Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Naukowcy skażą się, że udostępnianie materiałów archiwalnych dopiero po 70 latach faktycznie uniemożliwia  im prowadzenie badań
• Obecne przepisy nadmiernie ograniczają wolność badań naukowych oraz korzystania z dóbr kultury i pozyskiwania informacji, a także prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne - ocenia Rzecznik Praw Obywatelskich
• Marcin Wiącek zwraca się w tej sprawie do ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bartłomieja Sienkiewicza 

Polskie Towarzystwa Historii Prawa napisało do RPO ws. ograniczenia wolności badań naukowych w konsekwencji zmian zasad udostępniania materiałów archiwalnych po wejściu w życie ustawy z 25 lutego 2016 r. o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego.

Zgodnie z art. 16b ust. 2 ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, materiały archiwalne podlegają udostępnieniu co do zasady po upływie określonego czasu. Akty notarialne i dokumentacja ksiąg wieczystych, spraw sądowych i postępowań dochodzeniowych podlegają udostępnieniu po upływie 70 lat. Nie stosuje się to do udostępniania uprawnionym dostępu do danych w tych materiałach.

To istotna zmiana, bo wcześniej materiały archiwalne udostępniano po 30 latach od ich wytworzenia. Według rozporządzenia MKiDN z 29 lipca 2008 r. w sprawie określenia szczególnych wypadków i trybu wcześniejszego udostępniania materiałów archiwalnych, materiały archiwalne, od których wytworzenia nie upłynęło 30 lat, mogły być udostępniane w przypadkach uzasadnionych potrzebami nauki i kultury - o ile nie naruszało to prawnie chronionych interesów Państwa, jednostek organizacyjnych i obywateli oraz tajemnic ustawowo chronionych. 

Tymczasem - jak informują przedstawiciele środowiska naukowego - obecne przepisy nie przewidują możliwości takiego wcześniejszego udostępnienia uzasadnionego potrzebami nauki. Podkreślają, że znacznie utrudnia to możliwość prowadzenia badań naukowych. W sposób nieproporcjonalny ogranicza też chronione konstytucyjnie wolności i prawa z art. 54 ust. 1, art. 61 ust. 1 i 2 oraz art. 73 Konstytucji RP.

Także w ocenie RPO obecne przepisy w nadmierny sposób ograniczają wolność badań naukowych, wolność korzystania z dóbr kultury, wolność pozyskiwania informacji, a także prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Przepisy ustawy archiwalnej stanowią nadmierną ingerencję w wartości chronione na gruncie art. 54 ust. 1, 61 ust. 1 i 73 Konstytucji RP, istotnie ograniczając możliwość korzystania z ww. praw i wolności.

2 października 2023 r. RPO zwrócił się w tej sprawie do ówczesnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W odpowiedzi napisano, że z uwagi na kończącą się kadencję Sejmu realizacja postulatu RPO w najbliższym terminie nie była możliwa. Minister zapewnił zarazem, że zostanie przeprowadzona analiza celowości zaproponowanych zmian legislacyjnych oraz przedstawione zostaną rozwiązania, które rozwiążą problem dostępności materiałów archiwalnych w archiwach państwowych.

Wobec faktu, że problem pozostaje aktualny, Marcin Wiącek prosi min. Bartłomieja Sienkiewicza o podjęcie prac legislacyjnych zmierzających do umożliwienia udostępnienia materiałów archiwalnych dla badań naukowych, w sposób umożliwiający w praktyce ich prowadzenie - przy jednoczesnym uwzględnieniu konieczności poszanowania prawa do prywatności.

VII.713.1.2023