Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie wstrzymywania wypłaty świadczeń z ubezpieczenia chorobowego kobietom w ciąży w trakcie kontroli podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Podczas spotkania w BRPO 23 września 2025 r. z przedstawicielami ZUS z udziałem przedstawicielek Zespołu Praw Kobiet w ramach Inicjatywy „ Nasz Rzecznik”, przedyskutowano kwestie postępowań administracyjnych ZUS ws. weryfikacji prawidłowości podlegania ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu kobiet w ciąży i matek tuż po urodzeniu dziecka. 

Jako szczególnie uciążliwe wskazano wstrzymanie wypłaty świadczeń na czas postępowania ZUS. Podkreślono, że kobiety przed urodzeniem dziecka i po porodzie nie mają siły ani zasobów, aby czynnie uczestniczyć w postępowaniu dowodowym i korzystać ze środków odwoławczych. Przedstawiciele ZUS deklarowali, że kierownikom jednostek organizacyjnych ZUS zostanie zwrócona uwaga na potrzebę uwzględnienia szczególnej sytuacji kobiet w ciąży i tuż po urodzeniu dziecka.

Sprawa była tematem skarg, a także artykułów prasowych, których przykłady przeczą utrwalonej w orzecznictwie tezie, że ciąża nie wyklucza podjęcia przez ubezpieczoną zatrudnienia, nawet jeśli wiąże się z wysoce prawdopodobnym ryzykiem socjalnym i stanowi instrumentalne działanie ubezpieczonej nakierowane na uzyskanie zabezpieczenia społecznego.

Sama chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego jako motywacja podjęcia zatrudnienia nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, podobnie jak inne cele stawiane sobie przez osoby zawierające umowy o pracę, jak np. chęć uzyskania środków utrzymania. Zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego, również nie jest naganne ani tym bardziej sprzeczne z prawem.

Odmienne traktowanie ciężarnej pracownicy związane z założeniem próby obejścia prawa lub uzyskania nienależnych świadczeń socjalnych musi być ocenione jako przejaw dyskryminacji. Zwrócił na to uwagę Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z  4 lutego 2021 r. w sprawie Jurčić przeciw Chorwacji. ETPC wskazał, że decyzja odmawiająca prawa do świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego i uznająca zatrudnienie za fikcyjne ze względu na stan ciąży mogła zapaść jedynie w stosunku do kobiet. Bezsprzecznie więc stanowi przypadek odmiennego traktowania ze względu na płeć.

Obowiązujące regulacje dotyczące pracy kobiety w ciąży mają uzasadnienie nie tylko w art. 18 Konstytucji RP, lecz również w normach międzynarodowych, w tym Konwencji Nr 183 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej rewizji Konwencji dotyczącej ochrony macierzyństwa z 1952 r., w której preambule wyrażono, że potrzeba zapewnienia ochrony podczas ciąży stanowi wspólny obowiązek rządu i społeczeństwa. Skoro motywowane normami prawa międzynarodowego i zasadami Konstytucji państwo nakłada powinności nakazujące szczególną ochronę czy wręcz opiekę nad kobietą ciężarną, to tym bardziej w działaniach organów  państwa należy oczekiwać postawy pronatalistycznej, a co najmniej niedyskryminacyjnej.

Zasady dotyczące obowiązków państwa na rzecz realizacji prawa dzieci do odpowiedniego poziomu życia i zapewnienia godnych warunków do rozwoju powinny być rekonstruowane i realizowane na podstawie art. 27 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka oraz art. 71 ust. 1 Konstytucji RP. Wynika z nich, że państwo uznaje prawo dziecka do odpowiedniego poziomu życia oraz uwzględnia dobro rodziny w swojej polityce społecznej i gospodarczej. Art. 71 ust. 1 Konstytucji RP daje gwarancje szczególnej pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej. Szczególny charakter tej pomocy wymaga, by wykraczała ona poza zwykłą pomoc świadczoną innym osobom utrzymującym dzieci. W myśl art. 71 ust. 2 Konstytucji RP matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych. Prawa dzieci i matek doznają bowiem istotnych ograniczeń wskutek długotrwałego pozbawienia rodziny źródła utrzymania. 

Zastępca RPO Stanisław Trociuk wystąpił o stanowisko w tej sprawie do Pawła Jaroszka, członka Zarządu ZUS.

III.7066.69.2025