnic kulturowych, narodowościowych i religijnych na postrzeganie człowieka, omawiane są podłoża uprzedzeń a także problematyka rozpoznawania i przeciwdziałania radykalizacji. W latach 2022-2024 w seminariach uczestniczyło ok. 60 funkcjonariuszy Policji.
Biuro Kryminalne KGP organizuje, odnoszące się do problematyki zwalczania przestępstw z nienawiści, narady służbowe połączone z warsztatami szkoleniowymi, w których jako prelegenci uczestniczą m.in. przedstawiciele Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR), Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Prokuratury Krajowej, a także zaproszeni eksperci. Podczas narad omawiane są m.in. prawne aspekty zwalczania przestępstw motywowanych uprzedzeniami, w tym czynów zabronionych popełnionych z wykorzystaniem sieci Internet oraz unijne dyrektywy.

Ponadto Biuro Kryminalne KGP we współpracy z komendami wojewódzkimi i Komendą Stołeczną Policji monitoruje wszczęte i zakończone postępowania przygotowawcze dotyczące przestępstw motywowanych nienawiścią. Zadanie to realizują wyznaczeni Biurze Kryminalnym KGP oraz komendach wojewódzkich i Komendzie Stołecznej Policji koordynatorzy. Gromadzone przez nich dane są poddawane analizie i wykorzystywane m.in. do rozpoznania skali zjawiska, sposobów działania sprawców oraz potrzeb szkoleniowych funkcjonariuszy Policji.

W latach 2022-2024 przedstawiciele Komendy Głównej Policji uczestniczyli ponadto w innych przedsięwzięciach związanych z zapobieganiem i zwalczaniem tego rodzaju przestępstw:

• w spotkaniu zorganizowanym w MSWiA dot. kolejnej edycji rządowego programu „Ograniczenia Przestępczości i Aspołecznych Zachowań Razem Bezpieczniej im. Władysława Stasiaka na lata 2025-2028”,
• w spotkaniu z delegatami ODIHR nt. sytuacji społeczności romskiej w Polsce,
• w posiedzeniu Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI), - w spotkaniu z organizacją pozarządową The Abraham Global Peace Initiative, 
• w spotkaniu z przedstawicielami Ambasady USA w Warszawie nt. działań podejmowanych przez Policję w zwalczaniu przestępstw z nienawiści,
• w spotkaniu ze Związkiem Ukraińców w Polsce poświęconemu przestępstwom z nienawiści skierowanym przeciwko społeczności ukraińskiej w Polsce,
• w konferencji nt. przeciwdziałanie antysemityzmowi w Polsce: Integracja działań i współpraca ”,
• w konferencji nt. „Wyzwania XXI wieku - mowa nienawiści i przestępstwa w cyberprzestrzeni” z udziałem ok. 70 funkcjonariuszy zajmujących się przedmiotową problematyką w poszczególnych garnizonach policyjnych.

Zadania związane ze zwalczaniem przestępstw z nienawiści realizuje także od 2024 r. Centrum Szkolenia Policji w Legionowie będące odpowiedzialne za prowadzenie kursu specjalistycznego dot. zapobiegania przestępstwom z nienawiści i ich zwalczania, w którym uczestniczą policjanci zwalczający tego rodzaju przestępstwa. Celem kursu jest przygotowanie funkcjonariuszy do prowadzenia zajęć w ramach lokalnego doskonalenia zawodowego do dalszego zapobiegania przestępstwom z nienawiści i ich zwalczania. W 2024 r. odbyły się trzy edycje kursu, w którym udział wzięło łącznie 46 osób. Zajęcia podczas tego kursu prowadzą także eksperci spoza Policji, w szczególności z ODIHR, Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji, Muzeum Historii Żydów Polskich Polin oraz prokuratorzy. Podczas realizacji kursu wykorzystywany jest podręcznik TAHCLE (Training Against Hate Crime for Law Enforcement, OBWE/ODIHR 2023).

Odnosząc się do pytania dotyczącego gromadzenia danych uprzejmie informuję, że informacje o przestępstwach, w tym o przestępstwach z nienawiści, są rejestrowane w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji (dalej zwany „KSIP”), który funkcjonuje na podstawie art. 21nb ust. 1 ustawy o Policji. Rejestracja przestępstw dokonywana jest na podstawie formularzy rejestracyjnych określonych w § 42 ust. 7 Zarządzenia nr 70 Komendanta Głównego Policji z dnia 2 grudnia 2019 r. w sprawie Krajowego Systemu Informacyjnego Policji. Jednocześnie informuję, iż wartości modus operandi nie są obligatoryjne przy rejestracji przestępstwa w KSIP, wobec czego liczba przestępstw stwierdzonych z uwzględnieniem jakiejkolwiek wartości modus operandi będzie pewną częścią stanu faktycznego poruszanego zagadnienia.

Od stycznia 2022 r. dane dotyczące przestępstw z nienawiści są także monitorowane w Elektronicznym Rejestrze Czynności Dochodzeniowo-Śledczych (ERCDŚ), który jest systemem wspomagającym. W jednej z zakładek ewidencyjnych ERCDŚ został utworzony formularz zgodny z wymogami raportu ODIHR, w którym określone zostały tła (motywacje) z jakich popełnione zostały przestępstwa. Należą do nich motywacje: antychrześcijańskie, antymuzułmańskie, antyromskie, antysemickie, inne ze względu na religię lub przekonania, propagowanie faszyzmu lub innego totalitarnego ustroju państwa, przeciwko osobom LGBTI, ze względu na płeć, wobec osób niepełnosprawnych, rasistowskie i ksenofobiczne oraz wobec innych grup. Niemniej, tylko dane z KSIP mają walor statystyczny. Zbiorcze sprawozdania dotyczące wszczętych postępowań przygotowawczych o przestępstwa z nienawiści co miesiąc przesyłane są do Departamentu Porządku Publicznego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Poniżej przedstawiam wnioskowane dane uzyskane z KSIP, zgodnie ze sposobem i zakresem gromadzenia danych (w załączniku na dole strony)

Komenda Główna Policji podejmuje także inicjatywy oraz przedsięwzięcia mające na celu uwrażliwienie społeczeństwa, a także funkcjonariuszy Policji na problemy związane z mową nienawiści, a także zapobieganiem i zwalczaniem przestępstw z nienawiści. Warto podkreślić, że zgodnie z wytycznymi Prokuratora Generalnego z 2014 r. postępowania z nienawiści podlegają szczególnemu nadzorowi prokuratury. Wobec powyższego jednostka Policji przekazuje zgromadzony materiał dowodowy do prokuratury celem dokonania prawno-karnej oceny.

Ponadto pragnę poinformować, że Policja oczekuje na rezultat prac powołanego przez Prokuratora Generalnego Adama Bodnara Zespołu doradców przy Prokuratorze Generalnym do spraw przeciwdziałania mowie nienawiści i przestępstwom motywowanym uprzedzeniami, którego jednym z zadań jest opracowanie zbioru dobrych praktyk i rekomendacji co do metod przeciwdziałania mowie nienawiści i przestępstwom motywowanych uprzedzeniami, a także opracowanie, we współdziałaniu z Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury, materiałów szkoleniowych dotyczących przedmiotowej problematyki.

XI.518.50.2017