Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek w wywiadzie dla OKO.press mówił o konsekwencjach niedawnego wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie uznawania w Polsce małżeństw jednopłciowych zawartych za granicą, chaosie w wymiarze sprawiedliwości, wzroście przypadków mowy nienawiści i problemach związanych z ochroną praw człowieka.

Związki jednopłciowe

RPO podkreślił, że zapewnienie ochrony prawnej parom jednopłciowym nie jest kwestią światopoglądu, ale obowiązkiem państwa, wynikającym zarówno z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, jak i prawa UE. Wyrok nakłada na Polskę obowiązek transkrypcji zagranicznych aktów małżeństw par jednopłciowych, aby przestrzegać zasady swobody przemieszczania się obywateli UE.
Wyrok TSUE może stać się impulsem do systemowego uregulowania związków partnerskich w Polsce, ponieważ brak takiej możliwości wciąż narusza prawa człowieka.
- Związki jednopłciowe muszą zostać zinstytucjonalizowane i wyposażone w konkretne uprawnienia, takie jak alimenty, ubezpieczenia społeczne, pomoc społeczną czy prawa dziedziczenia. Trybunał wprost wskazał, jakie to powinny być rozwiązania. Jako członek Rady Europy i Unii Europejskiej Polska ma obowiązek je wdrożyć. Wyrok TSUE nie jest żadnym zaskoczeniem – podkreślił Marcin Wiącek.
Wdrożenie orzeczenia TSUE w zakresie transkrypcji wymagałoby zmiany rozporządzenia określającego wzory aktów stanu cywilnego, co jest zmianą na poziomie administracyjnym. RPO zaznaczył, że prawo UE ma pierwszeństwo przed polskimi ustawami i rozporządzeniami. Przypominał także o wcześniejszych orzeczeniach TSUE dotyczących ochrony dzieci, które nie mogą być dyskryminowane z powodu orientacji seksualnej lub sytuacji prawnej swoich rodziców.

Asystencja osobista

RPO zauważył, że przez lata koncentrowano się głównie na przyznawaniu świadczeń osobom z niepełnosprawnościami i uznawano, że to wystarczy. Tymczasem chodzi o coś innego: o wspieranie osób z niepełnosprawnościami w podejmowaniu decyzji i w możliwie samodzielnym życiu. Właśnie temu służy asystencja osobista.

Kryzys praworządności i sądów

Marcin Wiącek przyznał, że obywatele mają poczucie chaosu i niepewność co do ważności wyroków w swoich sprawach, co jest efektem nowelizacji ustawy o KRS z 2017 roku i tzw. ustawy kagańcowej.
Projekt ustawy o sądownictwie obecnie przygotowany nie rozwiązuje problemu ponieważ Sejm nie może pozbawiać sędziów urzędu. RPO popiera propozycję Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, zakładającą ustanowienie nowej, konstytucyjnej Krajowej Rady Sądownictwa, przeprowadzenie przez tę KRS przeglądu nominacji sędziowskich od 2018 roku, weryfikację ich statusu sędziów pod kątem wpływu politycznego i zapewnienie sędziom prawa odwołania się do sądu od decyzji.

Mowa nienawiści

Rzecznik podkreślił, że państwo ma obowiązek skutecznie walczyć z mową nienawiści, w tym retoryką dehumanizującą całe grupy ludzi, poprzez działania prewencyjne takie jak edukacja i represyjne, czyli ściganie przestępstw motywowanych nienawiścią.
W ciągu dwóch lat liczba przestępstw wobec obywateli Ukrainy wzrosła o 66%. Marcin Wiącek wskazał na konieczność lepszego badania motywacji sprawców przez prokuraturę i sądy.
- W postępowaniach karnych zawsze bada się zamiar sprawcy, bo to jest konieczne do ustalenia winy. Natomiast zbyt rzadko analizuje się jego motywację, a w sprawach o podłożu dyskryminacyjnym jest to kluczowe – powiedział Rzecznik. Pozytywnie ocenił wytyczne dotyczące ścigania przestępstw motywowanych uprzedzeniami, dodając że ich podstawa prawna powinna być mocniejsza niż same wytyczne.
RPO pozytywnie ocenił także projekt ustawy wdrażającej w Polsce akt o usługach cyfrowych, który ma umożliwić szybkie usuwanie treści przestępczych z Internetu. Wskazał m.in. na istotną gwarancję bezstronności urzędników decydujących o usunięciu wpisów.

Kryzys na granicy polsko-białoruskiej

RPO powiedział, że obecny stan prawa azylowego w Polsce nie spełnia standardów Rady Europy, a praktyka pushbacków jest sprzeczna z Konwencją Genewską. Podkreślił, że każdy, kto przekracza granicę, nawet w kontekście wojny hybrydowej, ma prawo zostać wysłuchany i złożyć wniosek o status uchodźcy. Państwo może odmówić osobie przekraczającej granicę nadania statusu uchodźcy i może ją deportować w pewnych sytuacjach, ale nie może jej pozbawiać możliwości złożenia wniosku.