Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przywrócenie nauki języka niemieckiego w wymiarze obowiązującym do 31 sierpnia 2022 r., i na zasadzie równości z innymi mniejszościami, należy wprowadzić niezwłocznie, jeszcze w bieżącym roku szkolnym - pisze Rzecznik Praw Obywatelskich do Minister Edukacji
• Może to stanowić wyzwanie organizacyjne dla szkół, ale wraz z upływem czasu negatywne skutki społeczne ograniczenia prawa mniejszości niemieckiej do nauki własnego języka będą coraz trudniejsze do odwrócenia podkreśla Marcin Wiącek w piśmie do min. Barbary Nowackiej
• AKTUALIZACJA Z uwagi na obowiązujące regulacje w zakresie organizacji pracy szkół, w szczególności obowiązek określenia w arkuszach organizacji wymiaru zatrudnienia nauczycieli w danej szkole, wejście w życie znowelizowanych przepisów rozporządzenia będzie możliwe najwcześniej z początkiem nowego roku szkolnego 1 września 2024 r. - odpisało ME. Wynika to także z konieczności dostosowania podstawy programowej dla uczniów objętych nauczaniem języka mniejszości do zmienionego wymiaru nauczania. 

Rzecznik przedstawił uwagi do projektu rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie MEN z 18 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym oraz projektu załącznika nr 3.

W dotychczasowych wystąpieniach do Ministra Edukacji i Nauki RPO wskazywał na konieczność przywrócenia pełnego wymiaru godzin nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej w formie nauki dodatkowej, na zasadzie równości z innymi mniejszościami. Dlatego Marcin Wiącek nie zgłasza uwag do rozwiązań zawartych w rozporządzeniu zmieniającym oraz w załączniku.

Zastrzeżenia Rzecznika budzi natomiast termin wejścia w życie proponowanych zmian. Rozporządzenie z 4 lutego 2022 r. prowadzi do naruszenia standardu konstytucyjnego i prawnomiędzynarodowego w zakresie pozytywnego działania państwa na rzecz podtrzymania tożsamości kulturowo-językowej. Dlatego też usunięcie skutków wejścia w życie tego rozporządzenia powinno nastąpić niezwłocznie - od drugiego semestru bieżącego roku szkolnego 2023/2024.

Mimo zmniejszenia tygodniowego wymiaru godzin nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości, nie zmniejszyła się liczba dzieci i młodzieży deklarujących chęć nauki tego języka jako własnego. Wręcz przeciwnie: w 2022 r. było to 48,5 tys. osób, a w 2023 r. 54,6 tys.

Niektóre jednostki samorządu terytorialnego podjęły próbę samodzielnego zaspokojenia potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży mniejszości niemieckiej. W  związku ze zmniejszeniem wag naliczania subwencji dla uczniów i uczennic korzystających z nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości w formie dodatkowej skutkuje to znacznym obciążeniem finansowym jednostek samorządu terytorialnego. Z ankiet przeprowadzonych przez Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce wynika, że w roku szkolnym 2022/2023 w 19 gminach w województwie opolskim i tylko w 1 gminie w województwie śląskim, wsparcie finansowe umożliwiało realizację pełnego zakresu zajęć, tj. trzech godzin nauki języka niemieckiego w tygodniu.

Wraz z upływem czasu negatywne skutki społeczne wywołane ograniczeniem prawa mniejszości niemieckiej do nauki własnego języka, będą coraz trudniejsze do odwrócenia. Pomimo wyrażanej woli nauki własnego języka, dzieci i młodzież należące do mniejszości niemieckiej niemal od półtora roku są pozbawione możliwości nauki języka niemieckiego jako języka mniejszości w pełnym wymiarze. Negatywnie rzutuje to przede wszystkim na podtrzymanie tożsamości kulturowo-językowej tej mniejszości. Dlatego też przywrócenie nauki języka niemieckiego w wymiarze obowiązującym do 31 sierpnia 2022 r. i na zasadzie równości z innymi mniejszościami należy - w ocenie RPO - wprowadzić niezwłocznie, jeszcze w bieżącym roku szkolnym.

Przywrócenie pełnego wymiaru godzin w trakcie trwania roku szkolnego może stanowić wyzwanie organizacyjne dla szkół. Należy jednak zauważyć, że dyrektorzy mają możliwość wprowadzenia niezbędnych zmian w arkuszu organizacyjnym w trakcie roku szkolnego poprzez aneksowanie zatwierdzonego dokumentu. Skorzystanie z takiej możliwości wydaje się szczególnie uzasadnione w obliczu utrzymywania od 1 września 2022 r. rozwiązań prawno-organizacyjnych noszących znamiona dyskryminacji mniejszości niemieckiej w zakresie dostępu do nauki własnego języka.

Ponadto na podanej w Ocenie Skutków Regulacji liście konsultowanych partnerów społecznych brakuje organizacji mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Ze względu na wagę i przedmiot  sprawy niezbędne jest zasięgnięcie opinii przedstawicieli organizacji mniejszości narodowych i etnicznych - w szczególności mniejszości niemieckiej - również w ramach konsultacji z partnerami społecznymi, nie tylko w ramach konsultacji z Komisją Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

RPO prosi Panią Minister o wzięcie pod uwagę swego stanowiska na dalszym etapie prac legislacyjnych.

Odpowiedź Katarzyny Lubnauer, sekretarz stanu w ME

W pełni podzielam Pana stanowisko o konieczności pozytywnego działania państwa na rzecz podtrzymania tożsamości kulturowo-językowej społeczności mniejszości narodowych. Z tego powodu projektowana nowelizacja była jednym z pierwszych projektów w planie legislacyjnym Ministra Edukacji po zmianie Rządu.

Jednak z uwagi na obowiązujące regulacje w zakresie organizacji pracy szkół, w szczególności obowiązek określenia w arkuszach organizacji wymiaru zatrudnienia nauczycieli w danej szkole, wejście w życie znowelizowanych przepisów rozporządzenia będzie możliwe najwcześniej z początkiem nowego roku szkolnego, tj. z dniem 1 września 2024 r.  Wynika to także z konieczności dostosowania podstawy programowej dla uczniów objętych nauczaniem języka mniejszości do zmienionego wymiaru nauczania.

Natomiast, w odniesieniu do zasygnalizowanej przez Pana Rzecznika konieczności skonsultowania projektu z organizacjami mniejszości narodowych i etnicznych, informuję,  że stałym i reprezentatywnym forum dialogu MEN z organizacjami mniejszości narodowych i etnicznych jest Komisja Wspólna Rządu oraz Mniejszości Narodowych  i Etnicznych. W dniu 29 grudnia 2023 r. projekt został przekazany do Komisji z prośbą  o zaopiniowanie.

Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych nie wyraziła, we wskazanym terminie, swojej opinii do projektu. Jednak Strona Mniejszościowa Komisji Wspólnej, reprezentowana przez Współprzewodniczącego Komisji Pana Grzegorza Kuprianowicza, wyraziła w piśmie z dnia 9 stycznia 2024 r. pozytywną opinię na temat projektowanej nowelizacji.

XI.813.18.2021