Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dom obywateli objęto tzw. obszarem ograniczonego użytkowania w związku z powiększeniem lotniska, wobec czego musieli oni wymienić stolarkę okienną, aby wytłumić większy hałas
• Sąd przyznał im wprawdzie odszkodowanie, ale nie za koszt wymiany na stolarkę drewnianą, lecz na PVC - uznał, że prowadziłoby to do ich bezpodstawnego wzbogacenia
• A wcześniej obywatele zainwestowali właśnie w stolarkę drewnianą. Tym samym dostali mniej, niż utracili. 
• Zasądzone odszkodowanie nie wyrównuje zatem straty w ich majątku, spowodowanej wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania

Rzecznik Praw Obywatelskich składa na ich korzyść skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego.

W ocenie Marcina Wiącka zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego zapadł z naruszeniem art. 21 ust. 1 i 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, statuujących zasadę ochrony własności.

Historia sprawy

W 2013 r. małżeństwo mieszkające w nowo powstałej strefie ograniczonego użytkowania wniosło pozew o zasądzenie od Portu Lotniczego 120 tys. zł odszkodowania: 40 tys. zł za konieczność wydatków na ochronę akustyczną w domu oraz  80 tys. zł - za spadek wartości nieruchomości.

Wyrokiem częściowym z 2015 r. Sąd Okręgowy zasądził im 71,2 tys. zł odszkodowania za spadek wartości nieruchomości.  W zakresie odszkodowania za nakłady sąd ten w 2017 r. zasądził powodom 16,2 tys. zł  z odsetkami. Powództwo w pozostałej części oddalono.

Powołując się na opinie biegłych, sąd wskazał na niezbędność wymiany w domu powodów okien na takie o zwiększonej izolacyjności akustycznej oraz zainstalowania na wylotach kominów wentylacyjnych tłumików akustycznych. Uznał, że wartość tych nakładów wynosi 16,2 tys. zł.

Zarazem sąd podkreślił, że powodom należy się zwrot nakładów – ale przy założeniu, że okna i drzwi balkonowe są wymieniane na okna i drzwi balkonowe PVC, a nie - jak się domagali powodowie - na drewniane. Sąd stwierdził, że z opinii biegłych z dziedziny ochrony przed hałasem oraz budownictwa wynika, że wymiana stolarki na PVC wystarczy dla zapewnienia komfortu akustycznego. Uznał, że  uwzględnienie żądania powodów, by przyjąć, że stolarka wymieniana jest na drewnianą, prowadziłoby do ich bezpodstawnego wzbogacenia.

Powodowie złożyli apelację, którą Sąd Apelacyjny w  2018 r. uznał za bezzasadną, podzielając ustalenia I instancji. 

Zarzuty skargi RPO

RPO zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego, oddalający apelację powodów. Zarzucił mu:

na podstawie art. 89 § 1 pkt 2 UoSN, rażące naruszenie prawa:

• art. 136 ust. 3 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska - poprzez jego błędną wykładnię, przejawiającą się w przyjęciu, że funkcją odszkodowania w zakresie kosztów poniesionych w celu wypełnienia wymagań technicznych dotyczących budynków nie jest przywrócenie stanu poprzedniego w budynku, a jedynie zapewnienie wystarczającego zabezpieczenia akustycznego - co spowodowało pozbawienie powodów prawa do pełnego odszkodowania w ramach powołanego przepisu;
• art. 278 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego - poprzez jego niezastosowanie i poczynienie samodzielnych i dowolnych ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych.

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 1 UoSN 

• naruszenie zasady ochrony prawa własności, wynikającej z 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, poprzez rozstrzygnięcie sprawy w sposób niezapewniający pełnego odszkodowania wynikającego z przepisów prawa.

RPO wnosi o uchylenie przez SN wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania.

Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich

Zarzut rażącego naruszenia prawa materialnego

Odszkodowanie wypłacane przez przedsiębiorstwo lotnicze na zasadzie art. 136 ust. 3 UPOŚ ma stanowić rekompensatę szkody polegającej na:

• zdyskwalifikowaniu budynku jako spełniającego normy budowlane w zakresie izolacyjności akustycznej i nałożeniu na właścicieli obowiązku ponownego podjęcia działań zapewniających tę izolacyjność,
• konieczności poniesienia kosztów finansowych realizacji tego obowiązku.

Art. 136 ust. 3 nie wskazuje sposobu czy kryteriów ustalenia wysokości kosztów, jakie właściciel budynku musi ponieść, aby ponownie spełniał on wymagania techniczne. Nie precyzuje, co konkretnie jest tym kosztem. Brak też wskazania, z którego wynikałoby, że koszty mają być ustandaryzowane pod względem jakości materiałów użytych do zapewnienia odpowiedniego klimatu akustycznego w budynku.

Przepis nie stwierdza zatem, że koszty należy szacować jednakowo dla wszystkich, w oparciu o to samo (np. minimalne) kryterium jakościowe, a co za tym idzie - także cenowe. Przepis nie stwierdza ponadto, że koszty powinny abstrahować od aktualnego stanu i wartości wyposażenia istniejącego budynku, w sytuacji gdy to wyposażenie, z racji utworzenia OOU, musi zostać wymienione na nowe.

Jedynym ograniczeniem, jeśli chodzi o ustalenie zakresu kosztów, o których mowa w art. 136 ust. 3, jest ograniczenie wg ogólnej zasady prawa cywilnego: że odszkodowanie nie może prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia po stronie podmiotu, który doznał uszczerbku majątkowego.

Według RPO koszty, o których mowa w art. 136 ust. 3, nie mogą być ograniczane do ustandaryzowanej, minimalnej wartości nowych materiałów czy urządzeń, jakie powinny zostać użyte czy zamontowane w budynku dla przywrócenia właściwego klimatu akustycznego. Powinny zaś uwzględniać również wartość materiałów i urządzeń, w które właściciel budynku zainwestował przed objęciem domu OOU, czyli inaczej - koszty pierwotnych nakładów, jeżeli utracono je wobec konieczności poczynienia nowych.

Dla niezakłóconego korzystania przez powodów z mieszkania – wobec  objęcia go granicami OOU - konieczna jest wymiana okien i drzwi balkonowych. Tylko wówczas zostanie przywrócony klimat akustyczny odpowiedni dla potrzeb mieszkaniowych i tylko wówczas spełnione zostaną podyktowane przepisami prawa budowlanego dodatkowe wymagania techniczne w zakresie izolacji akustycznej. Okna zamontowane uprzednio, przed objęciem budynku OOU, nie chronią w dostatecznym zakresie przed hałasem. 

Decydując się wcześniej na drewnianą  stolarkę okienną, powodowie nie sądzili, że będą zmuszeni do jej wymiany wcześniej niż w zwyczajnych okolicznościach, czyli przed utratą jej walorów użytkowych. Mieli pełne prawo zainwestować w taki rodzaj oprawy okiennej, jaki uważali za odpowiedni. Nie byli związani „niezbędnym jakościowym minimum" w tym zakresie.

Rozwój lotniska a w konsekwencji objęcie budynku powodów uchwałą ws.  utworzenia OOU wymusiły jednak na powodach wymianę okien i drzwi balkonowych. To te czynniki - nie zaś samo sąsiedztwo lotniska założonego jeszcze w 1913 r. - spowodowały, że okna i drzwi balkonowe w drewnianej stolarce okiennej, zamontowane przez powodów w 2003 r., przestały odpowiadać standardom. 

Jakkolwiek z oknami plastikowymi, wskazanymi przez biegłych, standard akustyczny zostanie zapewniony, to stanie się to kosztem standardu jakościowego i estetycznego, w który powodowie wcześniej zainwestowali.

Tym samym zasądzone odszkodowanie nie ma kompensacyjnego charakteru. Powodowie „dostali" bowiem mniej, niż utracili. Mieli okna droższe, o jakości przewyższającej minimum dyktowane wymogami technicznymi, a dostali tańsze, o jakości zaledwie sięgającej tego minimum. Takie odszkodowanie niewątpliwie nie wyrównuje straty w ich majątku w związku z wprowadzeniem OOU.

Zarzut naruszenia prawa procesowego

W ocenie RPO Sąd Apelacyjny, aprobując stanowisko I instancji o słuszności zasądzenia kwoty odszkodowania pozwalającej na zakup tylko stolarki PVC z powodu możliwości bezpodstawnego wzbogacenia powodów, orzekał w sytuacji istnienia uzasadnionych wątpliwości w tym przedmiocie.

Stwierdzenie amortyzacji danej rzeczy kwalifikuje się do wiedzy specjalistycznej, która jest przynależna biegłym. W żadnej z opinii w tej sprawie amortyzacja nie była drobiazgowo omawiana a jej stopień wyliczany. Skoro zaś sądy uznały, że ta okoliczność ma kluczowe znaczenie dla kwoty odszkodowania, powinny były o tę opinię wystąpić. 

W związku z tym stwierdzenie Sądu Okręgowego o „częściowej amortyzacji” stolarki drewnianej z 2003 r. jest całkowicie gołosłowne, a podtrzymanie tego stwierdzenia przez Sąd Apelacyjny - bezpodstawne.

Rażący charakter naruszeń przepisów prawa

W tym przypadku mamy do czynienia z naruszeniem norm ustawowych, mających służyć zrekompensowaniu właścicielowi nieruchomości objętej OOU uszczerbku majątkowego.

Gdy zasądzona kwota abstrahuje od stanu budynku, cech i jakości elementów jego wyposażenia, które muszą zostać wymienione, nie można mówić o pełnej rekompensacie uszczerbku. Wówczas świadczenie wypłacane w oparciu o art. 136 ust. 4 traci charakter odszkodowania. Tymczasem, to na odszkodowanie - a nie jakiekolwiek inne świadczenie od podmiotu czerpiącego zyski z OOU - wskazuje wprost art. 129 ust. 2 UPOŚ.

Tym samym zasądzona kwota nie stanowi w istocie odszkodowania za uszczerbek, gdyż abstrahuje od rzeczywistego stanu utraconego składnika majątku, jakim jest stolarka okienna. Rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego pozostaje więc w wyraźnej sprzeczności z art. 129 ust.2 UPOŚ in principia. Oznacza to wydanie go w warunkach rażącego naruszenia tego przepisu.

Rażące naruszenie przepisów prawa proceduralnego - art. 278 K.p.c. - przejawia się zaś w niedopuszczeniu przez sądy dowodu opinii biegłego na okoliczność ewentualnej amortyzacji wartości drewnianej stolarki.

Powodowie zostali pozbawieni całości odszkodowania, które powinno było zostać im przyznane. Stanęli przed alternatywą: albo dodatkowego wydatku na zachowanie aktualnego standardu nieruchomości, albo zaakceptowania jego obniżenia. Przyznano im zaś niższy poziom ochrony. 

Wobec zastosowanej przez sądy wykładni przepisów UPOŚ, gdyby na nieruchomości powodów zainstalowane były okna z PVC, przysługiwałoby im pełne odszkodowanie za szkodę w postaci obowiązku ich wymiany na spełniające wymogi ochrony akustycznej. W sytuacji, w której się znaleźli, z uwagi na opisany  standard wykończenia nieruchomości, takiego pełnego odszkodowania zostali pozbawieni.

Skarga nadzwyczajna jest uzasadniona zasadą ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Wskutek uchybienia przez sądy normom regulującym zasady ustalania odszkodowań w oparciu o art. 136 ust. 3 UPOŚ, doszło do naruszenia tej zasady.

Istotą przepisów odszkodowawczych w UPOŚ jest zapewnienie możliwości relatywnie łatwego uzyskania odszkodowania za szkody wynikające z działalności naruszającej standardy ochrony środowiska w warunkach, w których państwo zaaprobowało. Państwo niejako zmusiło obywateli do zaakceptowania tego stanu, pozbawiając ich - zwykłej w stosunkach cywilnych - możliwości ubiegania się przed sądem o przestrzeganie standardów. W związku wyrokiem Sądu Apelacyjnego doszło do złamania obietnic uzyskania pełnego odszkodowania.

Stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku będzie oznaczało dla powodów - dla uzyskania rekompensaty za szkodę sprzed lat - konieczność wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym wobec Skarbu Państwa.

V.7203.14.2020