Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowe pozwala dziś na instrumentalne wszczynanie postępowań karno-skarbowych w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego
• Rzecznik Praw Obywatelskich bardzo pozytywnie ocenia propozycję uchylenia tego przepisu w projekcie deregulacji prawa gospodarczego przygotowanym przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii 
• RPO zgłasza jednak także i krytyczne uwagi do tego projektu  

Marcin Wiącek przedstawił sekretarzowi stanu w MRiT Jackowi Tomczakowi uwagi do niektórych przepisów projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu deregulacji prawa gospodarczego i administracyjnego oraz doskonalenia zasad opracowywania prawa gospodarczego (nr UA8).

Zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego

Proponuje się nadanie nowego brzmienia art. 485 § 4 Kpc, przy czym - zgodnie z uzasadnieniem projektu - ma być to jedynie dostosowanie go do jednoczesnych zmian w Prawie wekslowym (wprowadzenie instytucji weksla elektronicznego). Propozycja spowoduje wszakże wyeliminowanie istotnego z punktu widzenia konsumentów instrumentu chroniącego ich interesy. Stosownie do aktualnego brzmienia art. 485 § 2 zd. czwarte Kpc, treść pozwu w postępowaniu nakazowym z weksla, skierowanego przeciwko osobie fizycznej, musi zawierać oświadczenie o tym, czy dochodzone roszczenie powstało w związku z umową zawartą z konsumentem. 

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 485 § 4 Kodeksu, „jeżeli nie załączono oryginału weksla lub czeku lub w treści pozwu nie zamieszczono oświadczenia, o którym mowa w § 2 zdanie czwarte, przewodniczący wzywa powoda do ich złożenia pod rygorem zwrotu pozwu na podstawie art. 130". Proponowany art. 485 § 4 Kodeksu nie wskazuje jednak braku oświadczenia o charakterze umowy (konsumenckim lub nie), z którą związane jest dochodzone z weksla przeciwko osobie fizycznej roszczenie jako braku formalnego powodującego - w razie nieuzupełnienia - zwrot pozwu.

Zmiany w Kodeksie postępowania administracyjnego i Ordynacji podatkowej w zakresie umarzania postępowania zawieszonego z urzędu 

Projekt zakłada wprowadzenie obowiązku (w przypadku Kodeksu postępowania administracyjnego) i możliwości (w przypadku Ordynacji podatkowej) umarzania postępowań wszczętych na wniosek a zawieszonych z urzędu, jeżeli w okresie trzech lat od daty zawieszenia nie zostaną usunięte przyczyny uzasadniające zawieszenie postępowania. Ma to dotyczyć przypadków zawieszenia postępowania z powodu śmierci strony, jej przedstawiciela ustawowego, utraty zdolności do czynności prawnych przez stronę lub jej przedstawiciela ustawowego, wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, a w przypadku Ordynacji podatkowej, także zawieszenia z powodu konieczności rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego. Umorzenie ma następować w drodze decyzji w przypadku braku sprzeciwu stron i braku zagrożenia dla interesu społecznego.

Propozycję należy uznać za wątpliwą, biorąc pod uwagę ogólne zasady procedur administracyjnej i podatkowej. Konstrukcja projektowanych regulacji zakłada bowiem wydanie decyzji kończącej postępowanie w sytuacji, w której jedna ze stron postępowania nie jest zidentyfikowana (nieustaleni następcy prawni zmarłego) lub nie jest należycie reprezentowana. 

Oznaczałoby to de facto dokonanie wyłomu w zasadzie czynnego udziału stron w postępowaniu  i otwierało potencjalnie możliwość co najmniej wznawiania postępowań zakończonych w ten sposób. 

Perspektywa taka rysuje się szczególnie wyraźnie w przypadku proponowanych zmian w Kpa, które jednoznacznie i wprost nakazują pomijać stronę lub strony, które nie są zidentyfikowane lub nie są należycie reprezentowane („organ [...] umarza postępowanie, o ile nie sprzeciwiają się temu pozostałe strony") i nakazują odstępować od doręczenia decyzji umarzającej postępowanie - "lege non distunguente" wszystkim stronom postępowania, nie tylko tej, której dotyczyła podstawa zawieszenia postępowania. 

To ostatnie rozwiązanie ocenić należy jako bezprecedensowe odstępstwo od zasady oficjalności doręczeń na gruncie Kodeksu, który w obecnym brzmieniu rezerwuje możliwość pozostawienia pisma w aktach ze skutkiem doręczenia wyłącznie w sytuacji, w której adres jego adresata nie jest znany.

Odnosząc się do możliwości umarzania postępowań podatkowych zawieszonych z powodu wystąpienia zagadnienia wstępnego, należy wskazać, że w żaden sposób nie wyjaśniono potrzeby tej zmiany. Fakt, że propozycja wprowadzenia możliwości umarzania postępowań zawieszonych z tej przyczyny dotyczy tylko Ordynacji podatkowej, podczas gdy w odniesieniu do innych przyczyn zawieszenia są one analogiczne, sugeruje wręcz, że tego rodzaju rozwiązanie wprowadzono do projektu nieintencjonalnie.

W świetle powyższego RPO wyraża opinię, że propozycje tych zmian ustaw procesowych wymagają co najmniej powtórnej i wnikliwej analizy (w szczególności pod kątem spójności z zasadami ogólnymi tych procedur) i uzupełnienia uzasadnienia projektu.

Inne zmiany w Ordynacji podatkowej

Niezwykle pozytywnie RPO ocenia propozycję uchylenia art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, który aktualnie pozwala na instrumentalne wszczynanie postępowań karno-skarbowych w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Wykluczenie tego rodzaju praktyki, która od lat jest przedmiotem krytyki ze strony Rzecznika (por. m.in. nierozpoznany od ponad dekady wniosek Rzecznika do Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt K 31/14), jest ze wszech miar wskazane.

Rzecznik - z perspektywy organu stojącego na straży także praw podatników - zwraca uwagę na otrzymane ze strony przedstawicieli rządu zapewnienie o rozwiązaniu problemu związanego z jego dostępem do akt stanowiących tajemnicę skarbową. 

Obecnie, wobec brzmienia art. 297 § 1 pkt 4 Ordynacji, dostęp taki możliwy jest dla Rzecznika wyłącznie w związku z jego udziałem w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Powoduje, że Rzecznik ma niezwykle ograniczone możliwości weryfikacji ewentualnego naruszenia praw podatników w sprawach, które (jeszcze) na wokandę sądową nie trafiły. Uzyskanie takiego dostępu wymaga przy tym formalnego zgłoszenia przez Rzecznika udziału w postępowaniu przed sądem administracyjnym, gdy tymczasem bez uprzedniego dostępu do akt objętych tajemnicą skarbową Rzecznik nie jest często w stanie ocenić podstaw do swojej interwencji procesowej. 

Ze stanowiska Ministra Finansów z 28 lutego 2024 r. wynika, że uznaje on usunięcie wskazanej przeszkody za nie budzące wątpliwości i problem ten zostanie uwzględniony „przy najbliższej nowelizacji Ordynacji podatkowej". Z uwagi na to, że omawiana zmiana wpisuje się swoim charakterem w cele projektowanej ustawy, która nadto jest „najbliższą" (planowane przyjęcie przez Radę Ministrów projektu w II kwartale br.) rządową propozycją nowelizacji Ordynacji podatkowej, RPO prosi o rozważenie stosownego uzupełnienia projektu.

V.022.9.2024