Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Infrastruktura tymczasowego ośrodka dla cudzoziemców w Wędrzynie nadal nie stwarza odpowiednich warunków bezpieczeństwa zarówno dla cudzoziemców, jak i funkcjonariuszy
• Ośrodek w dalszym ciągu jest przeludniony. Skutkiem są pogarszające się nastroje cudzoziemców – a w listopadzie 2021 r. doszło już tam do buntu 
• Ryzyko może nieść  umieszczanie w ośrodku przedstawicieli różnych grup etnicznych, narodowościowych i religijnych

14-16 grudnia 2021 r. przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur przeprowadzili ponownie równoczesne i niezależne wizytacje znajdujących się w obszarze właściwości Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej: Strzeżonego Ośrodka dla Cudzoziemców w Krośnie Odrzańskim oraz podległego mu tymczasowego Ośrodka w Wędrzynie (woj. lubuskie). Są to aktualnie jedyne w kraju placówki, do których kierowani są mężczyźni powyżej 18. roku życia.  

Wizytację przeprowadzili: Przemysław Kazimirski – dyrektor Zespołu i Michał Żłobecki oraz Agnieszka Szmajdzińska z Wydziału Praw Migrantów i Mniejszości Narodowych w Biurze RPO.

Wizytacje były ukierunkowane na sprawdzenie warunków detencji i traktowania osób pozbawionych wolności. W szczególnym zainteresowaniu wizytujących pozostawały kwestie ewentualnych zmian w funkcjonowaniu placówek wprowadzonych od czasu poprzedniej wizytacji 18-21 października 2021 r.

Przedmiotem analizy były także działania podjęte przez Straż Graniczną w związku z buntem cudzoziemców w ośrodku w Wędrzynie. 

Wizytujący przeprowadzili rozmowy z komendantem Nadodrzańskiego Oddziału SG oraz z naczelnikiem strzeżonego ośrodka i dwoma jego zastępcami. Dokonali oglądu wybranych pomieszczeń, odbyli rozmowy indywidualne z cudzoziemcami oraz z funkcjonariuszami. W trakcie wizytacji dokonano analizy wybranej dokumentacji dostępnej w ośrodku, sporządzono także dokumentację fotograficzną.

W czasie czynności w SOC w Krośnie Odrzańskim przebywało 76 osób, a w TSOC w Wędrzynie 618. Do zakończenia wizytacji całkowita pojemność tego ośrodka tymczasowego wynosiła 600 miejsc, co oznacza przekroczenie maksymalnej liczby miejsc.

Wizytujący nie odnotowali zmian dotyczących materialnych warunków detencji cudzoziemców. O ile w placówce w Krośnie Odrzańskim stwierdzono pewną poprawę związaną ze zmniejszeniem liczby osób tam przebywających, o tyle w blokach mieszkalnych w Wędrzynie w dalszym ciągu panuje przeludnienie. 

Jego skutkiem są pogarszające się stale nastroje cudzoziemców, co może doprowadzić w przyszłości do kolejnych wydarzeń nadzwyczajnych. W tym kontekście przedstawiciele KMPT ze szczególnym zaniepokojeniem przyjęli informację o możliwości zwiększeniu pojemności placówki o kolejnych 300 miejsc.

Od poprzedniej wizytacji liczba funkcjonariuszy oddelegowanych do  TSOC wzrosła o 70 (w czasie prowadzonych czynności liczba ta zwiększyć się miała o kolejnych 29). Część funkcjonariuszy oddelegowano  do wsparcia pionu administracyjnego, co jest szczególnie istotne w kontekście kilkunastokrotnego wzrostu liczby cudzoziemców przebywających w SOC i TSOC. 

W ocenie prowadzących wizytację infrastruktura ośrodka w Wędrzynie w dalszym ciągu nie stwarza odpowiednich warunków bezpieczeństwa zarówno dla samych cudzoziemców, jak i pełniących tam służbę funkcjonariuszy. W tym kontekście KMPT pragnie zwrócić uwagę na kilka kwestii.

Mimo wcześniejszych uwag, na placach spacerowych (po ich wewnętrznej stronie) w dalszym ciągu rozwinięte są zasieki z drutu ostrzowego typu „concertina”. Bezpośredni dostęp do nich generuje ryzyko dla osób podczas  spaceru. Z uwagi na przypadki samookaleczeń i prób samobójczych  cudzoziemców (nie były one podejmowane przy użyciu „concertiny”) kierownictwo placówki powinno niezwłocznie podjąć działania zmierzające do usunięcia wszelkich potencjalnie niebezpiecznych elementów infrastruktury.

Zagęszczenie pokoi dla cudzoziemców, w których zakwaterowanych jest maksymalnie 24 mężczyzn, uniemożliwia w praktyce zapewnienie  jakiejkolwiek prywatności. Cudzoziemcy próbują zatem samodzielnie odgradzać się od współmieszkańców za pomocą koców, prześcieradeł i innych przesłon wieszanych na piętrowych łóżkach.

W ocenie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur duże ryzyko w kontekście bezpieczeństwa stwarza samo wspólne umieszczanie w ośrodku przedstawicieli różnych grup etnicznych, narodowościowych i religijnych. Jak wskazywali przedstawiciele kierownictwa TSOC, różnice kulturowe i potencjalne konflikty, które mogą z nich wynikać, brane są pod uwagę przy kwaterowaniu nowo przyjętych osób. Niemniej jednak, z uwagi na bardzo ograniczone warunki lokalowe, jest to często niemożliwe. 

Zważywszy na ogromną dysproporcję między liczbą mieszkańców i funkcjonariuszy, w praktyce brak jest ciągłego, bezpośredniego nadzoru nad cudzoziemcami, prowadzonego wewnątrz budynków mieszkalnych.  Powoduje to w ocenie KMPT wysokie zagrożenie dla bezpieczeństwa cudzoziemców, którzy mogą paść ofiarą agresji ze strony innych osób mieszkających w TSOC.

Wizytujący w dalszym ciągu dostrzegają problemy związane z niedostatecznym poziomem opieki lekarskiej i psychologicznej. W obu placówkach przyjmuje jeden lekarz i jeden psycholog. Zarówno Komendant Oddziału, jak i przedstawiciele kierownictwa strzeżonego ośrodka, wskazywali na problemy związane z pozyskaniem do współpracy lekarzy, pomimo zapewnionych na ten cel środków finansowych. 

Uwagę zwracają także otrzymane przez przedstawicieli KMPT od cudzoziemców przebywających w SOC i TSOC sygnały dotyczące złego poziomu opieki medycznej. Niektórzy rozmówcy wskazywali także na niestosowne zachowanie lekarza w stosunku do nich oraz bagatelizowanie informacji dotyczących ich schorzeń.

Wnioski mają charakter wstępny. Dalsze obserwacje i rekomendacje Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, mające na celu poprawę sytuacji osób zatrzymanych i wzmocnienie ich ochrony przed torturami, zostaną przedstawione w późniejszym terminie.

KMP.572.1.2021