Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 29 czerwca od godziny 15:00 do godziny 18:00 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
Do RPO wpływają skargi wykładowców KSSiP - sędziów i prokuratorów – z którymi przerwano współpracę, jak twierdzą: bez podania przyczyny. Skargi pochodzą od sędziów powołanych w latach 2018–2024 i prokuratorów awansowanych w latach 2015–2023.
RPO uważa za zasadne wyjaśnienie pojawiających się wątpliwości prawnych w sposób generalny. Ustawa o KKSiP stanowi o dwóch kryteriach doboru jej wykładowców: posiadania specjalistycznej wiedzy oraz wiedzy i doświadczenia zawodowego i dydaktycznego dającego gwarancję należytego wykonywania funkcji. Podobne kryteria przewidziano w odniesieniu do powierzania funkcji koordynatora zajęć – muszą to być wykładowcy KSSiP wyróżniający się wiedzą i doświadczeniem zawodowym oraz prowadzący zajęcia co najmniej od 2 lat.
Kryteria doprecyzowało zarządzenie Dyrektora KSSiP z 31 lipca 2019 r. w sprawie powoływania wykładowców oraz organizacji zajęć szkoleniowych i sprawdzianów w KSSiP. Zgodnie z nim do prowadzenia zajęć szkoleniowych powołuje się wykładowców, którzy dają gwarancję wysokiego poziomu merytorycznego zajęć, mając na uwadze przede wszystkim:
Kryteria w pewnym sensie uzupełniono Komunikatem Dyrektora KSSiP z 12 lipca 2024 r. Wskazano w nim, że poza poziomem merytorycznym zajęć dyrekcja będzie się kierować:
składając podpisy na listach poparcia kandydatów do KRS ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o KRS - która nie jest organem tożsamym z organem konstytucyjnym, którego skład i sposób wyłaniania reguluje Konstytucja RP - w szczególności w art. 187 ust. 1, przyczyniły się do destrukcji wymiaru sprawiedliwości i kryzysu państwa prawa;
2. koniecznością zapewnienia zróżnicowania panelu kadry wykładowców poprzez umożliwienie prowadzenia działalności dydaktycznej także tym osobom, które, mając wysokie kwalifikacje merytoryczne i moralne, były w ostatnich latach bezpodstawnie pomijane przy powierzaniu prowadzenia zajęć.
Obecnie zatem kryteria powierzania zajęć regulują – poza art. 53 ustawy o KSSiP – dwa dokumenty, przy czym jedynie zarządzenie nr 375/2019 jest źródłem prawa, tj. aktem prawa wewnętrznego w rozumieniu art. 93 Konstytucji RP. Komunikat z 12 lipca 2024 r. nie jest aktem prawa wewnętrznego.
W konsekwencji nie jest jasne, jakie znaczenie prawne należy przypisywać stwierdzeniom komunikatu z 12 lipca 2024 r., skoro nie są one zamieszczone w dokumencie będącym źródłem prawa. Wymaga to wyjaśnienia zwłaszcza z uwagi na to, że, jak wynika ze skarg do RPO, w praktyce dochodzi do zrywania współpracy z osobami, które dotychczas prowadziły zajęcia lub pełniły funkcję koordynatorów - bez podania przyczyny.
Ponadto w świetle konstytucyjnych zasad określających hierarchię źródeł prawa akty prawa wewnętrznego powinny być zgodne z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, w szczególności z ustawami. Zasada ta tym bardziej odnosi się do dokumentów, które nie mieszczą się katalogu źródeł prawa.
Z art. 53 ust. 1 ustawy o KSSiP wynika, że podstawowym kryterium powierzania zajęć wykładowcy jest posiadanie przez niego specjalistycznej wiedzy z określonej dziedziny oraz posiadanie wiedzy i doświadczenia zawodowego i dydaktycznego dającego gwarancję należytego wykonywania powierzonej funkcji. Wszelkie dodatkowe kryteria doboru wykładowców, które są zamieszczone w aktach podustawowych i innego rodzaju dokumentach, mogą być wyłącznie uszczegółowieniem i powinny mieć bezpośredni związek z kryteriami z ustawy.
Wymaga wyjaśnienia, czy w praktyce KSSiP sam fakt powołania sędziego na wniosek KRS w składzie ukształtowanym po nowelizacji z 8 grudnia 2017 r. jest traktowany jako okoliczność oznaczająca automatyczne wykluczenie takiej osoby z grona wykładowców KSSiP.
Uznanie, że tego typu kryterium jest zgodne z ustawą, wymagałoby przedstawienia argumentów na rzecz tezy, iż osoby powołane na urząd sędziowski po wejściu w życie tej nowelizacji nie dają – właśnie z tego powodu – gwarancji należytego wykonywania powierzonej im funkcji wykładowcy. Wykazanie tej okoliczności należałoby zaś skonfrontować z orzecznictwem europejskich i polskich sądów.
W tym kontekście RPO zwraca uwagę na uchwałę połączonych izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., zgodnie z którą powołanie sędziego sądu powszechnego lub wojskowego przez tzw. nową KRS nie prowadzi – bez uwzględnienia dodatkowych okoliczności – do tego, że mamy do czynienia z nienależycie obsadzonym składem sądu lub składem sprzecznym z przepisami prawa. Analogiczny pogląd zawarto m.in. w uchwale składu siedmiu sędziów SN z 2 czerwca 2022 r.
Również w sprawach indywidualnych sędziowie powołani od 2018 r. niejednokrotnie pozytywnie przechodzą tzw. testy niezawisłości, czego skutkiem jest, że wydane z udziałem takiego sędziego orzeczenie nie narusza konstytucyjnych i europejskich standardów prawa do niezależnego sądu ustanowionego ustawą.
Skoro zatem w świetle orzecznictwa sam fakt powołania sędziego sądu powszechnego lub wojskowego na wniosek tzw. nowej KRS nie dyskwalifikuje zdolności sędziego do orzekania, to powstaje pytanie, czy tylko ta okoliczność – niezależnie od indywidualnej oceny wiedzy i dorobku danego sędziego – może świadczyć o tym, że nie daje on rękojmi należytego wykonywania obowiązków wykładowcy KSSiP.
Marcin Wiącek zwraca się do Dyrektora KSSIP o ustosunkowanie się do tych kwestii. W szczególności prosi o potwierdzenie, czy sam fakt powołania sędziego na wniosek KRS w składzie ukształtowanym ustawą z 8 grudnia 2017 r. jest okolicznością przesądzającą o tym, że taki sędzia nie może być wykładowcą KSSiP. W przypadku pozytywnej odpowiedzi, RPO prosi o uzasadnienie, czy wprowadzenie tego kryterium w dokumencie niebędącym źródłem prawa znajduje podstawę w obowiązującym ustawodawstwie oraz orzecznictwie krajowym i europejskim.
W odpowiedzi na pismo z dnia 17 marca 2025 r. dotyczące kryteriów doboru wykładowców Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury (KSSiP) informuję, że w całości podtrzymuję stanowisko wyrażone we wcześniejszych pismach, w tym w piśmie z dnia 31 stycznia 2025 r.
Podstawowe kryteria doboru wykładowców KSSiP określa art. 53 ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 217) oraz zarządzenie nr 375/2019 Dyrektora Krajowej Szkoły.
Kryteria te obejmują przede wszystkim specjalistyczną wiedzę z określonej dziedziny oraz doświadczenie zawodowe i dydaktyczne, które dają gwarancję należytego wykonywania powierzonej im funkcji. Oznacza to, że kandydat musi wykazywać się nie tylko kompetencjami merytorycznymi i dydaktycznymi, lecz również postawą zawodową i etyczną, która nie budzi wątpliwości i daje rękojmię prawidłowego kształtowania przyszłych kadr wymiaru sprawiedliwości.
Komunikat z 12 lipca 2024 r. nie jest aktem prawa powszechnie obowiązującego ani aktem prawa wewnętrznego w rozumieniu art. 93 Konstytucji RP, ale jego postanowienia nie zmieniają formalnie katalogu kryteriów określonych w zarządzeniu nr 375/2019 i nie stanowią samodzielnej podstawy do wykluczenia określonych osób z grona wykładowców. Kryterium wprowadzone w komunikacie z dnia 12 lipca 2024 r. ma charakter uszczegóławiający i informacyjny, nie wykraczając poza ramy wyznaczone ustawą.
Zgodnie z przywołanymi kryteriami – wykładowcą KSSiP może zostać osoba o niekwestionowanej wiedzy, doświadczeniu i nieskazitelnym statusie zawodowym oraz moralnym. Przyjęte zasady doboru kadry współpracującej pomagają w kształtowaniu postaw etycznych oraz poszanowania praworządności, opartych na niezależności i odpowiedzialności kadr wymiaru sprawiedliwości.
Decyzje władz Krajowej Szkoły podejmowane są w przekonaniu, że przyjęte zasady przyczynią się do budowania silnych instytucji wymiaru sprawiedliwości, opartych na niezależności, jako fundamencie demokratycznego państwa prawnego. Kryteria te mają jeden zasadniczy cel: zapewnić, by przyszli sędziowie i prokuratorzy uczyli się nie tylko prawa, ale i poszanowania praworządności oraz etyki zawodowej od osób, których autorytet nie budzi wątpliwości. Trudno uznać, by osoby, których status sędziowski jest kwestionowany przez sądy krajowe i europejskie, a nominacja jest „obarczona głęboką wadą prawną”, mogły stanowić wzór etyczny dla młodego pokolenia przyszłych sędziów i prokuratorów. Systemowe wady procesu nominacyjnego, potwierdzone wyrokami TSUE i ETPCz, mają bezpośredni wpływ na wiarygodność i moralny autorytet sędziów powołanych w ramach tego systemu.
W praktyce Krajowej Szkoły, sam fakt powołania na urząd sędziego na wniosek KRS w składzie ukształtowanym po nowelizacji z 2017 r. nie jest traktowany jako jedyne i automatyczne kryterium wykluczające z możliwości pełnienia funkcji wykładowcy. Każdy przypadek podlega indywidualnej ocenie, z uwzględnieniem wszystkich przesłanek ustawowych, w tym wiedzy, doświadczenia i postawy etycznej, dorobku zawodowego, jak też aktualnych standardów konstytucyjnych i europejskich dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Ewentualne decyzje o niepowierzaniu zajęć wynikają z całościowej oceny kandydata uwzględniającej także zaangażowanie w przestrzeganie standardów praworządności, szczególnie istotne w sytuacji, gdy status sędziów powołanych na wniosek KRS w składzie ukształtowanym po nowelizacji z 8 grudnia 2017 r. jest kwestionowany na poziomie międzynarodowym.
Jak już wielokrotnie wskazywano, status wykładowcy Krajowej Szkoły nie rodzi roszczenia po stronie takiej osoby do prowadzenia zajęć. Dyrektor Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury jedynie powierza osobom znajdującym się na liście wykładowców prowadzenie konkretnych zajęć kierując się troską o odpowiedni poziom merytoryczny zajęć, a zarazem potrzebą przekazywania właściwej postawy deontologicznej w ramach zawodu. Ma w tym zakresie swobodę.
Skreślenie z listy wykładowców następuje na podstawie sprzeciwu Ministra Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Rady Programowej KSSiP. Minister Sprawiedliwości korzysta z tego uprawnienia zlecając powtórne opiniowanie niektórych wykładowców i ewentualnie wyrażając sprzeciw, którego konsekwencją jest usunięcie z kręgu wykładowców. Wszelkie uwagi dotyczące utraty statusu wykładowcy powinny być zatem kierowane do właściwego podmiotu.
Wskazuję, że Dyrektor Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury prof. dr hab. Piotr Girdwoyń przebywa obecnie na zwolnieniu lekarskim ale w najbliższym czasie wraca do pracy. W związku z tym proponujemy zorganizowanie bezpośredniego spotkania kierownictwa KSSiP z Panem Rzecznikiem w celu omówienia wszelkich zagadnień, które budzą wątpliwości.
VII.7037.88.2025
