Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Polskie Normy nie stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego, ale ministrowie rozwoju i technologii oraz infrastruktury przywołują je w swych rozporządzeniach, które są takimi źródłami - m.in. co do projektu budowlanego
• Tymczasem Polskich Norm nigdy nie ogłoszono, a obywatel chcący się z nimi zapoznać, musi za to zapłacić
• Opłata nie powinna być pobierana, jeśli zapoznanie się z Polską Normą jest konieczne dla wypełnienia nałożonego przez prawo obowiązku, jak np. w rozporządzeniach MRiT i MI - podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich
• Marcin Wiącek występuje do ministra rozwoju i technologii Krzysztofa Paszyka i ministra infrastruktury Dariusza Klimczaka

Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych zwróciło się do RPO o interwencję w sprawie doprecyzowania zasad stosowania Polskich Norm. 

Status prawny norm jest niejednoznaczny. Z jednej strony nie stanowią one źródła powszechnie obowiązującego prawa, z drugiej zaś są przywoływane w rozporządzeniach, które z pewnością takie  źródło stanowią.

Przykładem takiego aktu prawnego jest rozporządzenie Ministra Rozwoju z 11 września 2020 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego, które nakazuje:

• zaopatrzenie części rysunkowej projektu budowlanego w oznaczenia graficzne i literowe określone w Polskich Normach wymienionych w załączniku nr 2 do rozporządzenia;
• sporządzenie części rysunkowej projektu budowlanego z zastosowaniem zasad wymiarowania określonych w Polskich Normach wymienionych w załączniku nr 2 do rozporządzenia;
• określenie powierzchni budynku zgodnie z zasadami zawartymi w Polskiej Normie dotyczącej określania i obliczania wskaźników powierzchniowych i kubaturowych wymienionej w załączniku nr 2 do rozporządzenia.

Przywołane Polskie Normy są wymienione w załączniku do rozporządzenia w sprawie projektu budowlanego, ale jedynie z numeru i z tytułu, a nie z ich treści. 

Innym przykładem jest rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 2 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. 

Ustawa z 12 września 2002 r. o normalizacji wskazuje, że stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Zaznacza zarazem, że Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim.

Polskie Normy nie są podawane do publicznej wiadomości; są traktowane jako utwór literacki podlegający ochronie w ramach prawa autorskiego. Osoba zainteresowana może się z nimi zapoznać - po uiszczeniu opłaty.

W związku z tym rodzi się pytanie, czy przepis rozporządzenia odsyłający do określonej Polskiej Normy, należy rozumieć jako adresowany do pracowników budowlanych, inwestorów, inżynierów i innych obywateli nakaz postępowania w zgodzie z daną Polską Normą.

Odpowiedź przecząca stawiałaby pod znakiem zapytania racjonalność prawodawcy, który ustanawia przepisy rozporządzenia, nie oczekując ich przestrzegania. Jeśli bowiem obywatel nie jest związany Polską Normą wskazaną w rozporządzeniu, to logicznie oznacza to, że odesłanie do Polskiej Normy jest zbędne.

Z kolei odpowiedź twierdząca świadczyłaby o niezgodności przepisów rozporządzenia z art. 88 ust. 1 i art. 2 Konstytucji. Polegałaby ona na związaniu jednostek normami prawnymi wywodzonych częściowo z opublikowanych przepisów, a częściowo z niepublikowanych Polskich Norm – tymczasem niedopuszczalne jest stosowanie przez organy administracji publicznej przepisów nieogłoszonych.

Rozporządzenie w sprawie projektu budowlanego zostało wprawdzie ogłoszone w Dzienniku Ustaw, ale niemożliwe wydaje się dochowanie określonych w nim wymagań bez zapoznania się z treścią Polskich Norm, których nie ogłoszono. Teoretycznie jednostka może się zapoznać z daną Polską Normą pod warunkiem uiszczenia opłaty. Nie powinna być ona jednak pobierana, gdy zapoznanie się z Polską Normą jest konieczne dla wypełnienia nałożonego przez prawo obowiązku.

Z kolei niezgodność z art. 2 Konstytucji polegałaby na naruszeniu zasady zaufania obywatela do państwa, z której wynika m,in. nakaz zapewnienia jednostce możliwości postępowania przy pełnej znajomości przesłanek działania organów władzy publicznej i ich konsekwencji. W przypadku rozporządzenia w sprawie projektu budowlanego nie ma to miejsca, bo pracownicy budowlani, inżynierowie czy inwestorzy nie mają obecnie pewności, czy są związani treścią Polskich Norm.

Zagadnienie dotyczy nie tylko specjalistów danej branży, lecz całego społeczeństwa. Zmiany legislacyjne z ostatnich lat spowodowały bowiem, że adresatami specjalistycznych aktów prawnych z zakresu budownictwa stały się nie tylko osoby fachowo zajmujące się budową budynków, ale także zwykli obywatele. 

Np. inwestor budynku o powierzchni zabudowy do 70 m [2] został od 3 stycznia 2022 r. upoważniony do prowadzenia budowy bez kierownika posiadającego uprawnienia budowlane, ale jednocześnie musi on przedłożyć oświadczenie o dokonaniu pomiarów powierzchni użytkowej budynku i poszczególnych lokali mieszkalnych, w sposób zgodny z przepisami rozporządzenia w sprawie projektu budowlanego. Złożenie fałszywego oświadczenia może być powodem m.in. odmową wydania przez organ nadzoru budowlanego pozwolenia na użytkowanie obiektu.

Projektowanie budynków jest formą korzystania z konstytucyjnych praw ekonomicznych (art. 64 ust. 1 i art. 22 Konstytucji RP). Niejasność stanu prawnego powoduje, że korzystanie z tych praw jest utrudnione, skoro nawet obywatel działający w dobrej wierze, pragnący wznieść na swoim gruncie budynek zgodnie z przepisami, nie ma pewności co do zakresu swych obowiązków.

Marcin Wiącek prosi obu ministrów o stanowisko, zwłaszcza zaś wskazanie, czy Polskie Normy są wiążące dla obywateli, a jeśli tak, to z jakimi konsekwencjami administracyjno-prawnymi i wykroczeniowymi obywatel musi się liczyć w razie przygotowania projektu budowlanego w sposób niezgodny z Polską Normą, do której odsyła dany przepis rozporządzenia. Jeżeli w ocenie ministrów Polskie Normy nie mają takiego charakteru, RPO zwraca się o wskazanie uzasadnienia zamieszczenia odesłań do Polskich Norm w rozporządzeniu w sprawie projektu budowlanego.

VII.7006.1.2024