Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 23 lutego od godziny 14:45 do godziny 18:00 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
Do RPO wpłynęła skarga sportowca z niepełnosprawnością, który w związku z osiągnięciami sportowymi wnioskował o przyznanie stypendium sportowego młodzieżowego w Warszawie. Uchwała regulująca zasady przyznania tego wsparcia wymieniała m.in. – przesłankę uzyskania wyniku sportowego. W przypadku osób z niepełnosprawnością oznaczało to zajęcie co najmniej miejsca 4-6 w Igrzyskach Paraolimpijskich lub Igrzyskach Olimpijskich Głuchych, mistrzostwach świata lub mistrzostwach Europy.
Tymczasem sportowcy bez niepełnosprawności mogli starać się o to stypendium w przypadku zajęcia miejsc 1-6 w Młodzieżowych Igrzyskach Olimpijskich, mistrzostwach świata młodzieżowców lub juniorów, miejsc 1-3 w mistrzostwach Europy młodzieżowców, juniorów oraz w mistrzostwach Polski seniorów, młodzieżowców lub juniorów. W przypadku zdobycia medalowego miejsca na poziomie krajowym (mistrzostwa Polski) osoba bez niepełnosprawności miała możliwość otrzymania stypendium, zaś osoba z niepełnosprawnością – nie.
Wzbudziło to wątpliwości RPO co do równego dostępu sportowców z niepełnosprawnościami do pomocy finansowej oferowanej przez samorząd terytorialny w porównaniu ze sportowcami pełnosprawnymi.
W toku swego postępowania Rzecznik dowiedział się, że 29 sierpnia 2024 r. Rada Miasta Stołecznego Warszawy podjęła nową uchwałę regulującą przyznawanie stypendiów sportowych. Zgodnie z nią wśród osiągnięć sportowych wskazano zajęcie miejsca 1-6 w mistrzostwach świata w kategorii młodzieżowców, mistrzostwach świata w kategorii juniorów, w mistrzostwach Europy w kategorii młodzieżowców, w mistrzostwach Europy w kategorii juniorów, jak również zajęcie miejsca 1-3 w mistrzostwach Polski w kategorii młodzieżowców, w mistrzostwach Polski w kategorii juniorów, w mistrzostwach Polski/Ogólnopolskiej Olimpiadzie Młodzieży w kategorii juniorów młodszych oraz Mistrzostwach Polski Seniorów. Niemniej jednak, warunkiem ubiegania się o stypendium miało być zdobycie osiągnięcia sportowego uzyskanego w dyscyplinie i konkurencji ujętej w regulaminie szczegółowym danego sportu Systemu Sportu Młodzieżowego w systemie ocen.
W decyzji odmawiającej stypendium wnioskodawcy w trakcie obowiązywania poprzedniej uchwały wskazano, że ówczesny system stypendialny również opierał się w znacznej mierze na Systemie Sportu Młodzieżowego, opracowanym przez MSiT. Kluczowe wydaje się jednak, że Ministerstwo miało nie wskazać w SSM żadnych dyscyplin uprawianych przez osoby z niepełnosprawnościami i jednocześnie miał nie istnieć inny system ogólnopolski, który określałby kierunki wsparcia i rozwoju sportu osób z niepełnosprawnościami, a także mógłby stanowić odniesienie dla warszawskiego systemu stypendiów sportowych.
RPO zwrócił się do Dyrektora Biura Sportu i Rekreacji Urzędu m.st. Warszawy o wskazanie, jak osiągnięcia sportowców z niepełnosprawnościami oraz bez nich będą porównywane przy przyznawaniu stypendium sportowego młodzieżowego.
Odpowiedź potwierdziła, że z uwagi na fakt, iż SSM faktycznie nie uwzględnia współzawodnictwa dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami, oraz że nie wskazano w nim żadnych dyscyplin uprawianych przez osoby z niepełnosprawnościami, można uznać, iż stypendia sportowe młodzieżowe m.st. Warszawy nie obejmują zawodników z niepełnosprawnościami. Powołano się na fakt, że nie istnieje inny niż SSM ogólnopolski system, który określałby kierunki wsparcia i rozwoju sportu osób z niepełnosprawnościami. W opinii Dyrektora brak jednolitego systemu, który regulowałby sport osób z niepełnosprawnościami na szczeblu krajowym, powoduje że zawodnicy z niepełnosprawnościami nie mogą być ujęci w młodzieżowym systemie stypendialnym Warszawy.
Nie jest to jedyna jednostka samorządu terytorialnego, która przy projektowaniu zasad stypendium odnosi się do SSM. Np. jednym z warunków przyznania stypendiów Miasta Krakowa w tym olimpijskich, dla zawodników osiągających wysokie wyniki sportowe jest uprawianie dyscypliny objętej systemem współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży. Podobny warunek jest w uchwale Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego – stypendia sportowe ustanowiono dla zawodników reprezentujących województwo w sportach olimpijskich objętych SSM.
W niektórych samorządach zasady przyznawania stypendiów są tworzone niezależnie od zaliczenia danego sportu do SSM. Np. według uchwały Sejmiku Województwa Dolnośląskiego uzyskanie stypendium sportowego jest możliwe po spełnieniu jednego z pięciu kryteriów, wśród których jedno dotyczy osiągnięć sportowców w niepełnosprawnościami.
Niemniej analiza BRPO wskazuje, że SSM jest narzędziem często stosowanym przez samorządy dla porównywania wyników sportowców. Prowadzi do wniosku, że możliwość ubiegania się i otrzymania stypendium za osiągnięcia sportowe jest uzależniona od miejsca zamieszkania zawodnika z niepełnosprawnością i niejednolita w skali kraju. Może to narażać na nierówne traktowanie osoby mieszkające na obszarze tych jednostek, które opierają swe systemy stypendialne wyłącznie na SSM, nieuwzględniającym sportu osób z niepełnosprawnościami.
Zgodnie z art. 30 ust. 5 Konwencji, w celu umożliwienia osobom z niepełnosprawnościami udziału, na zasadzie równości z innymi, w działalności rekreacyjnej, wypoczynkowej i sportowej, władze publiczne są zobowiązane podejmować odpowiednie środki w celu m.in. zachęcania ich do udziału, w możliwie najszerszym zakresie, w powszechnej działalności sportowej na wszystkich poziomach i popierania tego udziału, a także zapewnienia im możliwości organizacji i rozwoju działalności sportowej i rekreacyjnej uwzględniającej niepełnosprawność oraz możliwości udziału w takiej działalności i – w tym celu – zachęcania do zapewniania, na zasadzie równości z innymi, odpowiedniego instruktażu, szkolenia i zasobów.
RPO zwraca się do min. Sławomira Nitrasa o stanowisko, zwłaszcza w kontekście równego dostępu osób z niepełnosprawnościami do stypendiów sportowych. Prosi o informację, czy funkcjonuje system, który umożliwiałby porównywanie osiągnięć sportowców z niepełnosprawnościami i czy w ramach SSM istnieje możliwość uwzględnienia sportu osób z niepełnosprawnością. Pyta, czy resort zna problematykę porównywania wyników sportowców z niepełnosprawnościami dla celów stypendialnych, a jeśli tak – czy prowadzone są lub były analizy i jakie wnioski ewentualnie sformułowano.
Obszar sportu regulowany jest przepisami ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz.U. z 2024 r. poz. 1488 i 1166), zwanej dalej „ustawą o sporcie”. Przyjęte w ustawie unormowania realizują zasadę wolności uprawiania i organizowania sportu oraz uzupełniającą ją zasadę pomocniczości państwa w tym obszarze. Zgodnie z art. 68 ust. 5 Konstytucji RP sport jest domeną wolności obywatelskich, jego organizowanie i uprawianie jest wolne. Regulacja ustawowa obejmuje podstawowe unormowania odnoszące się do sportu, w szczególności dotyczące uczestnictwa we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez polskie związki sportowe lub z ich upoważnienia przez inne podmioty.
W ustawie o sporcie zniesiono podział na sport osób pełnosprawnych i sport osób z niepełnosprawnościami. Sportowcy z niepełnosprawnościami objęci są tą samą regulacją co sportowcy pełnosprawni i uczestniczą we współzawodnictwie sportowym na tych samych zasadach i w ramach tego samego systemu.
Sprawy związane z przyznawaniem stypendiów sportowych przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej zostały unormowane w art. 32-32c ustawy o sporcie oraz w rozporządzeniu Ministra Sportu i Turystyki z dnia 20 grudnia 2024 r. w sprawie stypendiów sportowych (Dz.U. poz. 1968), zwanym dalej „rozporządzeniem”. Przepisy ustawy o sporcie i rozporządzenia nie różnicują sytuacji sportowców pełnosprawnych i sportowców z niepełnosprawnościami w zakresie przyznawania stypendiów sportowych. Zawodnicy osiągający wysokie wyniki sportowe we współzawodnictwie międzynarodowym, w tym w mistrzostwach świata i mistrzostwach Europy w kategoriach wiekowych juniorów i młodzieżowców, otrzymują stypendia sportowe na podstawie tych samych zasad ich przyznawania.
Sprawy związane z przyznawaniem stypendiów sportowych ze środków samorządu terytorialnego zostały uregulowane w art. 31 ustawy o sporcie. Zgodnie z art. 31 ust. 1 jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanawiać i finansować okresowe stypendia sportowe dla osób fizycznych za osiągnięte wyniki sportowe. W myśl art. 31 ust. 3 organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego określa, w drodze uchwały, szczegółowe zasady, tryb przyznawania i pozbawiania oraz rodzaje i wysokość stypendiów sportowych, biorąc pod uwagę znaczenie danego sportu dla jednostki samorządu terytorialnego oraz osiągnięty wynik sportowy. Z powyższego wynika, ze każda z jednostek samorządu terytorialnego może we własnym zakresie, w ramach istotnej swobody decyzyjnej, ustanawiać i finansować okresowe stypendia, których beneficjentem mogą być osoby fizyczne. Podstawowym kryterium uzyskania przewidzianego w art. 31 ust. 1 stypendium sportowego jest osiągnięty wynik sportowy. Może to być każdy wynik, który według swobodnego uznania władz danej jednostki samorządu terytorialnego zasługuje na stypendium, z uwagi na całokształt okoliczności związanych z jego osiągnięciem (np. popularność danego sportu wśród społeczności lokalnej może uzasadniać premiowanie nawet obiektywnie słabszych wyników sportowych).
System Sportu Młodzieżowego (dalej jako: „SSM”) bywa wykorzystywany przez jednostki samorządu terytorialnego jako użyteczne narzędzie przy projektowaniu zasad przyznawania stypendiów sportowych.
Należy wyjaśnić, że SSM to zbiór zasad i regulaminów organizacji szkolenia i współzawodnictwa młodzieży uzdolnionej sportowo, opracowany na zlecenie ministra właściwego ds. kultury fizycznej, przez niego nadzorowany i koordynowany, na potrzeby realizacji zadań dofinansowywanych ze środków publicznych, związanych z rozwojem sportu dzieci i młodzieży. W SSM ujęte są wyłącznie sporty, dla których minister wyraził zgodę na utworzenie polskiego związku sportowego.
Celem SSM jest zapewnienie młodzieży uzdolnionej sportowo optymalnych warunków szkolenia i możliwości podnoszenia poziomu sportowego, a także wytypowanie zawodników o wysokim potencjale sportowym do dalszego szkolenia w placówkach sportowych i kadrach narodowych polskich związków sportowych oraz przygotowanie ich do reprezentowania Polski w zawodach międzynarodowych w młodzieżowych kategoriach wiekowych, w szczególności w sportach olimpijskich.
SSM obejmuje szkolenie sportowe młodzieży uzdolnionej oraz współzawodnictwo sportowe dzieci i młodzieży. Coroczną klasyfikacją objętych jest 40 sportów (75 dyscyplin), dokonywaną na podstawie regulaminów i wyników sportowych następujących zawodów w poszczególnych kategoriach wiekowych:
młodzik – Międzywojewódzkie Mistrzostwa Młodzików, Mistrzostwa Polski Młodzików, końcowy ranking cyklu zawodów, Wojewódzkie Mistrzostwa Młodzików w grach sportowych, finały Ogólnopolskiej Olimpiady Młodzieży dla określonych sportów;
junior młodszy – Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży, Mistrzostwa Polski Juniorów Młodszych;
junior – Mistrzostwa Polski Juniorów, finały Ogólnopolskiej Olimpiady Młodzieży dla określonych sportów;
młodzieżowiec – Młodzieżowe Mistrzostwa Polski.
System klasyfikacji sportowej w młodzieżowych kategoriach wiekowych umożliwia dokonanie oceny m.in.: efektów szkolenia w poszczególnych sportach, zasięgu danego sportu, planowania i organizacji szkolenia sportowego lub zawodów sportowych, klasyfikacji poszczególnych sportów, województw, powiatów, miast, gmin i klubów.
Ranking SSM pozwala ocenić efektywność szkolenia oraz zasięg poszczególnych sportów uprawianych na terenie kraju. Jest on wykorzystywany przez jednostki samorządu terytorialnego jako podstawowe kryterium oceny poszczególnych sportów oraz klubów działających na terenie danej jednostki, wpływające na zakres ich dofinansowania. Samorządy coraz częściej wykorzystują bazę wyników SSM do oceny popularności uprawiania poszczególnych sportów na swoim terenie oraz wyników osiąganych przez zawodniczki i zawodników w rywalizacji z innymi województwami. W 2024 r. systemem klasyfikacji objętych było 80 245 zawodników.
Należy zauważyć, że korzystanie z SSM, jako narzędzia porównywania wyników sportowych i oceny efektywności szkolenia sportowego dzieci i młodzieży, przez jednostki samorządu terytorialnego nie jest obligatoryjne. System został stworzony na potrzeby realizacji przez ministra właściwego ds. kultury fizycznej zadań związanych z rozwojem sportu dzieci i młodzieży, dofinansowywanych ze środków publicznych. Celem systemu nie jest stanowienie o warunkach przyznawania stypendiów sportowych, zarówno tych przyznawanych przez ministra właściwego ds. kultury fizycznej, jak i jednostki samorządu terytorialnego.
Warto dodać, że SSM może obejmować swym zakresem również zawodników z niepełnosprawnościami. Sportowcy z niepełnosprawnościami, którzy startują w objętych klasyfikacją zawodach sportowych w poszczególnych kategoriach wiekowych zostają ujęci w systemie.
Niestety aktualny poziom organizacji współzawodnictwa dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami w Polsce (wyrażający się m.in. liczbą szkolonych zawodników w kategoriach wiekowych młodzika, juniora i młodzieżowca, klubów sportowych, zawodów sportowych w poszczególnych kategoriach wiekowych) uniemożliwia stworzenie spójnego systemu tego współzawodnictwa.
Dlatego też tworzenie odrębnego systemu sportu młodzieżowego dla zawodników z niepełnosprawnościami na obecnym etapie rozwoju tego współzawodnictwa w Polsce nie znajduje uzasadnienia.
Z uwagi na powyższe również problematyka porównywania wyników sportowców z niepełnosprawnościami dla celów stypendialnych nie była przedmiotem analiz w Ministerstwie Sportu i Turystyki.
Sytuacja sportowców pełnosprawnych i sportowców z niepełnosprawnościami w zakresie dostępu do stypendiów sportowych przyznawanych przez jednostki samorządu terytorialnego nie powinna być różnicowana. Określane przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego zasady przyznawania stypendiów sportowych powinny uwzględniać specyfikę sportu osób niepełnosprawnych i zapewniać zawodnikom z niepełnosprawnościami równy dostęp do stypendiów sportowych.
XI.816.9.2024
