Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do Biura RPO nadal wpływają skargi, że program "Czyste Powietrze" nie zapewnia standardów demokratycznego państwa prawnego  
• W odbiorze społecznym z ofertami wsparcia finansowego instytucji państwowych nierozłącznie wiąże się gwarancja bezpieczeństwa skorzystania z nich przez obywateli
• Tymczasem wielu z nich zmaga się z problemami poprzedniej edycji Programu, bo zostali oszukani przez nieuczciwe firmy, a państwo zostawiło ich samych sobie
• Rzecznik Praw Obywatelskich występuje w tej sprawie do Minister Klimatu i Środowiska

Nadal utrzymują się systemowe problemy z korzystania przez obywateli ze wsparcia finansowego oferowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Program ma służyć poprawie ich warunków mieszkaniowych dzięki inwestycjom w nowe, ekologiczne źródła ogrzewania domów i termomodernizację. 

Problematyczne i krzywdzące dla obywateli jest jednak zaistniałe na gruncie poprzednich edycji Programu dochodzenie przez Fundusz zwrotu kwot dofinansowań – wypłaconych bezpośrednio wykonawcom – od samych beneficjentów.

Chodzi o sytuacje, gdy beneficjenci stali się ofiarami nieuczciwych firm, w ogóle nierealizujących inwestycji,  bądź też wykonujących je nieprawidłowo. Często firmy, po uzyskaniu pełnomocnictwa pozwalającego na załatwienie formalności - za czym szło także wypłacenie kwoty dofinansowania - zrywały  kontakt lub bez uzgodnienia z beneficjentami wnioskowały o najwyższy stopień dofinansowania, samowolnie rozszerzając zakres inwestycji. 

Beneficjenci wiedzą, że to oni są stronami umów z Funduszem. Nie rozumieją zaś dlaczego mają ponosić koszty błędów osób trzecich. Zostają z cudzym długiem i bez oczekiwanej inwestycji. W szczególnie trudnym położeniu stawia to osoby starsze i schorowane, dla których zapewnienie optymalnego ciepła w domu wiąże się z wyrzeczeniami budżetowymi oraz rodziny z małymi dziećmi, podatnymi na infekcje układu oddechowego podczas chłodów.

Beneficjenci podkreślają, że dochodzone kwoty przekraczają ich możliwości. Ich poczucie krzywdy i niesprawiedliwości pogłębia fakt, iż Program był szeroko promowany. Wywoływało to wrażenie opłacalności  i bezpieczeństwa całego przedsięwzięcia.

Nadużycia  firm wykonawczych Fundusz dostrzegł  już w pierwszej połowie 2024 r., gdy w 12 proc. skontrolowanych umów stwierdzono nieprawidłowości. Kierował zawiadomienia do organów ścigania, tak jak i sami oszukani beneficjenci. 

Było to także powodem czasowego zawieszenia Programu (do 31 marca 2025 r.) i przeprowadzenia jego reformy, zakładającej m.in.  wpłatę zaliczki na konto celowe beneficjenta,  a nie wykonawcy oraz częstsze kontrole. 

Zwracając uwagę, że skutki nieuczciwych działań wykonawców ponoszą beneficjenci, nie zapowiedziano jednak systemowych rozwiązań mających na celu wsparcie ich w tej sytuacji.

Głównym zarzutem skarg oszukanych beneficjentów był fakt pozostawienia ich przez państwo samym sobie. Zdaniem skarżących powinna im przysługiwać ochrona prawna, choćby w formie zawieszenia obowiązku zwrotu dofinansowania do czasu zakończenia postępowania karnego i egzekucji komorniczej u nieuczciwego wykonawcy.

Dlatego RPO z aprobatą przyjął rozpoczęcie przez MKiŚ prac nad ustawą o pomocy poszkodowanym, wyrażając nadzieję że ich efektem będzie realne wsparcie dla oszukanych.

W piśmie do MKiŚ  Marcin Wiącek zwraca uwagę na szczegółowe zagadnienia, jak: 

• wymóg posiadania prawa własności domu od minimum 3 lat,
  skomplikowane zasady Programu,
• nieterminowość działania Funduszu,
• możliwość odebrania dofinansowania pomimo wcześniejszej akceptacji przedsięwzięcia,
• niewystarczająca ochrona prawna interesów adresatów Programu.

Marcin Wiącek prosi minister Paulinę Henning-Kloskę o analizę opisanych problemów, a także stanowisko co do możliwości objęcia dofinansowań Funduszu reżimem administracyjnoprawnym. Pyta też o planowany termin opublikowania projektu ustawy o pomocy osobom poszkodowanym w programie "Czyste Powietrze".

V.7200.98.2025