Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich na wniosek stron przystąpił do postępowań przed sądami krajowymi, w ramach których skierowano pytania prejudycjalne do TSUE
• Jako uczestnik postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej, RPO przedstawił swoje stanowisko co do pytań
• Zdaniem RPO, rozstrzygnięcia Trybunału będą miało wpływ na tysiące toczących się w Polsce spraw, dotyczących konsumenckich kredytów indeksowanych i denominowanych do franka szwajcarskiego
• Odpowiedź TSUE w jednej ze spraw (C-198/20) odzwierciedla stanowisko Rzecznika - ograniczenie kontroli abuzywności wyłącznie do umów zawartych przez konsumentów, którzy wykazali się odpowiednią starannością przy zawieraniu umowy, jest radykalnie sprzeczne z paradygmatem ochrony konsumenta, jaki tworzy dyrektywa 93/13

Sprawa C-198/20 (pytania prawne Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie z 11maja 2020 r.)

Treść pytań dostępna jest na stronach TSUE.

Polskie sądy wciąż doświadczają trudności z przyswojeniem aksjologii ochrony konsumenta, leżącej u podstaw dyrektywy 93/13.

Zdaniem Rzecznika, pytania przedstawione przez sąd odsyłający stanowią jaskrawy (a jednocześnie utrwalony i powtarzalny) przykład niezrozumienia założeń, na jakich opiera się ochrona przyznawana konsumentom przez dyrektywę 93/13 oraz mechanizmów, jakie powinny zafunkcjonować na poziomie krajowym w celu zagwarantowania skuteczności takiej ochrony.

Sąd krajowy próbuje ustalić, czy fakt, że konsument nie przeczytał umowy bądź też jej po przeczytaniu nie zrozumiał, wyłącza kontrolę abuzywności umowy zawartej przez konsumenta. Sąd przy tym wydaje się przyjmować, że niedostatecznie staranne zachowanie konsumenta można uznać za tożsame ze świadomą zgodą na abuzywność postanowień ujętych w umowie.

Zdaniem RPO ograniczenie kontroli abuzywności wyłącznie do umów zawartych przez konsumentów, którzy wykazali się odpowiednią starannością przy zawieraniu umowy, jest radykalnie sprzeczne z paradygmatem ochrony konsumenta, jaki tworzy dyrektywa 93/13.

Odpowiedź TSUE

Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości z 10 czerwca 2021 r., ochrona przewidziana w dyrektywie 93/13 przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko temu, którego można uznać za „właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego”. Trybunał wyjaśnił, że zakwalifikowanie danej osoby jako „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 nie zależy od jej zachowania, choćby było ono niedbałe, przy zawieraniu umowy kredytu.

Trybunał przypomniał, że konsument znajduje się w słabszej pozycji niż przedsiębiorca -zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania i w związku z tym godzi on się na postanowienia umowne sporządzone uprzednio przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść (wyrok z dnia 21 marca 2019 r., Pouvin i Dijoux, C-590/17, EU:C:2019:232, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo). Trybunał podkreślił również, że stanowisko w tej sprawie jest potwierdzeniem dotychczasowej linii orzeczniczej.

Odpowiedź udzielona przez Trybunał odzwierciedla stanowisko przedstawione w sprawie przez RPO.

Sprawa C-212/20 (pytania prawne Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli z 12 maja 2020 r.)

Treść pytań prejudycjalnych dostępna jest na stronach TSUE. 

Biorąc pod uwagę treść pytań sformułowanych przez sąd odsyłający, Rzecznik Praw Obywatelskich ma wątpliwości, czy zachodzi potrzeba udzielenia na nie odpowiedzi. Jednakże, mając na uwadze zaprezentowane przez sąd pytający stanowisko, w ocenie Rzecznika, bezpośrednia wypowiedź Trybunału, w sprawie dotyczącej polskiego rynku kredytów hipotecznych, tzw. "kredytów frankowych”, usprawni proces prawidłowej implementacji prawa europejskiego w Polsce.

Zdaniem Rzecznika, pytania zadane przez sąd odsyłający w niniejszej sprawie mają na celu stworzenie instrumentarium, które umożliwi obejście rozwiązań, wypracowanych dotychczas przez Trybunał na tle mechanizmu kontroli abuzywności, przede wszystkim w przedmiocie zakazu podejmowania przez sąd działań mających na celu zmianę treści abuzywnego postanowienia.

W tej sprawie sąd odsyłający proponuje modyfikacje mechanizmu kontroli transparentności klauzul dotyczących głównego świadczenia stron. Modyfikacje te są niezgodne z dotychczasowym orzecznictwem TSUE, a ich skutkiem jest wyłączenie kontroli abuzywności takich klauzul, nawet o ile są one nietransparentne. W ocenie Rzecznika, rozumowanie sądu odsyłającego oparte jest na błędnym rozumieniu treści prawa: dyrektywy 93/13, relacji między przepisami krajowymi i prawem UE oraz prawa krajowego. Ewentualne przyjęcie argumentacji prezentowanej przez sąd wyłączy możliwość zapewnienia polskim konsumentom efektywnej ochrony, wymaganej na tle dyrektywy 93/13, prowadząc do erozji stosowania prawa konsumenckiego w Polsce.

W konkluzji, Rzecznik ponownie wskazał, że kwestie podniesione bądź poruszone przez sąd odsyłający w niniejszej sprawie w przeważającej części nie budzą wątpliwości z punktu z widzenia prawa europejskiego. Jednakże, gdyby Trybunał stwierdził, że kwestie związane ze stosowaniem art. 5 dyrektywy nie zostały odpowiednio wyjaśnione w dotychczasowym orzecznictwie, Rzecznik sformułował propozycję odpowiedzi na pytania sądu odsyłającego.

V.511.136.2020, V.511.388.2020