Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rząd zapowiada stworzenie spójnego systemu orzekania o niepełnosprawności
• Nadal nie ma pewności, czy uwzględni on podstawowe kwestie: to, czy osobę z niepełnosprawnością będzie się nadal traktować przedmiotowo (jako kogoś „niezdolnego do pracy” i „osobę niesamodzielną”), czy podmiotowo (jako osobę wymagającą wsparcia w samodzielnym życiu)
• Ponieważ z dostępnych informacji wynika, że są problemy z prawidłowym uwzględnieniem w nowych rozwiązaniach standardów wyznaczonych przez Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych, RPO proponuje pomoc swej Komisji Ekspertów do spraw Osób z Niepełnosprawnością

W Polsce funkcjonuje aż sześć  systemów orzekania o niepełnosprawności, w tym cztery systemy ustalają uprawnienia do świadczeń rentowych (w ramach ZUS, KRUS, MSWiA i MON), i piaty o stopniu niepełnosprawności oraz szósty  w zakresie potrzeb kształcenia specjalnego.. Przepisy są sprzeczne, dezorientują osoby z niepełnosprawnościami i utrudniają im korzystanie ze swoich praw.

Przykładowo, według ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych „niepełnosprawność” oznacza niezdolność do pracy i wykonywania ról społecznych, a tymczasem wiele osób z niepełnosprawnościami z powodzeniem pracuje i wykonuje różne role społeczne.

RPO od wielu lat zwraca uwagę na potrzebę zmian systemu orzekania. Prace w tym kierunku są prowadzone. W odpowiedzi na wystąpienie RPO prezes ZUS, która stoi na czele Międzyresortowego Zespołu do spraw Opracowania Systemu Orzekania o Niepełnosprawności, napisała, że zespół ten przyjął już koncepcję integracji systemów orzeczniczych. Ma więc powstać jeden system orzekania we wszystkich obszarach życia, w tym m.in. edukacji, pracy, zabezpieczenia społecznego i zdrowia.

To – jak podkreśla RPO – realizacja jednego z najważniejszych postulatów zgłaszanych przez organizacje osób niepełnosprawnych lub działających na ich rzecz, a także Rzecznika Praw Obywatelskich.

Problem nie kończy się jednak na uspójnieniu systemu. Ważne jest, na jakich wartościach zostanie on oparty. Czy nadal skupiać się będzie na dysfunkcjach osoby stającej przed komisją, czy – jak wymagają tego standardy międzynarodowe – na jej potencjale i tym, jak go wspomóc.

- Wobec lakoniczności otrzymanych wyjaśnień, z przykrością muszę stwierdzić, że dotychczas nie uzyskałem informacji pozwalających na ocenę, czy takie założenia legły u podstaw projektowanej ustawy – napisał do prezes ZUS Gertrudy Uścińskiej rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar.

RPO od lat powtarza, że zgodnie z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych, system powinien pozwalać na określenie zindywidualizowanego wsparcia potrzebnego danej osobie, zarówno o charakterze finansowym, jak i niefinansowym. Stosowane obecnie trzy stopnie niepełnosprawności są niewystarczające.

Według Rzecznika nowy system orzeczniczy powinien skupiać się na potencjale osoby z niepełnosprawnością, nie zaś na jej dysfunkcjach. Niepokój musi więc budzić pojawiająca się w przestrzeni publicznej informacja, że w planowanym przez Zespół systemie ma się pojawić kategoria „niesamodzielności” oraz orzekanie o „stopniu niesamodzielności”.

- W swojej odpowiedzi Pani Prezes nie odniosła się do kwestii potrzeby zastosowania w nowym systemie orzekania terminologii spójnej z Konwencją. Tymczasem, wedle doniesień medialnych, nadal planowane jest wprowadzenie orzekania „o niesamodzielności”.

W związku z tym uprzejmie proszę o przedstawienie wyników analiz dokonanych przez Międzyresortowy Zespół, w ramach zakończonych już etapów prac, wskazanych w piśmie Pani Prezes z dnia 22 maja 2018 r., tj. zestawienie dotyczące przeglądu funkcjonujących systemów orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy oraz założenia do projektu ustawy o orzekaniu o niepełnosprawności i niezdolności do pracy – pisze RPO. - Ponadto będę zobowiązany za uszczegółowienie informacji o udziale w pracach ww. Zespołu przedstawicieli organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami, poprzez wskazanie, jakie organizacje zostały zaproszone do współpracy oraz w jaki sposób przeprowadzano konsultacje z przedstawicielami środowiska osób z niepełnosprawnościami na poszczególnych etapach prac Międzyresortowego Zespołu.

Jednocześnie pozwalam sobie zaproponować Pani Prezes spotkanie konsultacyjne w sprawie reformy orzecznictwa, z udziałem członków i członkiń działającej przy Rzeczniku Praw Obywatelskich Komisji Ekspertów do spraw Osób z Niepełnosprawnością, które mogłoby przyczynić się do właściwego uwzględnienia w przygotowywanym projekcie ustawy standardów wyznaczonych przez Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych – napisał Adam Bodnar.