Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W 2016 r. PKW odrzuciła sprawozdanie finansowe Partii Razem, bo z jej rachunku bieżącego dokonano przelewu 20 tys. zł na rachunek jej Komitetu Wyborczego w wyborach parlamentarnych w 2015 r. Po wykryciu błędu środki z niedozwolonego źródła niezwłocznie zwrócono. 
• Konsekwencją odrzucenia sprawozdania jest utrata subwencji (jeśli dana partia ma do niej prawo)
• Razem złożyło skargę do Sądu Najwyższego, który uznał (jak i PKW), że ustawa o partiach politycznych stanowi, iż sprawozdanie należy odrzucić nawet wtedy, gdy nieprawidłowa wpłata jest minimalna
• Sąd Najwyższy nabrał wątpliwości, czy automatyzm takiej decyzji jest zgodny z Konstytucją i zadał pytanie prawne Trybunałowi Konstytucyjnemu. RPO przystąpił do sprawy, wskazując na możliwą nieproporcjonalność sankcji odrzucenia sprawozdania względem wagi stwierdzonych uchybień
• TK w pełnym składzie (sygn. akt P 8/17) 15 grudnia 2022 r. umorzył postępowanie, zgodnie z wnioskami Prokuratora Generalnego i Sejmu. Uznał, że pytanie prawne SN nie spełnia przesłanki funkcjonalnej warunkującej jego rozpatrzenie (szczegóły w załącznikach) 

21 kwietnia 2017 r. Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania TK z pytania prawnego SN. Podkreślał m.in. możliwą nieproporcjonalność sankcji odrzucenia sprawozdania względem wagi stwierdzonych uchybień przy jej poważnych konsekwencjach dla partii politycznych.

Stanowisko RPO

• art. 38a ust. 1 pkt 3 w związku z art. 38a ust. 2 pkt 5 i w związku z art. 38d ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2011 r., Nr 155, poz. 924 ze zm.) w zakresie, w jakim przewiduje obowiązek odrzucenia przez Państwową Komisję Wyborczą sprawozdania finansowego partii politycznej w każdym przypadku  gromadzenia lub dokonywania wydatków na kampanie wyborcze z pominięciem Funduszu Wyborczego, niezależnie od okoliczności, przyczyn i skali naruszeń przepisów o finansowaniu kampanii wyborczych oraz wartości środków gromadzonych lub wydatkowanych niezgodnie z tymi przepisami jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP oraz z art. 58 ust. 1 i art. 64 ust. 1 Konstytucji RP w związku art. 31 ust. 3 i art. 11 ust. 1 Konstytucji RP.
• art. 38a ust. 1 pkt 3 w związku z art. 38a ust. 2 pkt 5 i w związku z art. 38d ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych w zakresie, w jakim przewiduje skutek odrzucenia przez Państwową Komisję Wyborczą sprawozdania finansowego partii politycznej w każdym przypadku gromadzenia lub dokonywania wydatków na kampanie wyborcze z pominięciem Funduszu Wyborczego, niezależnie od okoliczności, przyczyn i skali naruszeń przepisów o finansowaniu kampanii wyborczych oraz wartości środków gromadzonych lub wydatkowanych niezgodnie z tymi przepisami, w postaci utraty przez partię polityczną prawa do otrzymania subwencji w następnych 3 latach, w których uprawniona jest do jej otrzymywania jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP oraz z art. 58 ust. 1 i art. 64 ust. 1 Konstytucji RP w związku art. 31 ust. 3 i art. 11 ust. 1 Konstytucji RP.
• art. 38a ust. 1 pkt 3 w związku z art. 38a ust. 2 pkt 5 i w związku z art. 38d ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych w zakresie, w jakim przewiduje w każdym przypadku gromadzenia lub dokonywania wydatków na kampanie wyborcze z pominięciem Funduszu Wyborczego (przyjęcia przez komitet wyborczy partii politycznej środków finansowych pochodzących z innego źródła niż Fundusz Wyborczy), po zastosowaniu sankcji z art. 148 § 2 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm.), kolejną (drugą) sankcję za naruszenie przepisów o finansowaniu kampanii wyborczych w postaci pozbawienia partii politycznej prawa do otrzymania subwencji w następnych 3 latach jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP oraz z art. 58 ust. 1 i art. 64 ust. 1 Konstytucji RP w związku art. 31 ust. 3 i art. 11 ust. 1 Konstytucji RP.

Rzecznik podkreślał, że odpowiednie przepisy wprowadzono po to, by przeciwdziałać sytuacjom korupcjogennym oraz nieprawidłowościom finansowym w funkcjonowaniu partii politycznych. Wyraźna była przy tym intencja ustawodawcy do ograniczenia ryzyka korupcji politycznej w funkcjonowaniu systemu partii politycznych, w tym m.in. bezprawnego uzyskiwania korzyści przez partie z nielegalnych źródeł.

Całkowita jednak utrata prawa do subwencji powinna być rozwiązaniem najsurowszym i ostatecznym, możliwym do zastosowania jedynie, gdy dane naruszenie miało wybitnie szeroką skalę lub szczególnie naganny charakter i stanowiło poważne zagrożenie dla systemu partyjnego. Jest oczywiste, że sankcje mogą być tu nieproporcjonalne do naruszeń, bowiem ich proporcjonalności w obecnym stanie prawnym PKW po prostu nie rozważa (podobnie jak SN w odniesieniu do ewentualnej skargi partii na uchwałę PKW). 

Dlatego automatyzm odrzucenia sprawozdania  może być niezgodny z Konstytucją m.in. przez to, że nie bierze pod uwagę skali uchybień.  Ustawodawca nie różnicuje w powyższych sytuacjach naruszeń w gospodarce finansowej partii politycznych, a skutki znikomego nawet uchybienia mogą być niewspółmiernie dotkliwe. Zwłaszcza utrata subwencji przysługującej z budżetu państwa wpływa poważnie na funkcjonowanie partii politycznej, w tym na realizację celu istnienia partii politycznych, jakim jest oddziaływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

Postanowienie TK 

TK uznał, że wobec okoliczności sprawy "nie jest możliwe wykazanie, że od wydania przez Trybunał orzeczenia w kwestii zgodności z Konstytucją regulacji mieszczącej się w art. 38d u.p.p. zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed Sądem Najwyższym na skutek skargi partii politycznej na postanowienie PKW w przedmiocie odrzucenia sprawozdania. 

Według TK Sąd Najwyższy nie był w stanie wykazać – i nie wykazał – że w związku z punktem 2 i punktem 3 petitum rozpoznawanego pytania prawnego spełniona została przesłanka funkcjonalna, warunkująca możliwość merytorycznego badania pytania przedstawionego przez Sąd Najwyższy – tym samym konieczne stało się umorzenie postępowania w tym zakresie, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku".

Orzeczenie zapadło większością głosów pełnego składu TK - zgłoszono dwa zdania odrębne.

VII.610.11.2016