Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Dostęp do ochrony zdrowia dla osób głuchych, walka o dostępność tegorocznej kampanii wyborczej, dyskryminacja głuchych uczniów we wrocławskiej szkole – to główne tematy podjęte przez Komisję Ekspertów ds. Osób Głuchych. Spotkanie odbyło się 17 stycznia br. w Biurze RPO.

Ochrona zdrowia: tłumaczenie PJM jest potrzebne też osobom słyszącym

Dostęp do ochrony zdrowia dla osób głuchych od lat jest wyzwaniem, a podmioty publiczne mimo swoich obowiązków, zapisanych w polskim prawie – wciąż uchylają się od zapewnienia tej grupie tłumaczy polskiego języka migowego (PJM).

Ostatnie interwencje Rzecznika Praw Obywatelskich w tych sprawach przedstawiła Dorota Beker, starsza prawniczka z Zespołu ds. Równego Traktowania:

• wystąpienie RPO do prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia - dedykowane realizacji potrzeb osób głuchych, szczególnie w zakresie dostępu do tłumacza PJM w placówkach medycznych.
• wystąpienie RPO dotyczące ogólnej sytuacji pacjentów z niepełnosprawnością i pacjentów ze szczególnymi potrzebami, skierowane do Rzecznika Praw Pacjenta (RPP). RPO zwrócił się z prośbą o podzielenie się danymi z Biura RPP na temat m.in.: skarg na brak dostępności, jakie szczególne wyzwania w zakresie dostępności i świadczeń opieki zdrowotnej identyfikuje RPP.

Biuro RPO ma świadomość argumentów głuchych pacjentów dotyczących prawa zapewniania tłumaczy PJM przez placówki medyczne. Dorota Beker przypomniała najczęstsze tematy dyskryminacji wobec głuchych pacjentów, to między innymi:   

• wymaganie placówki medycznej zapewnienia tłumaczy PJM we własnym zakresie osoby głuchej, co jest niezgodne z obowiązującym prawem,
• powszechne i nieprawdziwe przekonanie wśród lekarzy o tym, że wszyscy głusi znają język polski w piśmie lub rozumieją język polski z ruchu warg,
• personel medyczny wykorzystuje słyszące dzieci głuchych pacjentów w roli tłumaczy PJM. Dzieci nie powinny być angażowane i zmuszane do przekazywania trudnych informacji i wiadomości zdrowotnych.

Monika Folwarczny z Fundacji Głucha Polska podkreśliła, że osoby słyszące, w tym lekarze, często zapominają, że tłumaczenie PJM jest potrzebne również dla nich po to, by zrozumieć głuchego pacjenta i prowadzić rozmowę.

- Tłumaczenie PJM działa w dwie strony. Należy zwracać uwagę, że to jest komunikacja obustronna, to jest rozmowa, a nie tylko przekaz od lekarza do pacjenta – mówiła.

Stanisław Porowski, prezes Stowarzyszenia Polskiego Instytutu Praw Głuchych (SPIPG), poinformował Komisję o tym, że we wrześniu 2024 r. Instytut złożył do Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) petycję, zgodną z Ustawą o języku migowym i Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Petycja dotyczyła:

• zobowiązania podmiotów leczniczych do respektowania prawa osób głuchych do tłumacza PJM
• by podmioty lecznicze miały obligatoryjny obowiązek zapewnienia osobom głuchym dostępu do tłumaczy PJM.

Ekspert podkreślił, że Instytut wciąż czeka na odpowiedź NFZ. Prezes Porowski podziękował również Pełnomocniczce ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami, Monice Wiszyńskiej – Rakowskiej, za wsparcie informacyjne. Dzięki temu Prezes Porowski mógł złożyć wniosek o zapewnienie dostępności w postaci tłumacza PJM do Instytutu Medycznego.

Następnie eksperci podjęli dyskusję nad pomysłami, co można zrobić w ramach Komisji, by podjąć działania na rzecz poprawy dostępności do tłumaczy PJM w placówkach medycznych.

Dostępna kampania wyborcza

Barbara Imiołczyk, prowadząca spotkanie Dyrektorka Centrum Projektów Społecznych, przedstawiła plany działania Biura RPO dotyczące kampanii „Wybory dostępne”.

Biuro RPO koncentruje się na propagowaniu dostępności kampanii wyborczych kandydatów na Prezydenta. Ważne jest, by osoby z różnymi niepełnosprawnościami i osoby głuche miały dostęp do informacji: komunikatów, transmisji, spotkań kandydatów z wyborcami i wybroczyniami. Dyrektor Imiołczyk zachęciła ekspertów do składania wniosków o zapewnienie dostępności spotkań do komitetów wyborczych.

Drugim działaniem w ramach kampanii „Wybory dostępne” jest akcja uświadamiająca na social mediach. Akcja polega na nagrywaniu krótkich „świadectw” – filmików lub rolek, w których osoba wyjaśnia, dlaczego potrzebuje dostępności i jaki wpływ ma brak dostępności na jej życie.

- Wyobrażam sobie, że osoba głucha mogłaby powiedzieć, na przykład: „Potrzebuję tłumacza PJM, ponieważ nie rozumiem tego, o czym mówicie na spotkaniach i w materiałach z kampanii wyborczej. Nie rozumiem języka polskiego języka. Nie mogę przeczytać informacji. Nie rozumiem treści transmisji. Brak tłumacza PJM odbiera mi możliwość poznania poglądów, postulatów i planu działania kandydata na Prezydenta. Osoby głuche są częścią społeczeństwa, są uczestnikami życia publicznego. Mają prawo świadomie wybierać Prezydenta” – mówiła Dyrektor Imiołczyk.

Przy omawianym temacie, planami działań podzielił się również prezes Porowski. Stowarzyszenie Polski Instytut Praw Głuchych będzie składać pisma – apele do Sztabów Wyborczych Kandydatów na Prezydenta RP z prośbą o zapewnienie dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Instytut podejmie także pismo do Dyrektora Generalnego TVP i Dyrektora TVP INFO z prośbą o zapewnienie dostępności debaty prezydenckiej w formie napisów i tłumaczeń na PJM. Całość wypowiedzi prezesa Zarządu SPIPG znajduje się na końcu tekstu w dodatkowych materiałach.

Następnie eksperci komisji skupili się na dyskusji dotyczącej dostępności materiałów z Państwowej Komisji Wyborczej oraz wyborze działań dotyczących omawianego tematu.

Dyskryminacja uczniów głuchych we Wrocławiu

Kolejnym punktem programu spotkania był temat dyskryminacji głuchych uczniów przez nauczycieli w Dolnośląskim Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 12 dla Uczniów Niesłyszących i Słabosłyszących oraz z innymi niepełnosprawnościami we Wrocławiu.

W problematykę sprawy wprowadziła zebranych Kajetana Maciejska-Roczan, wiceprezeska Zarządu Głównego Polskiego Związku Głuchych.

Następnie pełnomocniczka Rzecznika Praw Obywatelskich z Biura Terenowego RPO we Wrocławiu, Katarzyna Sobańska-Laskowska, poinformowała Komisję o podjętych działaniach w tej sprawie, między innymi o skierowaniu pisma do dolnośląskiego kuratora oświaty z prośbą o zbadanie sprawy oraz do marszałka województwa, który jest organem prowadzącym szkołę, z prośbą o ocenę pracy dyrektora placówki. W odpowiedzi na pismo, kuratorium pootrzymuje stanowisko, że szkoła nie ma obowiązku ustawowego zatrudniania nauczycieli znających polski język migowy, ponieważ jest to szkoła, do której uczęszczają dzieci z również z innymi niepełnosprawnościami. Z kolei marszałek województwa poinformował o przeprowadzeniu oceny okresowej dyrektora w marcu. Pełnomocniczka potwierdziła, że Biuro Terenowe RPO dalej działa w tej sprawie.

Do sprawy odniosła się również Monika Folwarczny, która brała udział w spotkaniu rodziców ze szkołą oraz została zatrudniona jako jeden z dwóch tłumaczy na lekcje dla uczniów.

Eksperci Komisji ds. Osób Głuchych długo rozmawiali na temat niezrozumienia wobec niesprawiedliwości i dyskryminacji uczniów głuchych i niedosłyszących oraz niewystarczających działaniach ze strony szkoły w zatrudnieniu tłumaczy PJM na lekcje dla głuchych uczniów.

W ostatnim punkcie programu eksperci omówili pomysły na działalność Komisji ds. Osób Głuchych w 2025 roku.

„Czas na działanie” – posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Osób Głuchych w Polskim Języku Migowym