Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Podawanie adrenaliny w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego nie mieści się w zakresie pierwszej pomocy. Ministerstwo Zdrowia analizuje rozszerzenie tej definicji
• Resort poprosił też Polskie Towarzystwo Alergologiczne o opracowanie zaleceń przy opiece w szkole nad uczniami przewlekle chorymi 
• Taką odpowiedź dostał RPO  po swym pytaniu, kto w w placówce oświatowej może podać dziecku lek w przypadku ataku choroby
• AKTUALIZACJA 5.03.2024: W najbliższym czasie zostaną podjęte decyzje co do zakresu i trybu procedowania zmian, w tym zmiany definicji pierwszej pomocy uwzględniającej możliwość podawania leków w powyższym zakresie - poinformowało MZ

Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczyło opieki nad dziećmi z alergią w placówkach oświatowych, zwłaszcza kwestii podawania adrenaliny w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

Wcześniejsze działania RPO

Rzecznik zajął się sprawą po wniosku rodziców dziecka cierpiącego na ciężką alergię. W razie wstrząsu anafilaktycznego musi ono natychmiast dostać adrenalinę. Dotychczas nauczyciele w przedszkolu na podstawie instrukcji lekarza godzili się w takiej sytuacji podać lek.  Potem już nie chcieli, bo zmieniły się zasady w przedszkolu.

RPO zwracał uwagę, że należy uregulować zasady podawania leków czy wykonywania innych czynności dzieciom z chorobami przewlekłymi w przedszkolach. Obecnie dzieje się to na postawie komunikatów Ministerstwa Zdrowia, a to nie jest źródło prawa powszechnie obowiązującego. Sytuacja dzieci z chorobą przewlekłą, które wymagają podawania leków różnymi drogami i technikami, jest więc uzależniona wyłączenie od wewnętrznych zasad postępowania przyjętych przez przedszkola.

Ministerstwo Zdrowia zdecydowało się uregulować kwestię podawania leków w projekcie ustawy o zdrowiu dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, ale nie dotyczy to przedszkolaków. W 2018 r. Minister Zdrowia nie widział potrzeby zmiany podejścia, choć nie wykluczał tego w przyszłości. Rzecznik zwrócił na problem zwrócił uwagę MEN i podjął współpracę z resortem zdrowia.

11 stycznia 2022 r. zastępca RPO Stanisław Trociuk ponownie wystąpił w tej sprawie do resortu zdrowia.

Odpowiedź Waldemara Kraski, sekretarza stanu w MZ

W celu zapewnienia odpowiedniej opieki dziecku przewlekle choremu, dyrektor placówki powinien uzyskać od rodziców uznane przez nich za istotne dane o stanie zdrowia, stosowanej diecie i rozwoju psychofizycznym dziecka. Obowiązek przekazania informacji o stanie zdrowia dziecka wynika z art. 155 ustawy z dnia 16 grudnia  2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2021 r. poz. 1082). W sytuacji, gdy podczas pobytu w placówce zaistnieje konieczność podania dziecku leków bądź zastosowania innych działań – niezbędne jest upoważnienie przez rodziców dziecka do podejmowania tych działań oraz pisemna zgoda pracownika szkoły.

Anafilaksja to ciężka, zagrażająca życiu systemowa lub uogólniona, natychmiastowa reakcja nadwrażliwości, przebiegająca z niewydolnością oddechową i/ lub krążenia zazwyczaj ze zmianami na skórze i błonach śluzowych. Podstawowym postępowaniem medycznym – ratującym życie – u osób z objawami wstrząsu anafilaktycznego, jest natychmiastowe podanie domięśniowe adrenaliny. Pacjenci, którzy przebyli w przeszłości wstrząs anafilaktyczny, są najczęściej zabezpieczeni w adrenalinę do  samodzielnego podawania (ampułkostrzykawka lub autowstrzykiwacz) i posiadają umiejętność podania leku.

W odniesieniu do możliwości podawania preparatów zawierających adrenalinę przez pracownika placówki oświatowej w razie wystąpienia u dziecka wstrząsu anafilaktycznego, wyjaśniam, iż lek ten może i powinien być podany przez świadka zdarzenia, niezależnie od posiadanych przez niego kwalifikacji, w sytuacji nagłej, gdy występują wskazania do jego podania, a osoba aplikująca lek jest zaznajomiona ze wskazaniami do jego stosowania oraz sposobem podawania. 

Jak wynika z charakterystyki tego produktu leczniczego (ChPL), wszystkich pacjentów, którym przepisuje się produkt zawierający adrenalinę jako substancję czynną, należy dokładnie poinformować o wskazaniach do stosowania oraz właściwym sposobie podawania. ChPL zaleca również przeszkolenie osób z najbliższego otoczenia pacjenta (np. rodziców, opiekunów, nauczycieli) w zakresie poprawnego stosowania produktu w przypadku konieczności udzielenia pomocy w nagłej sytuacji. Zalecenia zawarte w ChPL są zbieżne z wytycznymi dotyczącymi zasad udzielania pierwszej pomocy wydawanymi przez międzynarodowe towarzystwa naukowe (np. European Resuscitation Council, Amercian Heart Association). 

Należy zatem uznać, iż w placówkach oświatowych nauczyciele i opiekunowie w ramach organizowania i sprawowania opieki nad dziećmi powinni być zaznajomieni z preparatami przepisywanymi przez lekarza ich podopiecznym. Powyższe powinno gwarantować kontynuację opieki sprawowanej przez rodziców, w tym realizację zaleceń lekarskich w trybie planowym lub doraźnym.

Dlatego ważne jest zapewnienie pracownikom szkoły należytej wiedzy i przygotowania do tego, aby w sposób bezpieczny i skuteczny mogli opiekować się uczniami przewlekle chorymi. Zgodnie z ustawą z dnia 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami, (Dz. U. poz. 1078), dyrektor szkoły zapewnia pracownikom możliwość szkolenia lub w inny sposób zdobycia wiedzy na temat sposobów postępowania wobec uczniów przewlekle chorych, odpowiednio do ich potrzeb zdrowotnych. Rozwiązanie to pozwala dostosować szkolenia do potrzeb szkoły i konkretnych uczniów.

W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2020 r. poz. 1604), określono obowiązek przeszkolenia nauczycieli w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Do ukończenia kursu pierwszej pomocy, a także powtarzania szkolenia co dwa lata zobowiązani są również opiekunowie w  żłobkach i klubach dziecięcych, zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2021 r. poz. 75, z późn. zm.). 

Pierwsza pomoc w rozumieniu ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. z 2021 r. poz. 2053, z późn. zm.), to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia, w tym również z wykorzystaniem wyrobów medycznych i wyposażenia wyrobów medycznych, w rozumieniu przepisów ustawy  z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 186), oraz  produktów leczniczych wydawanych bez przepisu lekarza dopuszczonych do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 

Podanie adrenaliny w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego nie mieści się zatem w zakresie pierwszej pomocy. Rozszerzenie ww. definicji jest jedną ze zmian proponowanych przez Fundację Alergia, które są obecnie analizowane w Ministerstwie Zdrowia, po uzyskaniu stanowiska Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że na podstawie art. 21 ust. 4 ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami, Minister Zdrowia wystąpił m.in. do Polskiego Towarzystwa Alergologicznego o opracowanie zaleceń postępowania dotyczących opieki nad uczniami przewlekle chorymi podczas pobytu w szkole. Ogłoszenie zaleceń następuje w drodze obwieszczenia, które jest publikowane w dzienniku urzędowym ministra właściwego do spraw zdrowia.

Odpowiedź Dariusza Poznańskiego, dyrektora Departamentu
Zdrowia Publicznego MZ dla Fundacji Allergia (do wiadomości RPO)

Procedowany w minionej kadencji Rządu projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym oraz niektórych innych ustaw (UD396) zawierał przepisy dotyczące rozszerzenia definicji pierwszej pomocy o podawanie leków wydawanych z przepisu lekarza przez świadków zdarzenia. Projekt został wniesiony do rozpatrzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów, ale ostatecznie Komitet nie podjął rozstrzygnięcia w zakresie jego przyjęcia.

W związku z powyższym w najbliższym czasie zostaną podjęte decyzje co do zakresu i trybu procedowania zmian objętych ww. nowelizacją, w tym zmiany definicji pierwszej pomocy uwzględniającej możliwość podawania leków w powyższym zakresie.

W odniesieniu do określenia ramowego programu szkolenia z pierwszej pomocy, obejmującego postępowanie w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, należy podkreślić, że zakres szkolenia z pierwszej pomocy nie jest określony w przepisach prawa i brak obecnie upoważnienia ustawowego do jego określenia.

Jednocześnie przypominamy, że lek ten (np. EpiPen) może i powinien być podany przez świadka zdarzenia, niezależnie od posiadanych przez niego kwalifikacji, w sytuacji nagłej, gdy występują wskazania do jego podania, a osoba aplikująca lek jest zaznajomiona ze wskazaniami do jego stosowania oraz sposobem podawania. Jak wynika z charakterystyki produktu leczniczego (ChPL), wszystkich pacjentów, którym przepisuje się produkt zawierający adrenalinę jako substancję czynną, należy dokładnie poinformować o wskazaniach do stosowania oraz właściwym sposobie podawania. ChPL zaleca również przeszkolenie osób z najbliższego otoczenia pacjenta (np. rodziców, opiekunów, nauczycieli) w zakresie poprawnego stosowania produktu w przypadku konieczności udzielenia pomocy w nagłej sytuacji.

Zalecenia zawarte w ChPL są zbieżne z wytycznymi dotyczącymi zasad udzielania pierwszej pomocy wydawanymi przez międzynarodowe towarzystwa naukowe (np. European Resuscitation Council, Amercian Heart Association).

W celu ujednolicenia procedur w tym zakresie Minister Zdrowia ogłosił w drodze obwieszczenia zalecenia postępowania dotyczące opieki nad uczniami z anafilaksją, astmą oskrzelową, alergicznym nieżytem nosa, atopowym zapaleniem skóry i pokrzywką w szkole (Dz. Urz. Min. Zdrow. z 2022 r. poz. 116), opracowane przez Polskie Towarzystwo Alergologiczne.

Rozwiązania określone w przepisach dla szkół mogą być pomocniczo stosowane w przedszkolach lub żłobkach.

VII.7037.164.2020