Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Trudna i stresująca służba na granicy jest dla wielu żołnierzy nowym doświadczeniem, do czego nie byli szkoleni
• Zarazem wszyscy rozmówcy prezentowali wizytującym wysokie morale oraz świadomość wagi misji
• RPO przedstawia MON problemy i wnioski zgłaszane przez żołnierzy 
• Chodzi m.in. o doposażenie w kurtki puchowe i obuwie zimowe, bo nie wszyscy je otrzymali 
• Wobec niskich temperatur powstawały improwizowane zadaszone posterunki, ogrzewane tzw. „kozą"
• AKTUALIZACJA: Zaopatrywanie żołnierzy traktowane jest priorytetowo, zapotrzebowania są realizowane zgodnie z normami, z uwzględnieniem zasobów - odpowiedział resort

Od 7 do 9 grudnia 2021 r. pracownicy Wydziału ds. Żołnierzy i Funkcjonariuszy Biura RPO przeprowadzili wizytacje kilkudziesięciu posterunków na pasie granicznym - od okolic Białowieży, Dubicz Cerkiewnych, Czeremchy (Połowce), na Mielniku skończywszy. 

Zapoznano się z warunkami pełnienia służby przez żołnierzy skierowanych do ochrony granicy. Prowadzono rozmowy z żołnierzami i z ich przełożonymi na temat problemów w służbie oraz warunków bytowych. Poruszono też kwestie pomocy socjalno-bytowej i psychologicznej udzielanej rodzinom żołnierzy w miejscu ich zamieszkania. 

Należy podkreślić prezentowane przez wszystkich rozmówców wysokie morale oraz świadomość wagi misji. Z rozmów wynika też pozytywna ocena funkcjonowania Centrum Pomocy Rodzinom żołnierzy strzegących granicy (w jednostkach macierzystych), pomagających w trudnych sytuacjach życiowych typu: szpital, awaria w mieszkaniu, ale także poprzez robienie niezbędnych zakupów. 

Warunki zakwaterowania i jego koszty

Zapoznano się z warunkami zakwaterowania oraz zbiorowego żywienia (od zamieszkiwania w dostępnych hotelach, poprzez bazy kontenerowe do ogrzewanych namiotów). 

Najtrudniejsza sytuacja  była na zgrupowaniu w Mielniku, gdzie żołnierze 10. Brygady Kawalerii Pancernej ze Świętoszowa zgrupowani zostali w części na podmokłym terenie, w bezpośrednim pobliżu Bugu. Największy problem stanowiły nagrzewnice do namiotów, które  często się psuły. W środku nocy trzeba było przenieść żołnierza do innego namiotu. Problem udało się ostatecznie rozwiązać - żołnierze zostaną przekwaterowani do kontenerów mieszkalnych w sąsiedztwie Placówki Straży Granicznej w Mielniku. 

Dowódcy zgrupowania Białowieża przedstawili wizytującym koszty zakwaterowania żołnierzy w hotelach w porównaniu z organizacją obozowiska w namiotach lub kontenerach. Wynika z nich, że po uwzględnieniu kosztów transportu elementów składowych obozowiska oraz związanych z eksploatacją, zakwaterowanie żołnierzy pod namiotami przewyższa koszt zakwaterowania w hotelach lub innych kwaterach. 

Zastępca RPO 15 grudnia 2021 r. interweniował w tej sprawie u Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Z odpowiedzi wynika, że przeprowadzona analiza jednoznacznie wskazuje, iż miesięczne koszty zakwaterowania żołnierzy w kontenerach mieszkalnych w  Białowieży będą znacznie niższe od obecnie ponoszonych związanych z zakwaterowaniem w hotelach w Białowieży. 

Z informacji uzyskanych w trakcie wizyty wynika jednak, że wyliczone koszty nie uwzględniają odszkodowania, które poniesie Skarb Państwa w związku z wprowadzeniem w Białowieży zakazu przebywania w strefie przygranicznej. W ocenie żołnierzy łączny koszt zakwaterowania żołnierzy w hotelach w Białowieży okaże się wówczas niższy. 

Dostępna tam baza noclegowa powoduje, że żołnierze mogą odpocząć po ciężkiej służbie w bardzo dobrych warunkach, co pozytywnie wpływa na ich morale.  Dobre warunki służby oraz możliwość niezakłóconego wypoczynku powodują, że np. żołnierze 34. Brygady Kawalerii Pancernej z Żagania praktycznie w 100% wracają z powrotem na granicę – choć z uwagi na bagienny teren  to jeden z trudniejszych odcinków do zabezpieczenia. Z rozmów z żołnierzami wynika, że im gorsze warunki służby, tym chętniej korzystają oni ze zwolnień lekarskich po powrocie z rotacji. 

Trudny teren służby na pasie granicznym (lasy, bagna oraz rejony przyległe do Bugu), a także niskie temperatury i częste opady spowodowały budowanie przez żołnierzy zaimprowizowanych drewnianych zadaszonych posterunków (często ogrzewanych tzw. „kozą”), przed którymi dodatkowo palone są ogniska. Drewno opałowe zapewniają nadleśnictwa, samorządy i  poszczególne osoby; dostarczany jest też węgiel do piecyków. 

Czas służby 

Służby na granicy pełnione są w cyklu 8 lub 12 godzinnym (w zależności od zgrupowania) w patrolach dwuosobowych, w których skład wchodzi co najmniej jeden doświadczony żołnierz (wielu z nich ma za sobą misje wojskowe w Iraku czy w Afganistanie). Rotacja  zgrupowań odbywa się najczęściej co 14 dni. Po tygodniowym pobycie w domu – żołnierze wracają do służby na granicę. 

Natomiast niektórzy żołnierze 4. Pułku Przeciwlotniczego (Czerwieńsk) pełnią nieprzerwanie służbę w rejonie Dubicz Cerkiewnych od początku listopada 2021 r. W ocenie dowódcy, w odróżnieniu od innych jednostek wojskowych, wynika to z braku możliwości kadrowych  wymiany w tym samym czasie wszystkich żołnierzy. 

Żołnierze pełnią służbę na granicy z bronią długą i mają do niej nieograniczony dostęp, także po służbie. Jedynie żołnierze zgrupowania Białowieża po służbie przekazują magazynki z amunicją do depozytu, natomiast sama broń pozostaje pod ich opieką. 

Specyficzna służba na granicy w  trudnych i stresujących okolicznościach (prowokacje służb białoruskich, kontakt z agresją  imigrantów) jest dla wielu całkowicie nowym doświadczeniem, do którego żołnierze nie byli szkoleni. Brak wyćwiczonych metod działania w tak diametralnie różnej sytuacji, może powodować u niektórych poczucie niepewności co do poprawności podejmowanych w stresie działań. 

Posiłki

Jedzenie jest dostępne całodobowo dla wszystkich zmian bez ograniczeń. Gorące posiłki są podawane (w zależności od miejsca stacjonowania) w stołówkach lub wydzielonych ogrzewanych namiotach. 

W niektórych miejscach posiłki przygotowywane są przez kucharzy wojskowych i dostarczane do zgrupowania. Gdzie indziej  kucharze wojskowi korzystają z dostępnej infrastruktury, doposażonej sprzętem wojskowym. 

Jest możliwość zabierania jedzenia (chleba, kiełbasek, batonów energetycznych) na posterunki na granicy. Na „kozach” można  podgrzać posiłek, zaparzyć kawę/herbatę, a przy ognisku upiec kiełbasę. W ramach współpracy ze społecznością lokalną (koła gospodyń wiejskich, szkoły, samorządy) żołnierze otrzymują także ciasta, słodycze. W sztabach, stołówkach oraz wozach dowodzenia są wywieszane rysunki dzieci obrazujące ochronę granicy. 

Warunki sanitarne 

We wszystkich zgrupowaniach zapewnione są toalety przenośne i natryski z ciepłą wodą. Jest możliwość wyprania odzieży (pralnie i suszarnie w kontenerach lub korzystanie z pralni Straży Granicznej). 

W niektórych jednostkach żołnierze zgłaszali zastrzeżenia co do wydajności kontenerów prysznicowych. Przy zmianie warty na granicznych posterunkach zdarza się, że ciepłej wody nie wystarcza dla wszystkich żołnierzy. W celu uniknięcia takiej sytuacji po powrocie do obozu część żołnierzy udaje się na posiłek, pozostali zaś pod prysznic. 

Problemy i wnioski zgłaszane przez  żołnierzy

1. uwzględnienie w planach szkoleń tematów, jak np. „walka z tłumem”, podobnie jak w przypadku żołnierzy przygotowywanych do misji wojskowych (ostatnio na Bałkanach), 
2. doposażenie żołnierzy w kurtki puchowe (jakie mają wojska specjalne). Nie są one wprawdzie przeznaczone na tę strefę klimatyczną, jednak dolegliwe mrozy, a także fakt, że żołnierze ubierają się na tzw. „cebulkę”, a większość elementów nie stanowi regulaminowego umundurowania – powoduje, że normy umundurowania w tym zakresie powinno się zmienić,
3. dostarczenie obuwia zimowego, bo nie wszyscy, szczególnie młodzi żołnierze, je otrzymali (WOG 44 Krosno Odrzańskie); brakuje też małych rozmiarów gumofilców dla kobiet, 
4. doposażenie żołnierzy w tarcze i pałki oraz gaz łzawiący w plecakach (z uwagi na większy zasięg niż miotacze ręczne), 
5. skrócenie realizacji zamówień niezbędnego wyposażenia (np. mobilny maszt oświetleniowy i latarki o dużej mocy) i pierwszeństwo w ich realizacji dla żołnierzy pełniących służbę na granicy. Procedury zapotrzebowań są zbyt długie, żołnierze działają w warunkach zbliżonych do wojennych i w takich okolicznościach potrzeba jest „tu i teraz”, a nie „za jakiś czas”. Zarówno dowódcy jak i  żołnierze wyrażali stanowczą dezaprobatę dla procesu realizacji zapotrzebowań. 

Rzecznik przedstawia ministrowi problemy poruszone przez żołnierzy w nadziei, że przyczyni się to do ich rozwiązania. Marcin Wiącek prosi Mariusza Błaszczaka o stanowisko w tych sprawach. 

Odpowiedź wiceministra MON Wojciecha Skurkiewicza

1. Uwzględnienie w planach szkoleń tematów np. walka z tłumem, podobnie jak wcześniej miało to miejsce w przypadku żołnierzy przygotowywanych do misji wojskowych (ostatnio na Bałkanach).

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że zgodnie z przyjętą doktryną Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej przeznaczone są do działań obronnych, w związku z tym w obowiązujących programach szkolenia pododdziałów' nie porusza się zagadnień (problematyki) walki z tłumem. Fakt podejmowania wcześniej takiej tematyki szkolenia w przypadku żołnierzy przygotowywanych do misji wojskowych m.in. na Bałkanach wynikał z przeznaczenia danego kontyngentu oraz z zadań mandatowych stawianych przez ONZ, bowiem dobór tematyki szkolenia dla danego PKW przygotowywanego do misji odbywa się na podstawie zadania jakie ma on spełniać. Wobec powyższego wniosek ten aktualnie nie znajduje uzasadnienia.

2. Doposażenie żołnierzy w kurtki puchowe (jakie mają wojska specjalne). Z uzyskanych informacji wynika, że kurtki te wprawdzie nie są przeznaczone na tę strefę klimatyczną, jednak szczególnie dolegliwe mrozy panujące na Podlasiu, a także fakt, że aktualnie żołnierze poubierani są na tzw. „cebulkę”, z czego większość (głów nie ze względu na słabą jakość) elementów nie stanowi regulaminowego umundurowania - powoduje, że normy umundurowania w ty m zakresie powinny ulec zmianie.

Żołnierze pełniący zawodową służbę wojskową wyposażani są w przedmioty umundurowania i wyekwipowania (PUiW) zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 31 października 2014 r. w sprawie umundurowania i wyekwipowania żołnierzy zawodowych i żołnierzy pełniących służbę kandydacką. Znajdujące się w należnościach i wydaw ane żołnierzom PUiW. wchodzące w skład ubiorów polowych, tworzą wielopoziomowy system ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi (siedem poziomów - siódmy poziom jest przewidziany dla żołnierzy realizujących zadania poza granicami państwa w zimnych strefach klimatycznych). Obecne wzory PUi W (w tym ubranie ochronne oraz bielizna letnia długa, bielizna zimowa, bluza ocieplająca) zostały opracowane w trybie pracy rozwojowej obejmującej również badania użytkowe (testowanie w warunkach rzeczywistych przez żołnierzy) i uzyskały pozytywne opinie użytkowników, również w zakresie ochrony termicznej, co było warunkiem (pozytywne opinie) wprowadzenia ich na wyposażenie Sił Zbrojnych RP. Umundurowanie i wyekwipowanie sześciopoziomowego systemu zapewnia komfort i bezpieczeństwo realizacji zadań w warunkach klimatycznych występujących w' Polsce (strefa klimatyczna umiarkowana).

Statyczny charakter zadań realizowanych przez żołnierzy w ramach operacji „GRYF" jest odmienny od dotychczas realizowanych (np. w trakcie szkoleń poligonowych) i w warunkach niskich temperatur może wymagać dodatkowego wyposażenia, co jest realizowane przez Wojskowa Oddziały Gospodarcze/jednostki pełniące funkcje oddziałów gospodarczych poprzez wydawanie ocieplaczy ćwiczebnych i rękawic zimowych jednopalcowych żołnierzom realizującym zadania patrolowe i na posterunkach.

3. Dostarczenie obuwia zimowego, bowiem nie wszyscy, szczególnie młodzi żołnierze je otrzymali (WOG 44 Krosno Odrzańskie), brakuje małych rozmiarów „gumofilców” dla kobiet.

Proces zabezpieczenia należności trzewików zimowych i ich zamienników (trzewików górskich) jest w trakcie realizacji. Przedmioty te wydawane są w pierwszej kolejności żołnierzom realizującym zadania w ramach operacji „GRYF", przede wszystkim w ramach pierwszej należności. Ograniczone zasoby trzewików zimowych wynikają ze wstrzymania wydawania posiadanych przedmiotów, co jest skutkiem prowadzonego postępowania przez organy ścigania.

W celu zapewnienia komfortu żołnierzom realizującym zadania ochronne na posterunkach i zadania patrolowe, żołnierze wyposażani są w buty filcowo-gumowe wzór 03 z wkładką filcową.

W przypadku braków' rozmiarowych, zabezpieczenie potrzeb realizowane jest poprzez przesunięcia pomiędzy Regionalnymi Bazami Logistycznymi (Wojskowymi Oddziałami Gospodarczymi/jednostkami pełniącymi funkcje oddziałów gospodarczych) lub poprzez ich zakup.

4. Doposażenie żołnierzy w tarcze i pałki oraz gaz łzawiący w plecakach (z uwagi na większy zasięg niż miotacze ręczne).

Ilość sprzętu w użytkowaniu na granicy, jest zgodna z normami zatwierdzonymi przez Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej. Na bieżąco realizowane są kolejne zapotrzebowania z jednostek wojskowych na ww. sprzęt i środki Żandarmerii Wojskowej.

5. Skrócenie realizacji zamówień niezbędnego wyposażenia (mobilny maszt oświetleniowy i latarki o dużej mocy - zgrupowanie Połowce) i pierwszeństwo w ich realizacji dla żołnierzy pełniących służbę na granicy. Procedury zapotrzebowań są zbyt długie, żołnierze działają w warunkach zbliżonych do wojennych i w takich okolicznościach potrzeba jest „tu i teraz", a nie „za jakiś czas”. Zarówno dowódcy jak i szeregów i żołnierze wyrażali stanowczą dezaprobatę dla procesu realizacji zapotrzebowań.
Wszystkie zapotrzebowania na asortyment niezbędny do realizacji zadań w ramach operacji „GRYF" realizowane są priorytetowo. Na sprzęt, który nie występuje w zasobach Sił Zbrojnych prowadzone są procedury jego pozyskania - traktowane jako pilne, niezbędne dla wojsk.

Decyzją Prezesa Rady Ministrów nr 4644/R/21 dnia 6 grudnia 2021 r. w sprawie nieodpłatnego udostępnienia, na rzecz Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych, asortymentu przewidzianego do wsparcia działań jednostek wojskowych wykonujących zadania na granicy polsko-białoruskiej, przydzielono niezbędny sprzęt, zgodny z potrzebami zgłaszanymi przez wojskowe zgrupowania zadaniowe.

Udostępnienie niezbędnego sprzętu z zasobów RA RS, w tym masztów oświetleniowych i latarek zoptymalizowało czas jego dostarczenia do minimum, z uwagi na brak konieczności uruchamiania procedur jego pozyskania w ramach zakupów, zgodnych z terminami przewidzianymi Prawem zamówień publicznych. Wojskom operacyjnym przydzielano 41 egz. masztów oświetleniowych. Równolegle, w celu kontynuacji dostaw uruchomiono proces pozyskania masztów oświetleniowych w ramach realizacji Planu Modernizacji Technicznej w zakresie roku 2021. Tym samym dodatkowo przydzielano 19 egz. masztów oświetleniowych.

Zaopatrywanie żołnierzy realizujących zadania w ramach operacji „GRYF" traktowane jest priorytetowo, składane zapotrzebowania są realizowane zgodnie z obowiązującymi normami należności, z uwzględnieniem posiadanych zasobów.

WZF.7050.8.2021