Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele skarżą się na niesprawiedliwe zróżnicowanie opodatkowania osób zatrudnionych na umowę o pracę w porównaniu z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą
• Nie rozumieją, dlaczego umowa o pracę jest co do zasady najwyżej opodatkowana. Mają też wątpliwości wobec planowanej reformy składki zdrowotnej, która ma objąć wyłącznie osoby prowadzące działalność gospodarczą.
• Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich przedstawia tę kwestię resortowi finansów. Pyta, czy rozważano zmiany zasad rozliczania składki zdrowotnej w odniesieniu do innych grup niż osoby prowadzące działalność gospodarczą.

Do Biura RPO wpływają skargi na różnice w opodatkowaniu dochodów z pracy zarobkowej w zależności od formy jej świadczenia. Obywatele wskazują na niesprawiedliwe zróżnicowanie sytuacji podatkowej osób zatrudnionych na umowę o pracę względem osób prowadzących działalność gospodarczą. Chodzi o kwestie rozliczania kosztów, stawek podatkowych, możliwości rozliczania straty podatkowej, a także istotnych różnic w zakresie rozliczania składki zdrowotnej. 

Obywatele nie rozumieją, dlaczego umowa o pracę w zasadzie jest najwyżej opodatkowana. Zgłaszają wątpliwości wobec planowanej reformy składki zdrowotnej, mającej zmodyfikować niekorzystne  skutki Polskiego Ładu, która ma objąć wyłącznie osoby prowadzące działalność gospodarczą.

W doktrynie prawa podatkowego są głosy, według których polski system podatkowy poprzez odmienne reguły opodatkowania (w zależności od formy zatrudnienia) w sposób nieuzasadniony różnicuje ciężar podatkowy dla dochodów osiąganych z różnych form świadczenia pracy. Choć podkreśla się, że pewne odmienności reguł rozliczeń podatkowych w przypadku różnych form pracy są dopuszczalne, to jednak nie powinny one prowadzić do zdywersyfikowania ciężaru podatkowego podatników o takim samych dochodzie ekonomicznym. Dlatego akcentowana jest teza, że zróżnicowania w sferze podatkowej budzą zasadnicze wątpliwości w odniesieniu do konieczności respektowania zasady równości i sprawiedliwości podatkowej, wpływają na nadmiarową komplikację systemu podatkowego, ale także naruszają zasadę neutralności.

W związku z tym w piśmiennictwie postuluje się wprowadzenie stosownych zmian legislacyjnych w ustawie o PIT. Miałyby one doprowadzić do ujednolicenia zasad opodatkowania osób wykonujących pracę zarobkową w różnych formach. Celem byłoby, aby ciężar podatkowy w relacji do dochodu ekonomicznego przy każdej formie świadczenia pracy zarobkowej był odpowiedni do zdolności podatkowej, a nie różnił się jedynie w zależności od samej formy świadczenia pracy.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwalony jest pogląd, że władza ustawodawcza dysponuje daleko idącą swobodą w kształtowaniu systemu podatkowego, w ramach której mieści się możliwość wyboru między różnymi konstrukcjami zobowiązań podatkowych. Niemniej jednak swoboda wyboru realizowanych celów i instrumentów nie jest zupełna. Jest ograniczona obowiązkiem poszanowania zasad i wartości konstytucyjnych. Podkreśla się, że system podatkowy powinien realizować jedną z fundamentalnych zasad, jaką jest zasada sprawiedliwości podatkowej. Wywodzi się, że podatek powinien nawiązywać do ekonomicznych źródeł opodatkowania. Kryterium przesądzającym o wysokości ciężaru podatkowego powinien więc być dochód. Dlatego stawiana jest teza, że osoby o podobnym dochodzie ekonomicznym uzyskiwanym z pracy zarobkowej powinny zostać obciążone podatkiem w podobnej wysokości.

W literaturze wskazuje się, że w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą dochód jest ustalany i opodatkowany odmiennie niż w przypadku m.in. pracowników czy zleceniobiorców, stron umowy o dzieło. W wyniku tego ciężar podatkowy - przy takim samym dochodzie ekonomicznym - może być zasadniczo różny. Pojawiają się również głosy, że ustawa o PIT po wprowadzeniu tzw. Polskiego Ładu w istocie pogłębiła zróżnicowanie wysokości obciążeń podatkowych obywateli.

Dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego BRPO Piotr Mierzejewski prosi dyrektora Departamentu Podatków Dochodowych w MF Jarosława Szatańskiego o szczegółowe ustosunkowanie się do problemu, także pod kątem konstytucyjnym i legislacyjnym. Pyta też, czy resort rozważał zmiany w zakresie nowych zasad rozliczania składki zdrowotnej wprowadzonych na mocy Polskiego Ładu w odniesieniu do innych grup podatników niż osoby prowadzące działalność gospodarczą.

Intencją Rzecznika nie jest podważanie obowiązujących zasad opodatkowania osób prowadzących działalność gospodarczą, lecz wyłącznie zasygnalizowanie ważkiego zagadnienia o charakterze generalnym, będącego przedmiotem skarg obywateli.

V.511.95.2024